DONATE NOW - UPI
सुन्दर-काण्ड > लंकापूरी का अवलोकन, पूरी में प्रवेश
In this chapter Hanuma faces Lanka, the city of Lanka herself in the form of a demoness.
स लम्ब शिखरे लम्बे लम्ब तोयद सम्निभे |
सत्त्वम् आस्थाय मेधावी हनुमान् मारुत आत्मजः || ५-३-१
निशि लन्काम् महा सत्त्वः विवेश कपि कुन्जरः |
रम्य कानन तोय आढ्याम् पुरीम् रावण पालिताम् || ५-३-२
सत्त्वम् आस्थाय मेधावी हनुमान् मारुत आत्मजः || ५-३-१
निशि लन्काम् महा सत्त्वः विवेश कपि कुन्जरः |
रम्य कानन तोय आढ्याम् पुरीम् रावण पालिताम् || ५-३-२
That Hanuma, best among monkeys, the intellectual son of Vayu, one with great might, stood on the
moutain called Lamba with its high peaks equalling a high cloud, gathered courage and entered at night the city
of Lanka ruled by Ravana and filled with beautiful forests and places of water such as lakes.
शारद अम्बु धर प्रख्यैः भवनैः उपशोभिताम् |
सागर उपम निर्घोषाम् सागर अनिल सेविताम् || ५-३-३
सुपुष्ट बल सम्गुप्ताम् यथैव विटपावतीम् |
चारु तोरण निर्यूहाम् पाण्डुर द्वार तोरणाम्|| ५-३-४
सागर उपम निर्घोषाम् सागर अनिल सेविताम् || ५-३-३
सुपुष्ट बल सम्गुप्ताम् यथैव विटपावतीम् |
चारु तोरण निर्यूहाम् पाण्डुर द्वार तोरणाम्|| ५-३-४
The city of Lanka was shone by buildings equalling autumnal clouds. With a sound resembling that
of an ocean, it was served by ocean breeze. It was filled with well fed and mighty armies like Vitapati, the capital
of Kubera. It had elephants positioned at archways and had white gates and archways.
भुजग आचरिताम् गुप्ताम् शुभाम् भोगवतीम् इव |
ताम् सविद्युत् घन आकीर्णाम् ज्योतिः मार्ग निषेविताम् || ५-३-५
चण्ड मारुत निर्ह्रादाम् यथा इन्द्रस्य अमरावतीम् |
शातकुम्भेन महता प्राकारेण अभिसम्वृताम् || ५-३-६
किन्किणी जाल घोषाभिः पताकाभिः अलम्कृताम् |
आसाद्य सहसा हृष्टः प्राकारम् अभिपेदिवान् || ५-३-७
ताम् सविद्युत् घन आकीर्णाम् ज्योतिः मार्ग निषेविताम् || ५-३-५
चण्ड मारुत निर्ह्रादाम् यथा इन्द्रस्य अमरावतीम् |
शातकुम्भेन महता प्राकारेण अभिसम्वृताम् || ५-३-६
किन्किणी जाल घोषाभिः पताकाभिः अलम्कृताम् |
आसाद्य सहसा हृष्टः प्राकारम् अभिपेदिवान् || ५-३-७
Quickly approaching that city of Lanka which was protected by Rakshasas, like the the auspicious
city of Bhogavati being protected by serpents moving about, spread with cloud illumined by flashes of lightening,
served by pathways of stars, witha light breeze like the Indra's city of Amaravati, surrounded by a wall with
a golden hue, decorated by flags with sounds from groups of small bells. He became happy and leapt up the wall.
