DONATE NOW - UPI
अयोध्या-काण्ड > दशरथ द्वारा राम के राज्याभिषेक का विचार
Dasaratha mentions his desire about coronation of Rama before the assembly of
people. All people in the assembly unanimously and delightfully accept it while describing all of
Rama's virtues.
ततः परिषदं सर्वामामन्त्र्य वसुधाधिपः |
हितमुद्धर्षणं चैवमुवाच प्रथितं वचः || २-२-१
हितमुद्धर्षणं चैवमुवाच प्रथितं वचः || २-२-१
Addressing invited gathering in the court, Dasaratha spoke in friendly, pleasing and
clear terms.
दुन्धुभिस्वनकल्पेन गम्भीरेणानुनादिना |
स्वरेण महता राजा जीमूत इव नादयन् || २-२-२
राजलक्षणयुक्तेन कान्तेनानुपमेन च |
उवाच रसयुक्तेन स्वरेण नृपतिर्नृपान् || २-२-३
स्वरेण महता राजा जीमूत इव नादयन् || २-२-२
राजलक्षणयुक्तेन कान्तेनानुपमेन च |
उवाच रसयुक्तेन स्वरेण नृपतिर्नृपान् || २-२-३
In a loud voice resembling that of a kettle-drum, resounding the air like a
thundering cloud and in a sweet splendid and incomparable voice endowed with the characteristics of
a king's voice, King Dasaratha the lord of men spoke to the kings as follows:
विदितं भवतामेतद्यथा मे राज्यमुत्तमम् |
पूर्वकैर्मम राजेन्द्रैस्सुतवत् परिपालितम् || २-२-४
पूर्वकैर्मम राजेन्द्रैस्सुतवत् परिपालितम् || २-२-४
"It is well known that my excellent kingdom was ruled by my ancestral kings as if it
were their son."
सोऽहमिक्ष्ह्वाकुभिः सर्वैर्नरेन्द्रैः परिपालितम् |
श्रेयसा योक्तुकामोऽस्मि सुखार्हमखिलं जगत् || २-२-५
श्रेयसा योक्तुकामोऽस्मि सुखार्हमखिलं जगत् || २-२-५
"I have a desire that this entire land which was protected by the descendents of
Ikshvaaku dynasty, be bestowed with goodness and the resultant happiness."
मयाप्याचरितं पूर्वैः पन्थानमनुगच्छता |
प्रजा नित्यमनिद्रेण यथाशक्त्यभिरक्षिताः || २-२-६
प्रजा नित्यमनिद्रेण यथाशक्त्यभिरक्षिताः || २-२-६
"Following the path established by my ancestors, I have always protected my people
with alertness and to the best of my ability."
इदं शरीरं कृत्स्नस्य लोकस्य चरता हितम् |
पाण्दुरस्यातपत्रस्य च्छायायां जरितं मया || २-२-७
पाण्दुरस्यातपत्रस्य च्छायायां जरितं मया || २-२-७
"In conducting the kingdom for benefit of the entire people, my body became impaired
under shade of the white umbrella."
प्राप्य वर्षसहस्राणि बहू न्यायूंषि जीवतः |
जीर्णस्यास्य शरीरस्य विश्रान्ति मभिरोचये || २-२-८
जीर्णस्यास्य शरीरस्य विश्रान्ति मभिरोचये || २-२-८
"This body has been living for many thousands of years. Hence I desire rest."
राजप्रभावजुष्टाम् हि दुर्वहामजितेन्द्रियैः |
परिश्रान्तोऽस्मि लोकस्य गुर्वीं धर्मधुरं वहन् || २-२-९
परिश्रान्तोऽस्मि लोकस्य गुर्वीं धर्मधुरं वहन् || २-२-९
"This burden of worldly righteousness is very heavy. This can be sustained only by
royal power with qualities like courage and valor. A person who has no control of senses can not
carry this burden. I have become tired while carrying this burden of righteousness. "
सोऽहं विश्रममिच्छामि पुत्रं कृत्वा प्रजाहिते |
सन्निकृष्टानिमान् सर्वाननुमान्य द्विजर्षभान् || २-२-१०
सन्निकृष्टानिमान् सर्वाननुमान्य द्विजर्षभान् || २-२-१०
"I desire to take rest, entrusting the rule to my son for the benefit of the people,
after obtaining consent from all those best Brahmans who are close to me."
