DONATE NOW - UPI
अयोध्या-काण्ड > सीता के राम से उदास का कारण पूछना
Seeing Rama being sad seetha wants to know the reason Rama then lets her know his
father's wish and his decision to go to forest. He then askes her to stay in Ayodhya.
अभिवाद्य तु कौसल्याम् रामः सम्प्रस्थितः वनम् |
कृत स्वस्त्ययनो मात्रा धर्मिष्ठे वर्त्मनि स्थितः || २-२६-१
विराजयन् राज सुतः राज मार्गम् नरैः वृतम् |
हृदयानि आममन्थ इव जनस्य गुणवत्तया || २-२६-२
कृत स्वस्त्ययनो मात्रा धर्मिष्ठे वर्त्मनि स्थितः || २-२६-१
विराजयन् राज सुतः राज मार्गम् नरैः वृतम् |
हृदयानि आममन्थ इव जनस्य गुणवत्तया || २-२६-२
The prince Rama, having been invoked blessings by his mother, after having
salutation to Kausalya and remaining firmly in his virtuous path, set out journey to the forest.
Entering to the road filled with people, he made it shine with his splendour and stirred the hearts
of the people because of his excellent qualities.
वैदेही च अपि तत् सर्वम् न शुश्राव तपस्विनी |
तत् एव हृदि तस्याः च यौवराज्य अभिषेचनम् || २-२६-३
तत् एव हृदि तस्याः च यौवराज्य अभिषेचनम् || २-२६-३
Sita, practising for the coronation ceremony, did not hear anything on that matter.
She was thinking of installation of Rama alone as prince Regent in her heart
देव कार्यम् स्म सा कृत्वा कृतज्ञा हृष्ट चेतना |
अभिज्ञा राज धर्मानाम् राज पुत्रम् प्रतीक्षते || २-२६-४
अभिज्ञा राज धर्मानाम् राज पुत्रम् प्रतीक्षते || २-२६-४
As she knows what is to be done and is aware of rules relating to kings Sita herself
being rejoiced in heart, performed the worship of the gods and was waiting for the prince.
प्रविवेश अथ रामः तु स्व वेश्म सुविभूषितम् |
प्रहृष्ट जन सम्पूर्णम् ह्रिया किंचित् अवान् मुखः || २-२६-५
प्रहृष्ट जन सम्पूर्णम् ह्रिया किंचित् अवान् मुखः || २-२६-५
Thereafter Rama, slightly turning his face down , entered his own house which is
well decorated and is filled with rejoicing people all around
अथ सीता समुत्पत्य वेपमाना च तम् पतिम् |
अपश्यत् शोक सम्तप्तम् चिन्ता व्याकुलिल इन्द्रियम् || २-२६-६
अपश्यत् शोक सम्तप्तम् चिन्ता व्याकुलिल इन्द्रियम् || २-२६-६
Sita sprang up from her seat and trembled by seeing her husband stricken with
sorrow, his mind perturbed with anxiety.
ताम् दृष्ट्वा स हि धर्मात्मा न शशाक मनोगतम् |
तम् शोकम् राघवह् सोढुम् ततो विवृतताम् गतः || २-२६-७
तम् शोकम् राघवह् सोढुम् ततो विवृतताम् गतः || २-२६-७
By seeing her, Rama the virtuous man could not contain that grief existing in his
mind and hence got unveiled.
विवर्ण वदनम् दृष्ट्वा तम् प्रस्विन्नम् अमर्षणम् |
आह दुह्ख अभिसम्तप्ता किम् इदानीम् इदम् प्रभो || २-२६-८
आह दुह्ख अभिसम्तप्ता किम् इदानीम् इदम् प्रभो || २-२६-८
Seeing him pale-faced, perspired and without endurance, Sita (stricken with grief)
spoke thus what is this now , my Lord!
अद्य बार्हस्पतः श्रीमान् युक्तः पुष्यो न राघव |
प्रोच्यते ब्राह्मणैः प्राज्ञैः केन त्वम् असि दुर्मनाः || २-२६-९
प्रोच्यते ब्राह्मणैः प्राज्ञैः केन त्वम् असि दुर्मनाः || २-२६-९
Oh , Rama! It is indeed told by learned brahmanas that today's constellation Pushya
(which is presided by sage bR^ihaspati) which is propitions, is suitable (for coronation). Why are
you sadly disposed?
