अरण्य-काण्ड > श्री रमा का लक्ष्मण समेत मतंग्वन में शबरी के यहाँ जाना
Shabari is emancipated from mortality after her showing Matanga hermitage to Rama. Both the brothers
approach Shabari as said by Kabandha and she adores them on their seeking her presence. She honours
them as visitant guests and expresses her desire to depart to the spheres where her teachers are. Rama
gives consent to it, on which she offers herself into fire and emerges as a divine angel, to ascend
to heaven.
तौ कबन्धेन तम् मार्गम् पम्पाया दर्शितम् वने |
आतस्थतुः दिशम् गृह्य प्रतीचीम् नृ वर आत्मजौ || ३-७४-१
आतस्थतुः दिशम् गृह्य प्रतीचीम् नृ वर आत्मजौ || ३-७४-१
Both the sons of that best king Dasharatha, on taking up westerly path in that forest travelled on the
passage to Pampa as shown by Kabandha. [3-74-1]
तौ शैलेषु आचित अनेकान् क्षौद्र कल्प फल द्रुमान् |
वीक्षन्तौ जग्मतुः द्रष्टुम् सुग्रीवम् राम लक्ष्मणौ || ३-७४-२
वीक्षन्तौ जग्मतुः द्रष्टुम् सुग्रीवम् राम लक्ष्मणौ || ३-७४-२
Those two, Rama and Lakshmana, while seeing several of the ticketed trees on mountains which have nectarous
fruits on them moved forward to see Sugreeva. [3-74-2]
कृत्वा च शैल पृष्ठे तु तौ वासम् रघु नन्दनौ |
पंपायाः पश्चिमम् तीरम् राघवौ उपतस्थतुः || ३-७४-३
पंपायाः पश्चिमम् तीरम् राघवौ उपतस्थतुः || ३-७४-३
Those two legatees of Raghu on making a sojourn on the mountaintop, they the Raghava-s drew nigh of
the moorland on the westward of Pampa Lake. [3-74-3]
तौ पुष्करिण्याः पंपायाः तीरम् आसाद्य पश्चिमम् |
अपश्यताम् ततः तत्र शबर्या रम्यम् आश्रमम् || ३-७४-४
अपश्यताम् ततः तत्र शबर्या रम्यम् आश्रमम् || ३-७४-४
Then on getting at the westward moorland of that lotus-lake Pampa, there those two have spotted the
idyllic hermitage of Shabari. [3-74-4]
तौ तम् आश्रमम् आसाद्य द्रुमैः बहुभिः आवृतम् |
सु रम्यम् अभिवीक्षन्तौ शबरीम् अभ्युपेयतुः || ३-७४-५
सु रम्यम् अभिवीक्षन्तौ शबरीम् अभ्युपेयतुः || ३-७४-५
On getting at that hermitage and on perusing at that picturesque environ that is wreathed round with
several picturesque trees, those two came nigh of Shabari. [3-74-5]
तौ दृष्ट्वा तु तदा सिद्धा समुत्थाय कृतांजलिः |
पादौ जग्राह रामस्य लक्ष्मणस्य च धीमतः || ३-७४-६
पादौ जग्राह रामस्य लक्ष्मणस्य च धीमतः || ३-७४-६
On seeing them that sublimated yogi Shabari instinctively made palm-fold, got up imperatively, and then
she braced the feet of Rama, and even that of sagacious Lakshmana, impressively. [3-74-6]
पाद्यम् आचमनीयम् च सर्वम् प्रददात् यथा विधि |
ताम् उवाच ततो रामः श्रमणीम् धर्म संस्थिताम् || ३-७४-७
ताम् उवाच ततो रामः श्रमणीम् धर्म संस्थिताम् || ३-७४-७
She gave them water for feet-wash and mouthwash, and other viands customarily affordable to visitants,
and then Rama asked after that anchoress who is unflinchingly abiding in her duty. [3-74-7]
कच्चित् ते निर्जिता विघ्नाः कच्चित् ते वर्धते तपः |
कच्चित् ते नियतः कोप आहारः च तपोधने || ३-७४-८
कच्चित् ते नियतः कोप आहारः च तपोधने || ३-७४-८
"Oh, ascetically wealthy lady, perchance your deterrents in ascesis are completely overcome, somehow...
your ascetic practises culminating, someway... your annoyances and ailments are adjusted, somewhat...
isn't it! [3-74-8]
कच्चित् ते नियमाः प्राप्ताः कच्चित् ते मनसः सुखम् |
कच्चित् ते गुरु शुश्रूषा सफला चारु भाषिणि || ३-७४-९
कच्चित् ते गुरु शुश्रूषा सफला चारु भाषिणि || ३-७४-९
"Oh, suave speaker, mayhap your sacred commitments are achieved, anywise... appeased is your self, anyway...