विस्मय आविष्ट हृदयः पुरीम् आलोक्य सर्वतः |
जाम्बूनदमयैः द्वारैः वैदूर्य कृत वेदिकैः || ५-३-८
मणि स्फटिक मुक्ताभिः मणि कुट्टिम भूषितैः |
तप्त हाटक निर्यूहैः राजत अमल पाण्डुरैः || ५-३-९
वैदूर्य तल सोपानैः स्फाटिक अन्तर पांसुभिः |
चारु सम्जवन उपेतैः खम् इव उत्पतितैः शुभैः || ५-३-१०
क्रौन्च बर्हिण सम्घुष्टे राज हंस निषेवितैः |
तूर्य आभरण निर्घोषैः सर्वतः प्रतिनादिताम् || ५-३-११
वस्वोकसारा प्रतिमाम् समीक्ष्य नगरीम् ततः |
खम् इव उत्पतिताम् लन्काम् जहर्ष हनुमान् कपिः || ५-३-१२
जाम्बूनदमयैः द्वारैः वैदूर्य कृत वेदिकैः || ५-३-८
मणि स्फटिक मुक्ताभिः मणि कुट्टिम भूषितैः |
तप्त हाटक निर्यूहैः राजत अमल पाण्डुरैः || ५-३-९
वैदूर्य तल सोपानैः स्फाटिक अन्तर पांसुभिः |
चारु सम्जवन उपेतैः खम् इव उत्पतितैः शुभैः || ५-३-१०
क्रौन्च बर्हिण सम्घुष्टे राज हंस निषेवितैः |
तूर्य आभरण निर्घोषैः सर्वतः प्रतिनादिताम् || ५-३-११
वस्वोकसारा प्रतिमाम् समीक्ष्य नगरीम् ततः |
खम् इव उत्पतिताम् लन्काम् जहर्ष हनुमान् कपिः || ५-३-१२
Seeing the city everywhere Hanuma became surprised at heart. Thereafter Hanuma the monkey, became
happy seeing the doors which were of golden color, with platforms of cat's eye gems, inlaid with diamonds, crystals
and pearls, embellished with floors of gems, graced with elephants made of refined gold, crowned with spotless
white silver, stairs studded with cat's eye gems, with inside walls made of crystal free from dust, provided with
lovely assembly halls, with sounds of Krauncha birds and peacocks, served by royal swans, looking as though flying
toward the sky, with auspicious houses resounding everywhere with the sounds of clarionets and ornaments, equalling
the city of Vasvaukasaara, as though flying towards the sky.
ताम् समीक्ष्य पुरीम् लन्काम् राक्षस अधिपतेः शुभाम् |
अनुत्तमाम् ऋद्धि युताम् चिन्तयाम् आस वीर्यवान् || ५-३-१३
अनुत्तमाम् ऋद्धि युताम् चिन्तयाम् आस वीर्यवान् || ५-३-१३
Seeing that city of Ravana, which was best among cities, a wealthy city, a beautiful and auspicious
city, that powerful Hanuma thought thus.
न इयम् अन्येन नगरी शक्या धर्षयितुम् बलात् |
रक्षिता रावण बलैः उद्यत आयुध धारिभिः || ५-३-१४
रक्षिता रावण बलैः उद्यत आयुध धारिभिः || ५-३-१४
"It is not possible for anyone else to oppose this city, by strength alone, which is being guarded
by armies of Ravana with raised weapons."
कुमुद अन्गदयोः वा अपि सुषेणस्य महा कपेः |
प्रसिद्धा इयम् भवेत् भूमिः मैन्द द्विविदयोः अपि || ५-३-१५
प्रसिद्धा इयम् भवेत् भूमिः मैन्द द्विविदयोः अपि || ५-३-१५
This land may be conquerable by Kumuda or Angada, to the great monkey Sushena or to Mainda or Dvivida.
विवस्वतः तनूजस्य हरेः च कुश पर्वणः |
ऋक्षस्य केतु मालस्य मम चैव गतिः भवेत् || ५-३-१६
ऋक्षस्य केतु मालस्य मम चैव गतिः भवेत् || ५-३-१६
There may be access to this land to the son of Sun God Sugreeva, to the monkey Kusaparvana, to
the chief among monkeys Riksha and to me.
समीक्ष्य तु महा बाहः राघवस्य पराक्रमम् |
लक्ष्मणस्य च विक्रान्तम् अभवत् प्रीतिमान् कपिः || ५-३-१७
लक्ष्मणस्य च विक्रान्तम् अभवत् प्रीतिमान् कपिः || ५-३-१७
Considering the long armed Sri Rama's strength and Lakshmana's valour, Hanuma became happy.