न ते शत शलाकेन जल फेन निभेन च |
आवृतम् वदनम् वल्गु चत्रेण अभिविराजते || २-२६-१०
आवृतम् वदनम् वल्गु चत्रेण अभिविराजते || २-२६-१०
Your handsome face does not shine splendidly as it should when covered by an
umbrella white as water-froth and provided with a hundred ribs.
व्यजनाभ्याम् च मुख्याभ्याम् शत पत्र निभ ईक्षणम् |
चन्द्र हंस प्रकाशाभ्याम् वीज्यते न तव आननम् || २-२६-११
चन्द्र हंस प्रकाशाभ्याम् वीज्यते न तव आननम् || २-२६-११
Nor your lotus -eyed face is not being fanned (as it should ) by superior chowries
shining like a moon and a swan
वाग्मिनो बन्दिनः च अपि प्रहृष्टाः त्वम् नर ऋषभ |
स्तुवन्तः न अद्य दृश्यन्ते मन्गलैः सूत मागधाः || २-२६-१२
स्तुवन्तः न अद्य दृश्यन्ते मन्गलैः सूत मागधाः || २-२६-१२
Nor the overjoyed and eloquent bards Sutas and Maagadhas (who sing portions of epic
poems and ancient ballads ) are seen here , praising you with auspicious words .
न ते क्षौद्रम् च दधि च ब्राह्मणा वेद पारगाः |
मूर्ध्नि मूर्ध अवसिक्तस्य दधति स्म विधानतः || २-२६-१३
मूर्ध्नि मूर्ध अवसिक्तस्य दधति स्म विधानतः || २-२६-१३
Nor brahmanas who are well-versed in Vedas, have not placed , as per prescribed
Rites , honey and curds on your head after you had taken the head -bath
न त्वाम् प्रकृतयः सर्वा श्रेणी मुख्याः च भूषिताः |
अनुव्रजितुम् इच्चन्ति पौर जापपदाः तथा || २-२६-१४
अनुव्रजितुम् इच्चन्ति पौर जापपदाः तथा || २-२६-१४
All ministers, chiefs of Associations, citizens and country-folk, duly decked with
ornaments, are not inclined to go along with you.
चतुर्भिर् वेग सम्पन्नैः हयैः कान्चन भूषणैः |
मुख्यः पुष्य रथो युक्तः किम् न गच्चति ते अग्रतः || २-२६-१५
मुख्यः पुष्य रथो युक्तः किम् न गच्चति ते अग्रतः || २-२६-१५
Why the main carriage used for travelling and pleasure, tied with four horses decked
with gold ornaments and with excellent speed does not go ahead of you ?
न हस्ती च अग्रतः श्रीमांस् तव लक्षण पूजितः |
प्रयाणे लक्ष्यते वीर कृष्ण मेघ गिरि प्रभः || २-२६-१६
प्रयाणे लक्ष्यते वीर कृष्ण मेघ गिरि प्रभः || २-२६-१६
Oh, valiant prince! A glorious elephant which is worshipped for its good
characteristics, resembling a mountain crowned with a dark cloud is not seen ahead in your
journey.
न च कान्चन चित्रम् ते पश्यामि प्रिय दर्शन |
भद्र आसनम् पुरः कृत्य यान्तम् वीर पुरह्सरम् || २-२६-१७
भद्र आसनम् पुरः कृत्य यान्तम् वीर पुरह्सरम् || २-२६-१७
Oh, brave man pleasant with the sight! I do not see marching before you an elephant
having been placed in front with an excellent seat embroidered in gold meant for you
अभिषेको यदा सज्जः किम् इदानीम् इदम् तव |
अपूर्वो मुख वर्णः च न प्रहर्षः च लक्ष्यते || २-२६-१८
अपूर्वो मुख वर्णः च न प्रहर्षः च लक्ष्यते || २-२६-१८
While coronation is getting ready now, the colour of your face is appearing strange.
Even happiness is not being seen (in you). Why is it?