and your subservience to your mentors brought to fruition, perchance... isn't it!" Thus Rama enquired
with Shabari. [3-74-9]
रामेण तापसी पृष्ठा सा सिद्धा सिद्ध सम्मता |
शशंस शबरी वृद्धा रामाय प्रति अवस्थिता || ३-७४-१०
शशंस शबरी वृद्धा रामाय प्रति अवस्थिता || ३-७४-१०
When Rama asked her in this way she that Shabari who is a senescent anchoress, sublimated yogin and
an adherent to the sublimated yogis of higher rank, informed Rama remaining in his vis-�-vis. [3-74-10]
अद्य प्राप्ता तपः सिद्धिः तव संदर्शनात् मया |
अद्य मे सफलम् जन्म गुरवः च सुपूजिताः || ३-७४-११
अद्य मे सफलम् जन्म गुरवः च सुपूजिताः || ३-७४-११
"Just now, on your pleasing manifestation before me my ascesis is accomplished, and now only my birth
is fructified, and now only my subservience to my mentors is well hallowed... [3-74-11]
अद्य मे सफलम् तप्तम् स्वर्गः चैव भविष्यति |
त्वयि देव वरे राम पूजिते पुरुषर्षभ || ३-७४-१२
त्वयि देव वरे राम पूजिते पुरुषर्षभ || ३-७४-१२
"Oh, best one among men, now all my ascesis is fructified when I personally worshiped you, who are none
other than the best god among gods, thus the heaven will also be there for me... [3-74-12]
तव अहम् चक्षुषा सौम्य पूता सौम्येन मानद |
गमिष्याम्यक्षयांलोकांस्वत्प्रसादादरिन्दम - यद्वा -
गमिष्यामि अक्षयान् लोकान् त्वत् प्रसादात् अरिंदम || ३-७४-१३
गमिष्याम्यक्षयांलोकांस्वत्प्रसादादरिन्दम - यद्वा -
गमिष्यामि अक्षयान् लोकान् त्वत् प्रसादात् अरिंदम || ३-७४-१३
"Oh, kind one, your blessed sight has sanctified me... and oh, endower of respect, by your beneficence
I wish to go to those returnless worlds because I have subjugated those enemies of yours, viz.,
ari SaD varga-s in me, and I think my prayer to you is justified because
you are a subjugator of such enemies... [3-74-13]
चित्रकूटम् त्वयि प्राप्ते विमानैः अतुल प्रभैः |
इतः ते दिवम् आरूढा यान् अहम् पर्यचारिषम् || ३-७४-१४
इतः ते दिवम् आरूढा यान् अहम् पर्यचारिषम् || ३-७४-१४
"Divine aircrafts of unequalled refulgence have lifted those disciples of Sage Matanga in whose tendance
I was, to welkin on your arriving at Chitrakuta... [3-74-14]
तैः च अहम् उक्ता धर्म ज्ञैः महाभागैः महर्षिभिः |
आगमिष्यति ते रामः सु पुण्यम् इमम् आश्रमम् || ३-७४-१५
स ते प्रतिग्रहीतव्यः सौमित्रि सहितो अतिथिः |
तम् च दृष्ट्वा वरान् लोकान् अक्षयान् त्वम् गमिष्यसि || ३-७४-१६
आगमिष्यति ते रामः सु पुण्यम् इमम् आश्रमम् || ३-७४-१५
स ते प्रतिग्रहीतव्यः सौमित्रि सहितो अतिथिः |
तम् च दृष्ट्वा वरान् लोकान् अक्षयान् त्वम् गमिष्यसि || ३-७४-१६
"Those knowers of probity, highly providential, and eminent-saints have told me, 'Rama will come to
this highly blest hermitage of yours along with Soumitri... and you have to cordially welcome them as
your guests, and on your seeing him you will go to best worlds, where merit remains undiminished...'
