DONATE NOW - UPI
बाल-काण्ड > राजा का पुत्रेष्टि यज्ञ आरम्भ
King Dasharatha commences the putrakaameSTi ritual aiming to beget progeny, under
the aegis of Sage Rishyasringa. The celestial beings gather to receive the oblations offered
in the Horse Ritual conducted by King Dasharatha. They are perturbed at the atrocities of
Ravana, and request Brahma to think for a way to eliminate Ravana. Vishnu arrives there and
pacifies Brahma and other celestials with an assurance that he will incarnate as human to
eliminate Ravana.
मेधावी तु ततो ध्यात्वा स किङ्चित् इदम् उत्तरम् |
लब्ध सङ्ज्ञः ततः तम् तु वेदज्ञो नृपम् अब्रवीत् || १-१५-१
लब्ध सङ्ज्ञः ततः तम् तु वेदज्ञो नृपम् अब्रवीत् || १-१५-१
That intellectual sage and one proficient in Veda-s Rishyasringa contemplated for a while,
and gaining indications as to which ritual is to be performed, then said the king. [1-15-1]
इष्टिम् तेऽहम् करिष्यामि पुत्रीयाम् पुत्र कारणात् |
अथर्व सिरसि प्रोक्तैः मन्त्रैः सिद्धाम् विधानतः || १-१५-२
अथर्व सिरसि प्रोक्तैः मन्त्रैः सिद्धाम् विधानतः || १-१५-२
"I will procedurally conduct the ritual contained in the preamble of adharva-veda
with procedural hymns, called <<em>>putra kaameSTi i.e., the ritual that bestows sons, for
your benefit." [1-15-2]
ततः प्राक्रमत् इदम् इष्टिम् ताम् पुत्रीयाम् पुत्र कारणात् |
जुहाव अग्नौ च तेजस्वी मन्त्र दृष्टेन कर्मणा || १-१५-३
जुहाव अग्नौ च तेजस्वी मन्त्र दृष्टेन कर्मणा || १-१५-३
Then that resplendent Sage Rishyasringa commenced that putrakaameSTi ritual, offering
oblations into sacred fire with ritual acts meticulously contained in hymns. [1-15-3]
ततो देवाः स गन्धर्वाः सिद्धाः च परम ऋषयः |
भाग प्रतिग्रहार्थम् वै समवेता यथाविधि || १-१५-४
भाग प्रतिग्रहार्थम् वै समवेता यथाविधि || १-१५-४
Then the deities along with celestial beings, siddha-s, i.e., the souls that obtained salvation,
and also other esteemed sages who by now are the residents of Heavens have duteously assembled
in the firmament to receive their part of the oblations. [1-15-4]
ताः समेत्य यथा न्यायम् तस्मिन् सदसि देवताः |
अब्रुवन् लोक कर्तारम् ब्रह्माणम् वचनम् ततः || १-१५-५
अब्रुवन् लोक कर्तारम् ब्रह्माणम् वचनम् ततः || १-१५-५
Those deities who procedurally assembled there in that congregation then spoke to Brahma,
the creator of worlds. [1-15-5]
भगवन् त्वत् प्रसादेन रावणो नाम राक्षसः |
सर्वान् नो बाधते वीर्यात् शासितुम् तम् न शक्नुमः || १-१५-६
सर्वान् नो बाधते वीर्यात् शासितुम् तम् न शक्नुमः || १-१५-६
"Oh! God, the demon named Ravana is torturing all of us with his intrepidity, as you have
blessed him, and we are unable to control him. [1-15-6]
त्वया तस्मै वरो दत्तः प्रीतेन भगवन् तदा |
मानयन्तः च तम् नित्यम् सर्वम् तस्य क्षमामहे || १-१५-७
मानयन्तः च तम् नित्यम् सर्वम् तस्य क्षमामहे || १-१५-७
"You have given boon to him appreciating his ascesis and oh, god, with high regard to that
boon of yours we are tolerating all the cruel acts of Ravana from then onwards [1-15-7]
उद्वेजयति लोकान् त्रीन् उच्छ्रितान् द्वेष्टि दुर्मतिः |
शक्रम् त्रिदश राजानम् प्रधर्षयितुम् इच्छति || १-१५-८
शक्रम् त्रिदश राजानम् प्रधर्षयितुम् इच्छति || १-१५-८
"That malevolent Ravana is tormenting all the three worlds, hating the functionary deities
of cosmos, and always desires to assail Indra, the king of all the functionary deities of
universe. [1-15-8]
ऋषीन् यक्षान् स गन्धर्वान् असुरान् ब्राह्मणान् तथा |
अतिक्रामति दुर्धर्षो वर दानेन मोहितः || १-१५-९
अतिक्रामति दुर्धर्षो वर दानेन मोहितः || १-१५-९
"That invincible one is further self-conceited by the boons you have accorded, and he is overbearingly
torturing the sages, celestial beings like yaksha-s, gandharva-s, asura-s, and like that even
the Brahmans. [1-15-9]
नैनम् सूर्यः प्रतपति पार्श्वे वाति न मारुतः |
चलोर्मिमाली तम् दृष्ट्वा समुद्रोऽपि न कंपते || १-१५-१०
चलोर्मिमाली तम् दृष्ट्वा समुद्रोऽपि न कंपते || १-१५-१०
"The Sun-god will not verily parch Ravana, the Air-god will not puff at his sides, and on
seeing Ravana, the lord of the undulating waves, namly the ocean will not pulsate either.