इति इव विलपन्तीम् ताम् प्रोवाच रघु नन्दनः |
सीते तत्रभवांस् तात प्रव्राजयति माम् वनम् || २-२६-१९
सीते तत्रभवांस् तात प्रव्राजयति माम् वनम् || २-२६-१९
Rama spoke thus to Sita, who is lamenting : Oh, Sita! My venerable father is sending
me to a forest in exile.
कुले महति सम्भूते धर्मज्ञे धर्म चारिणि |
शृणु जानकि येन इदम् क्रमेण अभ्यागतम् मम || २-२६-२०
शृणु जानकि येन इदम् क्रमेण अभ्यागतम् मम || २-२६-२०
Oh, Sita ! You are born in a great family. You know what is Right and practise
virtue . hear me in what sequence it happened to me
राज्ञा सत्य प्रतिज्ञेन पित्रा दशरथेन मे |
कैकेय्यै प्रीत मनसा पुरा दत्तौ महा वरौ || २-२६-२१
कैकेय्यै प्रीत मनसा पुरा दत्तौ महा वरौ || २-२६-२१
Two great boons were given to my mother Kaikeyi long ago , by my father Dasaratha
who is true to a promise.
तया अद्य मम सज्जे अस्मिन्न् अभिषेके नृप उद्यते |
प्रचोदितः स समयो धर्मेण प्रतिनिर्जितः || २-२६-२२
प्रचोदितः स समयो धर्मेण प्रतिनिर्जितः || २-२६-२२
Now that the arrangements initiated by the king for my coronation are getting ready
, Kaikeyi came out with that promise of boons, turning the situation to her own advantage by
grounds of morality
चतुर्दश हि वर्षाणि वस्तव्यम् दण्डके मया |
पित्रा मे भरतः च अपि यौवराज्ये नियोजितः || २-२६-२३
पित्रा मे भरतः च अपि यौवराज्ये नियोजितः || २-२६-२३
I have to dwell in Dandaka forest for fourteen years .Bharata is being appointed as
prince by my father
सो अहम् त्वाम् आगतः द्रष्टुम् प्रस्थितः विजनम् वनम् |
भरतस्य समीपे ते न अहम् कथ्यः कदाचन || २-२६-२४
ऋद्धि युक्ता हि पुरुषा न सहन्ते पर स्तवम् |
तस्मान् न ते गुणाः कथ्या भरतस्य अग्रतः मम || २-२६-२५
भरतस्य समीपे ते न अहम् कथ्यः कदाचन || २-२६-२४
ऋद्धि युक्ता हि पुरुषा न सहन्ते पर स्तवम् |
तस्मान् न ते गुणाः कथ्या भरतस्य अग्रतः मम || २-२६-२५
Before setting forth to the lonely forest, I came to see you. I should not be
praised at any time in the presence of Bharata . Men endowed with power and fortune indeed do not
tolerate praise of others . Therefore, my virtues should not be extolled by you in front of
Bharata.
न अपि त्वम् तेन भर्तव्या विशेषेण कदाचन
अनुकूलतया शक्यम् समीपे तस्य वर्तितुम् || २-२६-२६
अनुकूलतया शक्यम् समीपे तस्य वर्तितुम् || २-२६-२६
You need not be attended in a special manner at any time by him. You can stay
familiar to him, by behaving with him conformably.
तस्मै दत्तम् नृवतिना यौवराज्यम् सनातनम् |
स प्रसाद्यस्त्वया सीते नृपतिश्च विशेषतः || २-२६-२७
स प्रसाद्यस्त्वया सीते नृपतिश्च विशेषतः || २-२६-२७
The princely kingdom is given to him by the king permanently. Oh, Sita ! He is fit
to be rendered gracious by you, more so the king Dasaratha
अहम् च अपि प्रतिज्ञाम् ताम् गुरोह् समनुपालयन् |
वनम् अद्य एव यास्यामि स्थिरा भव मनस्विनि || २-२६-२८
वनम् अद्य एव यास्यामि स्थिरा भव मनस्विनि || २-२६-२८
Keeping up the pledge of my father, today itself. Oh, Sita of magnanimous mind!
Remain firm.