[3-74-15, 16]
एवम् उक्ता महाभागैः तदा अहम् पुरुषर्षभ |
मया तु विविधम् वन्यम् संचितम् पुरुषर्षभ || ३-७४-१७
तव अर्थे पुरुषव्याघ्र पम्पायाः तीर संभवम् |
मया तु विविधम् वन्यम् संचितम् पुरुषर्षभ || ३-७४-१७
तव अर्थे पुरुषव्याघ्र पम्पायाः तीर संभवम् |
"Oh, best one among men Rama, thus I was told by those highly providential sages, oh, best one among
men, oh, manly tiger, and I have gleaned various forest fruits and eatables that occur on the moorlands
of Pampa Lake for your sake..." So said Shabari to Rama. [3-74-17]
एवम् उक्तः स धर्मात्मा शबर्या शबरीम् इदम् || ३-७४-१८
राघवः प्राह विज्ञाने ताम् नित्यम् अबहिष्कृताम् |
राघवः प्राह विज्ञाने ताम् नित्यम् अबहिष्कृताम् |
When that graceful souled Rama is addressed thus by Shabari, he that Raghava enquiringly said this to
that Shabari who is never ever debarred from esoteric knowledge and gnosis. [3-74-18b, 19a]
दनोः सकाशात् तत्त्वेन प्रभावम् ते महात्मनः || ३-७४-१९
श्रुतम् प्रत्यक्षम् इच्छामि संद्रष्टुम् यदि मन्यसे |
श्रुतम् प्रत्यक्षम् इच्छामि संद्रष्टुम् यदि मन्यसे |
"Your and your preceptors' effectiveness is heard in effect from the wraith of the great souled Danu's
son, Kabandha, and if you feel showing it like I wish to clearly see it, personally..." Thus Rama asked
her to show hermitage. [3-74-19b, 20a]
एतत् तु वचनम् श्रुत्वा राम वक्त्रात् विनिःसृतम् || ३-७४-२०
शबरी दर्शयामास तौ उभौ तत् वनम् महत् |
शबरी दर्शयामास तौ उभौ तत् वनम् महत् |
On hearing those words voiced by Rama, Shabari started to show that unique woodland to both of them.
[3-74-20]
पश्य मेघ घन प्रख्यम् मृग पक्षि समाकुलम् || ३-७४-२१
मतंग वनम् इति एव विश्रुतम् रघुनंदन |
इह ते भावित आत्मानो गुरवो मे महाद्युते |
जुहवान् चक्रिरे नीडम् मंत्रवत् मंत्र पूजितम् || ३-७४-२२
मतंग वनम् इति एव विश्रुतम् रघुनंदन |
इह ते भावित आत्मानो गुरवो मे महाद्युते |
जुहवान् चक्रिरे नीडम् मंत्रवत् मंत्र पूजितम् || ३-७४-२२
"Oh, Rama the delight of Raghu's lineage... this one comparable to a crammed cloud that would be ever
ready to yield much cherished cloudbursts, and compacted with animals and birds that are ever ready
to enjoy seasonable rains, is that hermitage to which you have come, that way this woodland is well
known as Matanga, meaning a cloud, or an elephant, or an elephantine cloud that showers blessings on
all... and oh, highly resplendent Rama, you may see this nest, snuggery, where those contemplative souls,
my teachers, used to conduct oblations into the Ritual-fires, orienting and worshipping them with Vedic
hymns... [3-74-21b, 22]
इयम् प्रत्यक् स्थली वेदी यत्र ते मे सुसत्कृताः |
पुष्प उपहारम् कुर्वन्ति श्रमात् उद् वेपिभिः करैः || ३-७४-२३
पुष्प उपहारम् कुर्वन्ति श्रमात् उद् वेपिभिः करैः || ३-७४-२३
"Where those great sages that are highly revered by me used to offer flowers with their extremely doddery
hands in the worship the Altar of Fire, this alone is that Altar of Fire raised at western end... [3-74-23]
तेषाम् तपः प्रभावेन पश्य अद्य अपि रघूत्तम |
द्योतयन्ति दिशः सर्वाः श्रिया वेद्यः अतुल प्रभाः || ३-७४-२४
द्योतयन्ति दिशः सर्वाः श्रिया वेद्यः अतुल प्रभाः || ३-७४-२४
"Oh, best one from Raghu-s, by the efficacy of the ascesis of my teachers these Altars of Fire are with
incomparable irradiance, and even now they are irradiating all of the directions with solemnity... see
them... [3-74-24]
अशक्नुवद्भिस्तैर्गन्तुमुपवासश्रमालसैः - यद्वा -
अशक्नुवद्भिः तैः गन्तुम् उपवास श्रम आलसैः |
चिन्तिते अभ्यागतान् पश्य समेतान् सप्त सागरान् || ३-७४-२५
अशक्नुवद्भिः तैः गन्तुम् उपवास श्रम आलसैः |
चिन्तिते अभ्यागतान् पश्य समेतान् सप्त सागरान् || ३-७४-२५
"Enervated by dieting and straining they were incapable to go for sea bathing, and just at their thought
process all the seven seas came close by, in coalescence... see them... [3-74-25]
कृत अभिषेकैः तैः न्यस्ता वल्कलाः पादपेषु इह |
अद्य अपि न विशुष्यन्ति प्रदेशे रघुनंदन || ३-७४-२६
अद्य अपि न विशुष्यन्ति प्रदेशे रघुनंदन || ३-७४-२६
"On performing holy baths those sages have spread their jute cloths on those trees with their own doddering
hands here at this place and oh, Raghu's legatee, those cloths did not dry even now by the touch of
their hands... [3-74-26]
देव कार्याणि कुर्वद्भिः यानि इमानि कृतानि वै |
पुष्पैः कुवलयैः सार्थम् म्लानत्वम् न तु यान्ति वै || ३-७४-२७
पुष्पैः कुवलयैः सार्थम् म्लानत्वम् न तु यान्ति वै || ३-७४-२७
"Which garlands they have knotted together with black-lotuses and other flowers while they were worshiping
gods, these are really those garlands, and indeed there is no discolouration to them... [3-74-27]
कृत्स्नम् वनम् इदम् दृष्टम् श्रोतव्यम् च श्रुतम् त्वया |
तत् इच्छामि अभ्यनुज्ञाता त्यक्ष्यामि एतत् कलेवरम् || ३-७४-२८
तत् इच्छामि अभ्यनुज्ञाता त्यक्ष्यामि एतत् कलेवरम् || ३-७४-२८
"You have seen what is seeable and you have listened what is listenable of this woodland in its entirety...