[1-15-10]
तन् महन्नो भयम् तस्मात् राक्षसात् घोर दर्शनात् |
वधार्थम् तस्य भगवन् उपायम् कर्तुम् अर्हसि || १-१५-११
वधार्थम् तस्य भगवन् उपायम् कर्तुम् अर्हसि || १-१५-११
"Thereby, there is a great panic for all of us from that demon with an awesome look, hence
oh, god, it will be apt of you to give a thought for his elimination. [1-15-11]
एवम् उक्तः सुरैः सर्वैः चिन्तयित्वा ततोऽब्रवीत् |
हन्ता अयम् विदितः तस्य वधोपायो दुरात्मनः || १-१५-१२
हन्ता अयम् विदितः तस्य वधोपायो दुरात्मनः || १-१५-१२
When all the deities spoke to Brahma thus, he thought for a while and then said "Aha! The
idea to kill that evil-minded Ravana is discerned. [1-15-12]
तेन गन्धर्व यक्षाणाम् देवतानाम् च रक्षसाम् |
अवध्योऽस्मि इति वागुक्ता तथेति उक्तम् च तन् मया || १-१५-१३
अवध्योऽस्मि इति वागुक्ता तथेति उक्तम् च तन् मया || १-१५-१३
"Ravana said while seeking boon that, 'I shall not be killed by gandharva-s, yaksha-s, or
by gods, or by other demons...' and I also said 'so be it..." [1-15-13]
न अकीर्तयत् अवज्ञानात् तत् रक्षो मानुषाम् तदा |
तस्मात् स मानुषात् वध्यो मृत्युः न अन्योऽस्य विद्यते || १-१५-१४
तस्मात् स मानुषात् वध्यो मृत्युः न अन्योऽस्य विद्यते || १-१५-१४
"That demon did not express about humans then with his disrespect to them, and evidently his
death does not occur otherwise." So said Brahma to gods. [1-15-14]
एतत् श्रुत्वा प्रियम् वाक्यम् ब्रह्मणा समुदाहृतम् |
देवा महर्षयः सर्वे प्रहृष्टाः ते अभवन् तदा ||१-१५-१५
देवा महर्षयः सर्वे प्रहृष्टाः ते अभवन् तदा ||१-१५-१५
On hearing Brahmathe explaining himself , then all those gods and great sages became adequately
happy. [1-15-15]
एतस्मिन् अनन्तरे विष्णुः उपयातो महाद्युतिः |
श्ङ्ख चक्र गदा पाणिः पीत वासा जगत्पतिः || १-११५-१६
वैनतेयम् समारूह्य भास्कर तोयदम् यथा |
तप्त हाटक केयूरो वन्द्यमानः सुरोत्तमैः || १-१५-१७
श्ङ्ख चक्र गदा पाणिः पीत वासा जगत्पतिः || १-११५-१६
वैनतेयम् समारूह्य भास्कर तोयदम् यथा |
तप्त हाटक केयूरो वन्द्यमानः सुरोत्तमैः || १-१५-१७
In the meanwhile the great resplendent Vishnu, the Lord of the Universe, arrived there mounted
on his Eagle-vehicle Garuda, handling conch-shell, disc, and mace in his three of four hands,
clad in yellow-ochre robes, wearing golden bracelets, and while best gods eulogised him, and
his arrival there is like the arrival of sun mounted on black cloud to accord the gratuitous
gift called the rain. [1-15-16, 17]
ब्रह्मणा च समागंय तत्र तस्थौ समाहितः |
तम् अब्रुवन् सुराः सर्वे समभिष्टूय संनताः || १-१५-१८
तम् अब्रुवन् सुराः सर्वे समभिष्टूय संनताः || १-१५-१८
Vishnu having met Brahma stood there contemplating, and then all of the gods on bowing down
and offering prayers addressed Vishnu. [1-15-18]
त्वाम् नियोक्ष्यामहे विष्णो लोकानाम् हित कांयया |
राज्ञो दशरथस्य त्वम् अयोध्य अधिपतेः विभोः || १-१५-१९
धर्मज्ञस्य वदान्यस्य महर्षि सम तेजसः |
अस्य भार्यासु तिसृषु ह्री श्री कीर्ति उपमासु च || १-१५-२०
विष्णो पुत्रत्वम् आगच्छ कृत्वा आत्मानम् चतुर्विधम् |
राज्ञो दशरथस्य त्वम् अयोध्य अधिपतेः विभोः || १-१५-१९
धर्मज्ञस्य वदान्यस्य महर्षि सम तेजसः |