ताम् रत्न वसन उपेताम् कोष्ठ आगार अवतंसकाम् |
यन्त्र अगार स्तनीम् ऋद्धाम् प्रमदाम् इव भूषिताम् || ५-३-१८
ताम् नष्ट तिमिराम् दीपैः भास्वरैः च महा गृहैः |
नगरीम् राक्षस इन्द्रस्य ददर्श स महा कपिः || ५-३-१९
यन्त्र अगार स्तनीम् ऋद्धाम् प्रमदाम् इव भूषिताम् || ५-३-१८
ताम् नष्ट तिमिराम् दीपैः भास्वरैः च महा गृहैः |
नगरीम् राक्षस इन्द्रस्य ददर्श स महा कपिः || ५-३-१९
That great monkey saw that city of king of rakshasas like a wealthy woman decorated with diamonds
for her clothes, with various storage houses as earrings, with amouries for her breasts. Due to the lamps that
illuminated the radiant great houses, all darkness was lost.
अथ सा हरिशार्दूलम् प्रविशन्तिम् महाबलम् |
नगरी स्वेन रूपेण ददर्श पवनात्मजम् || ५-३-२०
नगरी स्वेन रूपेण ददर्श पवनात्मजम् || ५-३-२०
Thereafter, the guardian of that city, in her own form, saw Hanuma, the best among monkeys and
the mighty one, entering.
सा तम् हरिवरम् दृष्ट्वा लङ्का रावणपालिता |
स्वयमेवोत्थिता तत्र विकृताननदर्शना || ५-३-२१
स्वयमेवोत्थिता तत्र विकृताननदर्शना || ५-३-२१
Seeing that best among monkeys Hanuma there, that Lanka ruled by Ravana, rose up herself with a
horrific appearance of face an eyes.
पुरस्तत्क पिवर्यस्य वायुसूनोरतिष्ठत |
मुञ्चमाना महानादमब्रवीत्पवनात्मजम् || ५-३-२२
मुञ्चमाना महानादमब्रवीत्पवनात्मजम् || ५-३-२२
She stood in front of the best among Vanaras Hanuma. She made a great sound and spoke to Hanuma
thus.
कस्त्वम् केन च कार्येण इह प्राप्तो वनालय |
कथय स्वेह यत्तत्त्वम् यावत्प्राणा धरन्ति ते || ५-३-२३
कथय स्वेह यत्तत्त्वम् यावत्प्राणा धरन्ति ते || ५-३-२३
"O one who lives in gardens! Who are you? For what reason did you come here? As long as your lives
are sustained, tell me the truth here before that."
न शक्यम् खल्वियम् लङ्का प्रवेष्टुम् वानर त्वया |
रक्षिता रावणबलैरभिगुप्ता समन्ततः || ५-३-२४
रक्षिता रावणबलैरभिगुप्ता समन्ततः || ५-३-२४
"O Vanara! It is indeed not possible for you to enter this city of Lanka which is protected by
Ravana's forces and strongly guarded all around."
अथ तामब्रवीद्वीरो हनुमानग्रतः स्थिताम् |
कथयिष्यामि ते तत्त्वम् यन्मम् त्वम् परिपृच्छसि || ५-३-२५
कथयिष्यामि ते तत्त्वम् यन्मम् त्वम् परिपृच्छसि || ५-३-२५
Therafter the mighty Hanuma spoke to Lanka standing in front of Him as follows : "Whatever matter
you are asking me, I will tell you that truthfully."
का त्वम् विरूपनयना पुरद्वारेऽवतिष्ठसि |
किमर्थम् चापि माम् रुद्ध्वा निर्भर्त्सयसि दारुणा || ५-३-२६
किमर्थम् चापि माम् रुद्ध्वा निर्भर्त्सयसि दारुणा || ५-३-२६
"You are standing at the entrance to the city. O one with ugly eyes! Who are you? O horrible one!
Stopping me, for what reason are you threatening me?"
हनुमद्वचनम् श्रुत्वा लङ्का सा कामरूपिणी |
उवाच वचनम् क्रुद्धा परुषं पवनात्मजम् || ५-३-२७
उवाच वचनम् क्रुद्धा परुषं पवनात्मजम् || ५-३-२७
Listening to Hanuma's words, that Lanka, with ability to achieve desired form, became angry and
spoke these strong words to Hanuma.