thereby I wish to become a permittee, where you alone are my permitter, as I wish to castaway this sheathe
of soul, called my body... to make that soul to move nigh of my teachers feet... [3-74-28]
तेषाम् इच्छामि अहम् गन्तुम् समीपम् भावित आत्मनाम् |
मुनीनाम् आश्रमो येषाम् अहम् च परिचारिणी || ३-७४-२९
मुनीनाम् आश्रमो येषाम् अहम् च परिचारिणी || ३-७४-२९
"Of which sages this hermitage is, and of which sages I am also a maidservant, I soulfully go the proximity
of those contemplative souls..." Thus, she appealed to Rama. [3-74-29]
धर्मिष्ठम् तु वचः श्रुत्वा राघवः सह लक्ष्मणः |
प्रहर्सम् अतुलम् लेभे आश्चर्यम् इदम् च अब्रवीत् || ३-७४-३०
प्रहर्सम् अतुलम् लेभे आश्चर्यम् इदम् च अब्रवीत् || ३-७४-३०
Rama on hearing those duty-congruous words of Shabari along with Lakshmana, obtained a uniquely high
rejoice and he also said, "astonishing is this..." [3-74-30]
ताम् उवाच ततो रामः शबरी संश्रित व्रताम् |
अर्चितो अहम् त्वया भद्रे गच्छ कामम् यथा सुखम् || ३-७४-३१
अर्चितो अहम् त्वया भद्रे गच्छ कामम् यथा सुखम् || ३-७४-३१
Then Rama spoke to that Shabari who is firmed up in her faith towards her masters, "oh, saintly lady,
you treated me with deference... thus may go to your cherished worlds, where you can solace yourself
with your masters... [3-74-31]
इति एवम् उक्ता जटिला चीर कृष्ण अजिन अंबरा |
अनुज्ञाता तु रामेण हुत्वा आत्मानम् हुत अशने || ३-७४-३२
ज्वलत् पावक संकाशा स्वर्गम् एव जगाम सा |
अनुज्ञाता तु रामेण हुत्वा आत्मानम् हुत अशने || ३-७४-३२
ज्वलत् पावक संकाशा स्वर्गम् एव जगाम सा |
Thus that way said by Rama in consent, she who is wearing tufty-matted hair, jute-cloths, and deerskin
as her clothing, she offered herself as an oblation into Ritual-fire, and then like a flaring fire,
she went to heaven alone. [3-74-32, 33a]
दिव्यम् आभरण संयुक्ता दिव्य माल्य अनुलेपना || ३-७४-३३
दिव्य अंबर धरा तत्र बभूव प्रिय दर्शन |
विराजयन्ती तम् देशम् विद्युत् सौदामिनी यथा || ३-७४-३४
दिव्य अंबर धरा तत्र बभूव प्रिय दर्शन |
विराजयन्ती तम् देशम् विद्युत् सौदामिनी यथा || ३-७४-३४
Now she appeared as an angle bejewelled with angelic ornaments, wearing angle's wraparound and angelical
flowery tassels, and bedaubed with suchlike cosmetics, and as with the scintillations of electric sparks
she scintillated that province. [3-74-33b, 34]
यत्र ते सुकृत आत्मानो विहरन्ति महर्षयः |
तत् पुण्यम् शबरी स्थानम् जगाम आत्म समाधिना || ३-७४-३५
तत् पुण्यम् शबरी स्थानम् जगाम आत्म समाधिना || ३-७४-३५
Shabari who is a perfect yogin with perfected meditative concentration, now went to that sanctum locus
where the blest souls of those sublime sages, namely her masters, saunter. [3-74-35]
इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अरण्य काण्डे चतुः सप्ततितमः सर्गः