अनुजातो हि मां सर्वैर्गुणैर्ज्येष्ठो ममात्मजः |
पुरन्दरसमो वीर्ये रामः परपुरंजयः || २-२-११
पुरन्दरसमो वीर्ये रामः परपुरंजयः || २-२-११
"My eldest son Rama is equal to Devendra in valor. He is the conqueror of cities of
enemies. He is equal to me in all qualities."
तं चन्द्रमिव पुष्येण युक्तं धर्मभृतां वरम् |
यौवराज्ये नियोक्तास्मि प्रीतः पुरुषपुङ्गवम् || २-२-१२
यौवराज्ये नियोक्तास्मि प्रीतः पुरुषपुङ्गवम् || २-२-१२
"Joyfully, I shall appoint Rama, who shines like the moon together with Pushya star,
who is the best among the protectors of righteousness and who is an excellent man, to the realm of
prince."
अनुरूपः स वै नाथो लक्ष्मीवान् लक्ष्मणाग्रजः |
त्रैलोक्यमपि नाथेन येन स्यान्नाथवत्तरम् || २-२-१३
त्रैलोक्यमपि नाथेन येन स्यान्नाथवत्तरम् || २-२-१३
"If Rama becomes the lord, the three worlds also will have the best master. He is a
glorious man. That Rama is the only fittest lord for the kingdom."
अनेन श्रेयसा सद्यः सम्योज्यैवमिमां महीम् |
गतक्लेशो भविष्यामि सुते तस्मिन्निवेश्य वै || २-२-१४
गतक्लेशो भविष्यामि सुते तस्मिन्निवेश्य वै || २-२-१४
"By entrusting this kingdom to Rama, I shall be thus doing an immediate good and
shall be devoid of difficulties."
यदीदम् मेऽनुरूपार्धं मया साधु सुमन्त्रितम् |
भवन्तो मेऽनुमन्यन्तां कथं वा करवाण्यहम् || २-२-१५
भवन्तो मेऽनुमन्यन्तां कथं वा करवाण्यहम् || २-२-१५
"I am telling this after lot of thinking. Give consent to me if you feel this to be
good and befitting. How else shall I do it?"
यद्यप्येषा मम प्रीतिर्हितमन्यद्विचिन्त्यताम् |
अन्या मद्यस्थचिन्ता हि विमर्दाभ्यधिकोदया || २-२-१६
अन्या मद्यस्थचिन्ता हि विमर्दाभ्यधिकोदया || २-२-१६
"This is my desire. Yet, let there be thinking on any other beneficial way. Thinking
by impartial neutral people will be distinctive and well developed through grinding of opposing
views."
इति बृवन्तं मुदिताः प्रत्यनन्दन् नृपा नृपम् |
वृष्तिमन्तं महामेघं नर्दन्त इव बर्हिणः || २-२-१७
वृष्तिमन्तं महामेघं नर्दन्त इव बर्हिणः || २-२-१७
Those delighted kings complimented king Dasaratha so speaking with a loud applause
as the peacocks cry in delight when they see the raining great cloud.
स्निग्धोऽनुनादी सम्जज्ञे तत्र हर्षसमीरितः |
जनौघोद्घुष्टसन्नादो विमानं कम्पयन्निव || २-२-१८
जनौघोद्घुष्टसन्नादो विमानं कम्पयन्निव || २-२-१८
That building appeared trembling by the sweet and reverberating sound made by the
gathering of people there with their fond uproar.