याते च मयि कल्याणि वनम् मुनि निषेवितम् |
व्रत उपवास रतया भवितव्यम् त्वया अनघे || २-२६-२९
व्रत उपवास रतया भवितव्यम् त्वया अनघे || २-२६-२९
Oh, Sita the good and faultless lady ! After I leave for the forest frequented by
the sages, you can become interested in religious vows and fastings.
काल्यम् उत्थाय देवानाम् कृत्वा पूजाम् यथा विधि |
वन्दितव्यो दशरथः पिता मम नर ईश्वरः || २-२६-३०
वन्दितव्यो दशरथः पिता मम नर ईश्वरः || २-२६-३०
You can rise up in dawn , perform worship of the deities as per precept and do
salutation to my father , king Dasaratha.
माता च मम कौसल्या वृद्धा सम्ताप कर्शिता |
धर्मम् एव अग्रतः कृत्वा त्वत्तः सम्मानम् अर्हति || २-२६-३१
धर्मम् एव अग्रतः कृत्वा त्वत्तः सम्मानम् अर्हति || २-२६-३१
Keeping in front of righteousness alone, you have to respect the aged Kausalya, my
mother who is getting emaciated by grief.
वन्दितव्याः च ते नित्यम् याः शेषा मम मातरः |
स्नेह प्रणय सम्भोगैः समा हि मम मातरः || २-२६-३२
स्नेह प्रणय सम्भोगैः समा हि मम मातरः || २-२६-३२
For me all my mothers are equal in my eyes in point if fondness, love and the way in
which they have looked after me ( in my childhood). Hence the rest of mothers also deserve to be
saluted always by you
भ्रातृ पुत्र समौ च अपि द्रष्टव्यौ च विशेषतः |
त्वया लक्ष्मण शत्रुघ्नौ प्राणैः प्रियतरौ मम || २-२६-३३
त्वया लक्ष्मण शत्रुघ्नौ प्राणैः प्रियतरौ मम || २-२६-३३
You, in particular, should regard Bharata and Satrughna, as your brothers or
sons.
विप्रियम् न च कर्तव्यम् भरतस्य कदाचन |
स हि राजा प्रभुः चैव देशस्य च कुलस्य च || २-२६-३४
स हि राजा प्रभुः चैव देशस्य च कुलस्य च || २-२६-३४
Bharata is indeed king and the master both for the kingdom and for our family .
Hence, you should not do what is displeasing to him at any time.
आराधिता हि शीलेन प्रयत्नैः च उपसेविताः |
राजानः सम्प्रसीदन्ति प्रकुप्यन्ति विपर्यये || २-२६-३५
राजानः सम्प्रसीदन्ति प्रकुप्यन्ति विपर्यये || २-२६-३५
Kings being pleased by good character and served by exerting one's self become
happy. They get angry if it is to the contrary
औरसान् अपि पुत्रान् हि त्यजन्ति अहित कारिणः |
समर्थान् सम्प्रगृह्णन्ति जनान् अपि नर अधिपाः || २-२६-३६
समर्थान् सम्प्रगृह्णन्ति जनान् अपि नर अधिपाः || २-२६-३६
Kings abandon even their own sons, if they are antagonistic and accept even other
people if they are fitting
सा त्वम् वसेह कल्याणि राज्ञः समनुवर्तिनी |
भरतस्य रता धर्मे सत्यव्रतपरायणा || २-२६-३७
भरतस्य रता धर्मे सत्यव्रतपरायणा || २-२६-३७
Oh good lady ! You such dwell here, doing conformably to the will of Bharata the
king, remaining devoted to righteousness and with a vow of truth as you end.
अहम् गमिष्यामि महा वनम् प्रिये |
त्वया हि वस्तव्यम् इह एव भामिनि |
यथा व्यलीकम् कुरुषे न कस्यचित् |
तथा त्वया कार्यम् इदम् वचो मम || २-२६-३८
त्वया हि वस्तव्यम् इह एव भामिनि |
यथा व्यलीकम् कुरुषे न कस्यचित् |
तथा त्वया कार्यम् इदम् वचो मम || २-२६-३८
Oh, my dear Sita ! I can go to the great forest. You can stay here only, without
doing harm to any one as it is .Listen to my words
|| इति श्रि मद्रामयणे अयोध्यकाण्डे षड्विंशः सर्गः ||