किष्किन्धा-काण्ड > हनुमान जी का भेदनीति द्वारा अंगद को अपने पक्ष में करके साथ ले चलना
Hanuma advises Angada to not to desert the mainstream kingdom to establish a separate one, which will definitely
attract the fury of Sugreeva. Hanuma uses political tactics in pacifying Angada, who is utterly terrorised of
Sugreeva in the event of the failure of the task under his leadership.
तथा ब्रुवति तारे तु तारा अधिपति वर्चसि |
अथ मेने हृतम् राज्यम् हनुमान् अंगदेन तत् || ४५४१
अथ मेने हृतम् राज्यम् हनुमान् अंगदेन तत् || ४५४१
When Lt Tara whose resplendence is similar to moonshine has spoken that way, then Hanuma deemed that Angada is
laying siege to that kingdom of Vanaras. [4541]
बुद्ध्या हि अष्ट अंगया युक्तम् चतुर् बल समन्वितम् |
चतुर् दश गुणम् मेने हनुमान् वालिनः सुतम् || ४५४२
चतुर् दश गुणम् मेने हनुमान् वालिनः सुतम् || ४५४२
Hanuma considered Vali's son Angada indeed as having eightfold intelligence, fourfold tactics, fourteen traits.
[4542]
आपूर्यमाणम् शश्वत् च तेजो बल पराक्रमैः |
शशिनम् शुक्ल पक्ष आदौ वर्धमानम् इव श्रिया || ४५४३
बृहस्पति समम् बुद्ध्या विक्रमे सदृशम् पितुः |
शुश्रूषमाणम् तारस्य शुक्रस्य इव पुरंदरम् || ४५४४
भर्तुः अर्थे परिश्रान्तम् सर्व शास्त्र विशारदः |
अभिसंधातुम् आरेभे हनुमान् अंगदम् ततः || ४५४५
शशिनम् शुक्ल पक्ष आदौ वर्धमानम् इव श्रिया || ४५४३
बृहस्पति समम् बुद्ध्या विक्रमे सदृशम् पितुः |
शुश्रूषमाणम् तारस्य शुक्रस्य इव पुरंदरम् || ४५४४
भर्तुः अर्थे परिश्रान्तम् सर्व शास्त्र विशारदः |
अभिसंधातुम् आरेभे हनुमान् अंगदम् ततः || ४५४५
Angada who is steadily brimming over with his spiritedness, mightiness, valorousness, and waxing like the moon
starting from day one of White Fortnight of a month, who is comparable to Brihaspati, the Jupiter, in sagacity,
who mirrors up his father Vali in intrepidity, but who is now assiduously attentive to the rebellious teachings
of Lt. Tara, like Indra who once listened to the unlistenable teachings of demon's mentor, namely Shukraacaarya,
as that Angada is overly enervated to fulfil the concerns of the king Sugreeva. Then Hanuma who is the scholar
in all scriptures started to confederate the confidence of Angada with the present regime of Sugreeva. [4543,
4, 5]
स चतुर्णाम् उपायानाम् तृतीयम् उपवर्णयन् |
भेदयामास तान् सर्वान् वानरान् वाक्य संपदा || ४५४६
भेदयामास तान् सर्वान् वानरान् वाक्य संपदा || ४५४६
Hanuma then rhetorically started to the schismatic secession of all those vanaras, who are desirous of avoiding
Sugreeva and desiring a hideout, exemplifying the third ideation, namely the partition, among the four political
ideations, viz., placation, presentation, partition, persecution. [4546]
तेषु सर्वेषु भिन्नेषु ततो अभीषय अंगदम् |
भीषणैः विविधैः वाक्यैः कोप उपाय समन्वितैः || ४५४७
भीषणैः विविधैः वाक्यैः कोप उपाय समन्वितैः || ४५४७
When Hanuma made all of the vanaras to defect from Angada's idea of defecting Sugreeva, then Hanuma further overawed
Angada with diverse and awesome orations containing the fourth ideation, namely the persecutory measures, employable
by Sugreeva on defectors. [4547]
त्वम् समर्थ तरः पित्रा युद्धे तारेय वै ध्रुवम् |
दृढम् धारयितुम् शक्तः कपि राज्यम् यथा पिता || ४५४८
दृढम् धारयितुम् शक्तः कपि राज्यम् यथा पिता || ४५४८
"As with your father you are undeniably abler in warfare, oh, the son of Lady Tara, and as with your father you
are unquestionably capable enough to sustain the monkey kingdom." Thus Hanuma started to address Angada. [4548]
नित्यम् अस्थिर चित्ता हि कपयो हरि पुंगव |