तस्य धर्मार्थविदुषो भावमाज्ञाय सर्वशः |
ब्राह्मणा जनमुख्याश्च पौरजानपदैः सह || २-२-१९
समेत्य मन्त्रयित्वा तु समतागतबुद्धयः |
ऊचुश्च मनसा ज्ञात्वा वृद्धं दशरथं नृपम् || २-२-२०
ब्राह्मणा जनमुख्याश्च पौरजानपदैः सह || २-२-१९
समेत्य मन्त्रयित्वा तु समतागतबुद्धयः |
ऊचुश्च मनसा ज्ञात्वा वृद्धं दशरथं नृपम् || २-२-२०
After understanding the opinion of King Dasaratha, who knew the holy and worldly
matters, the Brahmans, important people, urban and rural citizens came to a consensus after
discussing together and told the aged king as follows.
अनेकवर्षसाहस्रो वृद्धस्त्त्वमसि पार्थिव |
स रामं युवराजानमभिषिञ्चस्व पार्थिवम् || २-२-२१
स रामं युवराजानमभिषिञ्चस्व पार्थिवम् || २-२-२१
"Oh king! You are an elderly person with thousands of years of age. Hence,
inaugurate Rama as the ruling prince."
इच्छामो हि महाबाहुं रघुवीरं महाबलम् |
गजेन महता यान्तं रामं छत्रावृताननम् || २-२-२२
गजेन महता यान्तं रामं छत्रावृताननम् || २-२-२२
"All of us want to see Rama, with long arms, the hero with great might born in the
clan of Raghu , his face protected by a white umbrella, moving on a great elephant."
इति तद्वचनं श्रुत्वा राजा तेषां मनःप्रियम् |
अजानन्निव जिज्ञासुरिदं वचनमब्रवीत् || २-२-२३
अजानन्निव जिज्ञासुरिदं वचनमब्रवीत् || २-२-२३
King Dasaratha, after hearing their words, spoke as follows as though he did not
know their mind earlier and sought to know their true intention.
श्रुत्वैव वचनं यन्मे राघवं पतिमिच्छथ |
राजानः संशयोऽयं मे तदिदं ब्रूत तत्त्वतः || २-२-२४
राजानः संशयोऽयं मे तदिदं ब्रूत तत्त्वतः || २-२-२४
"Oh kings, I have a doubt as to why you want Raghava to be the king immediately
after hearing my words. Inform your real opinion in this matter."
कथं नु मयि धर्मेण पृथिवीमनुशासति |
भवन्तो द्रष्टुमिच्छन्ति युवराजं ममात्मजम् || २-२-२५
भवन्तो द्रष्टुमिच्छन्ति युवराजं ममात्मजम् || २-२-२५
"Why do you desire to see my son as the prince, when I am ruling this earth with
righteousness?"
ते तमूचुर्महात्मानं पौरजानपदैः सह |
बहवो नृप कल्याणा गुणाः पुत्रस्य सन्ति ते || २-२-२६
बहवो नृप कल्याणा गुणाः पुत्रस्य सन्ति ते || २-२-२६
Those kings together with urban and rural citizens after hearing those words spoke
to the great soul Dasaratha as follows: "Oh king! Your son Rama has many auspicious virtues".
गुणान् गुणवतो देव देवकल्पस्य धीमतः |
प्रियानानन्ददान् कृत्स्नान् प्रवक्ष्यामोऽद्यतान् शृणु || २-२-२७
प्रियानानन्ददान् कृत्स्नान् प्रवक्ष्यामोऽद्यतान् शृणु || २-२-२७
"Oh king! We shall tell you now the various virtues of your wise son, listen to
them. His qualities are equal to those of celestials. They are liked by all. They give happiness to
all."
दिव्यैर्गुणैः शक्रसमो रामः सत्यपराक्रमः |
इक्ष्वाकुभ्योऽपि सर्वेभ्यो ह्यतिरिक्तो विशांपते || २-२-२८
इक्ष्वाकुभ्योऽपि सर्वेभ्यो ह्यतिरिक्तो विशांपते || २-२-२८
"Oh king! Rama is equal to Devendra in heavenly qualities. He has true valor. He is
greater than all the kings born in Ikshvaaku clan."