अस्य भार्यासु तिसृषु ह्री श्री कीर्ति उपमासु च || १-१५-२०
विष्णो पुत्रत्वम् आगच्छ कृत्वा आत्मानम् चतुर्विधम् |
"Oh! Vishnu, desiring prosperity in all the worlds we nominate you to become the son of the
ruler and lord of Ayodhya, namely Dasharatha, who is a virtuous one, renowned one and one
whose resplendence equals that of the sages, and oh, Vishnu, through the wives of such a king
Dasharatha, who are in similitude with the hrii, the virtue, shrii, the
affluence, and kiirti, the glory, you have a fourfold transformation and take birth
as their son. [1-15-19, 20, 21a]
तत्र त्वम् मानुषो भूत्वा प्रवृद्धम् लोक कण्टकम् || १-१५-२१
अवध्यम् दैवतैः विष्णो समरे जहि रावणम् |
अवध्यम् दैवतैः विष्णो समरे जहि रावणम् |
"Oh! Vishnu, on your taking birth as human through the wives of Dasharatha you eliminate Ravana
in war, who has become exacerbating and thorny to all worlds, and who is otherwise not eliminable
for gods. [1-15-21b, 22a]
स हि देवान् स गन्धर्वान् सिद्धान् च ऋषि सत्तमान् || १-१५-२२
राक्षसो रावणो मूर्खो वीर्य उद्रेकेण बाधते |
राक्षसो रावणो मूर्खो वीर्य उद्रेकेण बाधते |
"He that preposterous demon Ravana with his invigorated doggedness is torturing gods along
with eminent saints, gandharva-s, and siddha-s. [1-15-22b, 23a]
ऋषयः च ततः तेन गन्धर्वा अप्सरसः तथा || १-१५-२३
क्रीडयन्तो नन्दन वने रैउद्रेण विनिपातिताः |
क्रीडयन्तो नन्दन वने रैउद्रेण विनिपातिताः |
"He that furious one with his insolence is knocking down sages from their celestial abodes,
and like that he is knocking down the gandharva-s and apsara celestials too from the heavenly
gardens Nandana, where they will be taking delight. [1-15-23b, 24a]
वधार्थम् वयम् आयाताः तस्य वै मुनिभिः सह || १-१५-२४
सिद्ध गन्धर्व यक्षाः च ततः त्वाम् श्ररणम् गताः |
सिद्ध गन्धर्व यक्षाः च ततः त्वाम् श्ररणम् गताः |
"We the celestial beings like siddha-s, gandharva-s, yaksha-s along with sages have actually
come for his elimination, and thereby we seek shelter in you. [1-15-24b, 25a]
त्वम् गतिः परमा देव सर्वेषाम् नः परंतपः || १-१५-२५
वधाय देव शतॄणाम् नृणाम् लोके मनः कुरु |
वधाय देव शतॄणाम् नृणाम् लोके मनः कुरु |
"Oh, enemy tormentor, oh, Vishnu, you are the ultimate recourse for all us in eliminating
enemies of divinity, hence you make up your mind to take birth in human world." The gods appealed
to Vishnu that way. [1-15-25b, 26a]
एवम् स्तुतस्तु देवेशो विष्णुः त्रिदशः पुंगवः || १-१५-२६
पितामह पुरोगान् तान् सर्व लोक नमस्कृतः
अब्रवीत् त्रिदशान् सर्वान् समेतान् धर्म संहितान् || १-१५-२७
पितामह पुरोगान् तान् सर्व लोक नमस्कृतः
अब्रवीत् त्रिदशान् सर्वान् समेतान् धर्म संहितान् || १-१५-२७
When the god of gods Vishnu, the supreme one among deities, one who is revered by all worlds
is eulogised this way, then he spoke to all of those celestials that abide in the righteousness
and that are in the assemblage, keeping the Forefather Brahma at their helm. [1-15-26a, 27]
भयम् त्यजत भद्रम् वो हितार्थम् युधि रावणम् |
स पुत्र पौत्रम् स अमात्यम् स मित्र ज्ञाति बान्धवम् || १-१५-२८