न आज्ञाप्यम् विषहिष्यन्ति पुत्र दारान् विना त्वया || ४५४९
न आज्ञाप्यम् विषहिष्यन्ति पुत्र दारान् विना त्वया || ४५४९
"Oh, best monkey, Angada, monkeys will be inconsistent at their will, isn't it! Separated from their sons and
wives they cannot tolerate to remain under your control for a long. [4549]
त्वाम् न एते हि अनुयुंजेयुः प्रत्यक्षम् प्रवदामि ते |
यथा अयम् जांबवान् नीलः सुहोत्रः च महाकपिः || ४५४१०
न हि अहम् ते इमे सर्वे साम दान आदिभिः गुणैः |
दण्डेन न त्वया शक्याः सुग्रीवात् अपकर्षितुम् || ४५४११
यथा अयम् जांबवान् नीलः सुहोत्रः च महाकपिः || ४५४१०
न हि अहम् ते इमे सर्वे साम दान आदिभिः गुणैः |
दण्डेन न त्वया शक्याः सुग्रीवात् अपकर्षितुम् || ४५४११
"I plainly tell you what is obvious. This Jambavanta, these monkeys like Niila, and great monkey Suhotra and others
do not definitely tagalong you, isn't it. Likewise I too do not definitely tagalong you. Such as we are, it will
be impossible for you to sidetrack us from Sugreeva using tactics like placation, presentation or even persecution,
isn't so! [45410, 11]
विगृह्य आसनम् अपि आहुः दुर्बलेन बलीयसा |
आत्म रक्षा करः तस्मात् न विगृह्णीत दुर्बलः || ४५४१२
आत्म रक्षा करः तस्मात् न विगृह्णीत दुर्बलः || ४५४१२
"Even if a mightless is at odds with the mighty he can linger on, so to speak, therefore guard yourself, for no
mediocrity will be at odds... [45412]
याम् च इमाम् मन्यसे धात्रीम् एतत् बिलम् इति श्रुतम् |
एतत् लक्ष्मण बाणानाम् ईषत् कार्यम् विदारणे || ४५४१३
एतत् लक्ष्मण बाणानाम् ईषत् कार्यम् विदारणे || ४५४१३
"This matter of going underground into that Black Hole which you suppose as a hideout from Sugreeva, as you heard
from Lt. Tara and others, but it is a deed of trifle to Lakshmana's arrows, not necessarily for Rama's arrows,
in splitting apart whole of that Black Hole in a trice. [45413]
स्वल्पम् हि कृतम् इन्द्रेण क्षिपता हि अशनिम् पुरा |
लक्ष्मणो निशितैः बाणैः भिन्द्यात् पत्र पुटम् यथा || ४५४१४
लक्ष्मणो निशितैः बाणैः भिन्द्यात् पत्र पुटम् यथा || ४५४१४
"Indeed, once Indra thudded his Thunderbolt on this very underground illusory place, but that act was indeed a
trivial deed for that Thunderbolt made a single demonsized aperture to eliminate a single demon, Maya, which we
now call Riksha bila, Black Hole, nevertheless Lakshmana will splinter whole of this
Black Hole with his acute arrows, as if it is leafy bowl. [45414]
लक्ष्मणस्य च नाराचा बहवः सन्ति तत् विधाः |
वज्र अशनि सम स्पर्शा गिरीणाम् अपि दारकाः || ४५४१५
वज्र अशनि सम स्पर्शा गिरीणाम् अपि दारकाः || ४५४१५
"There are numerous ironarrows with Lakshmana that are kindred to Thunderbolt of Indra, whose punch will be equalling
that of Thunderbolt and Lightning Flashes, and which are the splitters of mountains. [45415]
अवस्थाने यदा एव त्वम् आसिष्यसि परंतप |
तदा एव हरयः सर्वे त्यक्ष्यन्ति कृत निश्चयाः || ४५४१६
तदा एव हरयः सर्वे त्यक्ष्यन्ति कृत निश्चयाः || ४५४१६
"As and when you settle down in that underground, more so, an unbefitting place for a crown prince, oh, enemyburner
Angada, then and there all the monkeys will desert you resolvedly. [45416]
स्मरंतः पुत्र दाराणाम् नित्य उद्विग्ना बुभुक्षिताः |
खेदिता दुःख शय्याभिः त्वाम् करिष्यन्ति पृष्ठतः || ४५४१७
खेदिता दुःख शय्याभिः त्वाम् करिष्यन्ति पृष्ठतः || ४५४१७
"Always sulking and reminiscing on their sons and wives, and hungered for the proximity of their kinfolk and hungered
for diverse palatability as any monkey would cherish, even so, lamenting on the beds of lament they push you backwards.