रामः सत्पुरुषो लोके सत्यधर्मपरायणः |
साक्ष्हाद्रामाद्विनिर्वृत्तो धर्मश्चापि श्रिया सह || २-२-२९
साक्ष्हाद्रामाद्विनिर्वृत्तो धर्मश्चापि श्रिया सह || २-२-२९
"Rama is the world renowned gentleman. He is keenly interested in truth and
righteousness. Only Rama can make both righteousness and wealth combine without separation."
प्रजासुखत्वे चन्द्रस्य वसुधायाः क्ष्हमागुणैः |
बुध्या बृहस्पतेस्तुल्यो वीर्ये साक्षाच्छचीपतेः || २-२-३०
बुध्या बृहस्पतेस्तुल्यो वीर्ये साक्षाच्छचीपतेः || २-२-३०
"He is equal to moon in making the people happy; equal to the earth in the quality
of forgiveness; equal to Brihaspati in wisdom and verily to Devendra in valour."
धर्मजज्ञः सत्यसन्धश्च शीलवाननसूयकः |
क्षान्तः सान्त्वयिता श्लक्ष्ह्णः कृतज्ञो विजितेन्द्रियः || २-२-३१
क्षान्तः सान्त्वयिता श्लक्ष्ह्णः कृतज्ञो विजितेन्द्रियः || २-२-३१
"Rama knows all righteousness. He is true to his word and has good character. He has
no envy. He has patience. He consoles those who are in troubles. He speaks good words. He has
gratitude. He keeps senses under control."
मृदुश्च स्थिरचित्तश्च सदा भव्योऽनसूयकः |
प्रियवादी च भूतानाम् सत्यवादी च राघवः || २-२-३२
बहुश्रुतानां वृद्धानां ब्राह्मणानामुपासिता |
तेना स्येहातुला कीर्तिर्यशस्तेजश्च वर्धते || २-२-३३
प्रियवादी च भूतानाम् सत्यवादी च राघवः || २-२-३२
बहुश्रुतानां वृद्धानां ब्राह्मणानामुपासिता |
तेना स्येहातुला कीर्तिर्यशस्तेजश्च वर्धते || २-२-३३
"Rama is soft natured; has stable mind, always an auspicious man, and has no envy.
He speaks truthful and loving words to all living beings. He worships aged Brahmans endued with the
knowledge of various sciences. By that, his name, glory and splendor are growing in this
world."
देवासुरमनुष्याणां सर्वास्त्रेषु विशारदः |
सम्यग्विद्याव्रतस्नातो यथवत्साङ्गवेदवित् || २-२-३४
सम्यग्विद्याव्रतस्नातो यथवत्साङ्गवेदवित् || २-२-३४
"He is skilled in the use of various weapons known to celestials, demons and men. He
has duly concluded his vow of studying the various sciences and has systematically learnt all the
Vedas along with its branches. *"
गान्धर्वे च भुवि श्रेष्ठो बभूव भरताग्रजः |
कल्याणाभिजनः साधुरदीनात्मा महामतिः || २-२-३५
कल्याणाभिजनः साधुरदीनात्मा महामतिः || २-२-३५
"Rama is best in the world in the art of music. He has best relatives. He is gentle.
He is not weak in mind. He has great wisdom."
द्विजैरभिविनीतश्च श्रेष्ठैर्धर्मार्थनैपुणैः |
यदा व्रजति संग्रामं ग्रामार्थे नगरस्य वा || २-२-३६
गत्वा सौमित्रिसहितो नाविजित्य निवर्तते |
यदा व्रजति संग्रामं ग्रामार्थे नगरस्य वा || २-२-३६
गत्वा सौमित्रिसहितो नाविजित्य निवर्तते |
"Rama was trained in all matters from the best of Brahmans skilled in the art of
righteousness and in the science of political economy. If it is necessary to go to a battle to
protect a village or a city, Rama goes with Lakshmana and returns home only after obtaining
victory."