हत्वा क्रूरम् दुराधर्षम् देव ऋषीणाम् भयावहम् |
दश वर्ष सहस्राणि दश वर्ष शतानि च || १-१५-२९
वत्स्यामि मानुषे लोके पालयन् पृध्वीम् इमाम् |
स पुत्र पौत्रम् स अमात्यम् स मित्र ज्ञाति बान्धवम् || १-१५-२८
हत्वा क्रूरम् दुराधर्षम् देव ऋषीणाम् भयावहम् |
दश वर्ष सहस्राणि दश वर्ष शतानि च || १-१५-२९
वत्स्यामि मानुषे लोके पालयन् पृध्वीम् इमाम् |
"Get rid off the fear, let safety be upon you, on eliminating that cruel and evil-minded Ravana
who became dreadful to deities and sages, along with his sons, grandsons, friends, cousins
and relatives, ministers and forces too in war for your welfare, I will then reside in human
world ruling this earth for eleven thousand years." Thus Vishnu assured the gods. [1-15-28,
29, 30a]
एवम् दत्वा वरम् देवो देवानाम् विष्णुः आत्मवान् || १-१५-३०
मानुषे चिन्तयामास जन्मभूमिम् अथ आत्मनः |
मानुषे चिन्तयामास जन्मभूमिम् अथ आत्मनः |
On giving boon to all gods in that way the kind-hearted god Vishnu started to think about
the instituting base for his birth in human world. [1-15-30b, 31a]
ततः पद्म पलाशाक्षः कृत्वा आत्मानम् चतुर्विधम् || १-१५-३१
पितरम् रोचयामास तदा दशरथम् नृपम् |
पितरम् रोचयामास तदा दशरथम् नृपम् |
And then that lotus-petal-eyed one agreeing to manifest himself in fourfold way is predisposed
towards Dasharatha to be his father. [1-15-31b, 32a]
तदा देव ऋषि गन्धर्वाः स रुद्राः स अप्सरो गणाः |
स्तुतिभिः दिव्य रूपाभिः तुष्टुवुः मधुसूदनम् || १-१५-३२
स्तुतिभिः दिव्य रूपाभिः तुष्टुवुः मधुसूदनम् || १-१५-३२
Then all the groups of gods, sages, gandharva-s, with rudraa-s, and apsarasa-s, extolled Vishnu
with prayers of divine exposition. [1-15-32b, c]
तम् उद्धतम् रावणम् उग्र तेजसम्
प्रवृद्ध दर्पम् त्रिदशेश्वर वर द्विषम् |
विरावणम् साधु तपस्वि कण्टकम्
तपस्विनाम् उद्धर तम् भयाअवहम् || १-१५-३३
प्रवृद्ध दर्पम् त्रिदशेश्वर वर द्विषम् |
विरावणम् साधु तपस्वि कण्टकम्
तपस्विनाम् उद्धर तम् भयाअवहम् || १-१५-३३
"Oh! Vishnu, he that fiery one who is renowned for evil acts and who is the hater of Indra,
that Ravana is uprising furiously with his heightened arrogance, and he has become a thorn in the
side of hermits hence he is a fright to sages, afor he torturesd insubordinates to the the extent of
loud wailing; hence we pray you to eliminate that Ravana." [1-15-33]
तमेव हत्वा स बलम् स बान्धवम्
विरावणम् रावणम् उग्र पौरुषम् |
स्वर् लोकम् आगच्छ गत ज्वरः चिरम्
सुरेन्द्र गुप्तम् गत दोष कल्मषम् || १-१५-३४
विरावणम् रावणम् उग्र पौरुषम् |
स्वर् लोकम् आगच्छ गत ज्वरः चिरम्
सुरेन्द्र गुप्तम् गत दोष कल्मषम् || १-१५-३४
Or
"On eliminating that furiously vainglorious Ravana with all his forces and with all his kinsmen
neutralise the pandemonium created by him in all the worlds, and for a long time to come you
get rid of your febrility, and you please return to your heavenly abode, namely your blameless
and faultless Vaikuntha. [1-15-34]
इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये बाल काण्डे पङ्च दशः सर्गः ||
Thus, this is the 15th chapter in Bala Kanda of Valmiki Ramayana, the First Epic poem
of India.