[45417]
स त्वम् हीनः सुहृद्भिः च हित कामैः च बंधुभिः |
तृणात् अपि भृश उद्विग्नः स्पंदमानात् भविष्यसि || ४५४१८
तृणात् अपि भृश उद्विग्नः स्पंदमानात् भविष्यसि || ४५४१८
"Devoid of goodhearted friends and wellwishing relatives, you will become highly sullen in solitariness. Such
as you are you will end up as a highly frightened monkey, even from the shaking of a piece of straw.
Or
"Devoid of goodhearted friends and wellwishing relatives, you will become highly sullen in solitariness. Such
as you are you will end up as a highly frightened monkey and you will end up much the same as a seamy shaky piece
of straw. [45418]
अति उग्र वेगा निशिता घोरा लक्ष्मण सायकाः |
अपवृत्तम् जिघांसन्तो महावेगा दुरासदाः || ४५४१९
अपवृत्तम् जिघांसन्तो महावेगा दुरासदाः || ४५४१९
"By far, those fiercely frantic arrows of Lakshmana if targeted to kill you, in case you become a sidestepper
from loyalties, will be terrifyingly twingeing. Further, those fierily frenetic arrows are irreversible. [45419]
अस्माभिः तु गतम् सार्धम् विनीतवत् उपस्थितम् |
आनुपूर्व्यात् तु सुग्रीवो राज्ये त्वाम् स्थापयिष्यति || ४५४२०
आनुपूर्व्यात् तु सुग्रीवो राज्ये त्वाम् स्थापयिष्यति || ४५४२०
"But, if you return to Kishkindha along with us, and if you obediently become Sugreeva's flanker, he establishes
you only in kingdom as before. [45420]
धर्म राजः पितृव्यः ते प्रीति कामो दृढ व्रतः |
शुचिः सत्य प्रतिज्ञः च स त्वाम् जातु न नाशयेत् || ४५४२१
शुचिः सत्य प्रतिज्ञः च स त्वाम् जातु न नाशयेत् || ४५४२१
"Your paternaluncle Sugreeva's gleam is his honesty as he is free of dishonesty, his desire is affection as he
is free of aversion, his dedication is staunch as he is free of prevarication, and he himself is exoneration as
he is free from exploitation, thus in no way he liquidates you. [45421]
प्रिय कामः च ते मातुः तत् अर्थम् च अस्य जीवितम् |
तस्य अपत्यम् च न अस्ति अन्यत् तस्मात् अंगद गम्यताम् || ४५४२२
तस्य अपत्यम् च न अस्ति अन्यत् तस्मात् अंगद गम्यताम् || ४५४२२
"He is your mother's wellwisher, the strife of Sugreeva's life is for her only, more so, there is no other posterity
to him than you. Oh, Angada, therefore go back to Kishkindha, rather than deflecting, deviating and deserting
your own kingdom. [45422]
इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये किष्किन्ध काण्डे चतुः पंचाशः सर्गः