संग्रामात्पुनरागम्य कुङ्जरेण रथेन वा || २-२-३७
पौरान् स्वजनवन्नित्यम् कुशलं परिपृच्छति |
पुत्रेष्वग्निषु दारेषु प्रेष्यशिष्यगणेषु च || २-२-३८
निखिलेनानुपूर्व्याच्च पिता पुत्रानिवौरसान् |
पौरान् स्वजनवन्नित्यम् कुशलं परिपृच्छति |
पुत्रेष्वग्निषु दारेषु प्रेष्यशिष्यगणेषु च || २-२-३८
निखिलेनानुपूर्व्याच्च पिता पुत्रानिवौरसान् |
"After returning from battle, Rama goes to citizens on an elephant or a chariot and
inquires about their well being as though they were his own kinsmen, like a father does to his
sons. He asks about their wives and children, about the sacred fires, about their servants and
students, always completely as per the due order."
शुश्रूषन्ते च वः शिष्याः कचित्कर्मसु दंशिताः || २-२-३९
इति नः पुरुषव्याघ्रः सदा रामोऽभिभाषते |
इति नः पुरुषव्याघ्रः सदा रामोऽभिभाषते |
"Rama the best among men always asks us 'Are your disciples serving you by keenly
performing their actions?' "
व्यसनेषु मनुष्याणां भृशं भवति दुःखितः || २-२-४०
उत्सवेषु च सर्वेषु पितेव परितुष्यति |
उत्सवेषु च सर्वेषु पितेव परितुष्यति |
"Rama feels very sad towards afflictions of men; and feels delighted in all
functions celebrated by people on the occasions of child birth and the like, just as their own
father does."
सत्यवादी महेष्वासो वृद्धसेवी जितेन्द्रियः || २-२-४१
स्मितपूर्वाभिभाषी च धर्मं सर्वात्मना श्रितः |
स्मितपूर्वाभिभाषी च धर्मं सर्वात्मना श्रितः |
"Rama speaks only truth. He is a great hero. He serves elders. He kept the senses
under control. Rama, who talks smilingly, protects righteousness in all ways."
सम्यग्योक्ता श्रेयसां च न विगृह्य कथारुचिः || २-२-४२
उत्तरोत्तरयुक्तौ च वक्ता वाचस्पतिर्यथा |
उत्तरोत्तरयुक्तौ च वक्ता वाचस्पतिर्यथा |
"Rama duly procures beneficent deeds. He is not interested in wrangling talks. He is
an orator like Brihaspati by his replies and rejoinders."
सुभ्रूरायतताम्राक्ष्हस्साक्ष्हाद्विष्णुरिव स्वयम् || २-२-४३
रामो लोकाभिरामोऽयं शौर्यवीर्यपराक्रमैः |
रामो लोकाभिरामोऽयं शौर्यवीर्यपराक्रमैः |
"Rama, who enchants the world, has beautiful eyebrows. He has red and broad eyes. He
is absolutely like the God Vishnu himself in strength, heroism and valour."
प्रजापालनतत्त्वज्ञो न रागोपहतेन्द्रियः || २-२-४४
शक्तस्त्रैलोक्यमप्येको भोक्तुं किं नु महीमिमाम् |
शक्तस्त्रैलोक्यमप्येको भोक्तुं किं नु महीमिमाम् |
"He knew the ins and outs of public administration. His senses are not afflicted by
passion. He is capable of administering not only earth, but also the three worlds."
नाऽस्य क्रोधः प्रसादश्च निरर्थोऽस्ति कदाचन || २-२-४५
हन्त्येव नियमाद्वध्यानवध्ये च न कुप्यति |
हन्त्येव नियमाद्वध्यानवध्ये च न कुप्यति |
"Rama's anger or mercy is not arbitrary at any time. He kills those who are to be
slain as per rules. He is not angered at the innocent."
युनक्त्यर्थैः प्रहृष्टश्च तमसौ यत्र तुष्यति || २-२-४६
शान्तैः सर्वप्रजाकान्तैः प्रीतिसंजननैर्नृणाम् |
गुणैर्विरुरुचे रामो दीप्तः सूर्य इवांशुभिः || २-२-४७
शान्तैः सर्वप्रजाकान्तैः प्रीतिसंजननैर्नृणाम् |
गुणैर्विरुरुचे रामो दीप्तः सूर्य इवांशुभिः || २-२-४७
"He gladly bestows wealth to those with whom he is satisfied. As the sun shines by
his rays, Rama shines by his qualities that are peaceful, which are enchanting and delightful to
men."
तमेवंगुणसम्पन्नं रामं सत्यपराक्रमम् |
लोकपालोपमं नाथमकामयत मेदिनी || २-२-४८
लोकपालोपमं नाथमकामयत मेदिनी || २-२-४८
"All people desire Rama, who is endowed with this wealth of qualities, who has true
valour, who is equal to presiding deities like Devendra, to be their lord."
वत्सः श्रेयसि जातस्ते दिष्ट्यासौ तव राघव |
दिष्ट्या पुत्रगुणैर्युक्तो मारीच इव काश्यपः || २-२-४९
दिष्ट्या पुत्रगुणैर्युक्तो मारीच इव काश्यपः || २-२-४९
"Oh king Dasaratha! Rama is born to you as a son, because of your good fortune, for
the welfare of this world. He has all the virtues befitting of a son, like Kasyapa, the son of
Marichi."
बलमारोग्यमायुश्च रामस्य विदितात्मनः |
देवासुरमनुष्येषु सगन्धर्वोरगेषु च || २-२-५०
आशंसते जनः सर्वो राष्ट्रे पुरवरे तथा |
आभ्यन्तरश्च बाह्यश्च पौरजानपदो जनः || २-२-५१
देवासुरमनुष्येषु सगन्धर्वोरगेषु च || २-२-५०
आशंसते जनः सर्वो राष्ट्रे पुरवरे तथा |
आभ्यन्तरश्च बाह्यश्च पौरजानपदो जनः || २-२-५१
"All people in the state including those in the capital as well as those in the
nearby and in the far off places, pray for long life, health and strength of Rama of reputed
nature."
स्त्रियो वृद्धास्तरुण्यश्च सायं प्रातः समाहिताः |
सर्वान् देवान् नमस्यन्ति रामस्यार्थे यशस्विनः || २-२-५२
सर्वान् देवान् नमस्यन्ति रामस्यार्थे यशस्विनः || २-२-५२
"Both young and aged women are praying with a stable mind each morning and evening
to all celestials, for the benefit of renowned Rama."
तेषामायाचितं देव त्वत्प्रसादा त्समृद्ध्यताम् |
राममिन्दीवरश्यामं सर्वशत्रुनिबर्हणम् || २-२-५३
पश्यामो यौवराज्यस्थं तव राजोत्तमाऽअत्मजम् |
राममिन्दीवरश्यामं सर्वशत्रुनिबर्हणम् || २-२-५३
पश्यामो यौवराज्यस्थं तव राजोत्तमाऽअत्मजम् |
"Oh best of kings, Dasaratha ! We shall see Rama adorned with princely kingdom. Your
son Rama has the complexion of a black lotus flower and annihilates all his enemies. Let the wish
of the people be fulfilled by your grace."
तं देवदेवोपममात्मजं ते |
सर्वस्य लोकस्य हिते निविष्टम् |
हिताय नः क्ष्हिप्रमुदारजुष्टं |
मुदाभिषेक्तुम् वरद त्व मर्हसि || २-२-५४
सर्वस्य लोकस्य हिते निविष्टम् |
हिताय नः क्ष्हिप्रमुदारजुष्टं |
मुदाभिषेक्तुम् वरद त्व मर्हसि || २-२-५४
"Oh fulfiller of people's desires, Dasaratha! For our benefit, you gladly and
immediately inaugurate your son Rama, who is equal to Vishnu, who is interested in the welfare of
the entire world and who is possessing the best of virtues."
|| इति श्रीमद्रामायणे अयोध्यकाण्डे द्वितीय सर्गः ||