अहम् राक्षसराजस्य रावणस्य महात्मनः |
आज्ञाप्रतीक्षा दुर्धर्षा रक्षामि नगरीमिमाम् || ५-३-२८
आज्ञाप्रतीक्षा दुर्धर्षा रक्षामि नगरीमिमाम् || ५-३-२८
"I protect this city, being invincible. I wait for the orders of the king of demons Ravana, the
great one."
न शक्या मामवज्ञाय प्रवेष्टुम् नगरी त्वया |
अद्य प्राणैः परित्यक्तः स्वप्स्यसे निहतो मया || ५-३-२९
अद्य प्राणैः परित्यक्तः स्वप्स्यसे निहतो मया || ५-३-२९
"After humilliating me it is not possible for you to enter the city. Being beaten by me, you will
leave life and have a permanent sleep."
अहम् हि नगरी लङ्का स्वयमेव प्लवङ्गम |
सर्वतः परिरक्षामि ह्येतत्ते कथितम् मया || ५-३-३०
सर्वतः परिरक्षामि ह्येतत्ते कथितम् मया || ५-३-३०
"O Vanara! I am protecting this city of Lanka in all directions. This matter has been already told
to you by me."
लङ्काया वचनम् श्रुत्वा हनुमान् मारुतात्मजः |
यत्नवान्स हरिश्रेष्ठः स्थितश्शैल इवापरः || ५-३-३१
यत्नवान्स हरिश्रेष्ठः स्थितश्शैल इवापरः || ५-३-३१
The son of Vayu and best among Vanaras heard Lanka's words and stood up like a second mountain,
with a purpose.
स ताम् स्त्रीरूपविकृताम् दृष्ट्वा वानरपुङ्गवः |
आबभाषेऽथ मेधावि सत्त्वान् प्लवगर्षभः || ५-३-३२
आबभाषेऽथ मेधावि सत्त्वान् प्लवगर्षभः || ५-३-३२
Thereafter that Hanuma the wise one, with great strength, best among those who can fly and best
among Vanaras, saw that city of Lanka in the form of an ugly woman and spoke thus.
द्रक्ष्यामि नगरीम् लङ्काम् साट्टप्राकारतोरणाम् |
इत्यर्थमिह सम्प्राप्तः परम् कौतूहलम् हि मे || ५-३-३३
इत्यर्थमिह सम्प्राप्तः परम् कौतूहलम् हि मे || ५-३-३३
"I should like to see the city of Lanka with its palaces, defensive walls and archways. I came
here for that reason. I am very curious to see them."
वनान्युपवनानीह लङ्कायाः काननानि च |
सर्वतो गृहमुख्यानि द्रष्टुमागमनम् हि मे || ५-३-३४
सर्वतो गृहमुख्यानि द्रष्टुमागमनम् हि मे || ५-३-३४
"My arrival here is indeed to see Lanka's gardens, parks, forests and important houses all over."
तस्य तद्वचनम् श्रुत्वा लङ्का सा कामरूपिणी |
भूय एव पुनर्वाक्यम् बभाषे परुषाक्षरम् || ५-३-३५
भूय एव पुनर्वाक्यम् बभाषे परुषाक्षरम् || ५-३-३५
Listening to Hanuma's words, Lanka with the ability to assume desired form, spoke harsh words stronger
than before.
मामनिर्जत्य दुर्बद्धे राक्षसेश्वरपालिता |
न शक्यमद्य ते द्रष्टुम् पुरीयम् वनराधम || ५-३-३६
न शक्यमद्य ते द्रष्टुम् पुरीयम् वनराधम || ५-३-३६
"O lowly Vanara with an evil mind! It is not possile for you to see this city ruled by king of
rakshasas, without first defeating me."
ततः स कपिशार्दूलस्तामुवाच निशाचरीम् |
दृष्वा पुरीमिमाम् भद्रे पुनर्यास्ये यथागतम् || ५-३-३७
दृष्वा पुरीमिमाम् भद्रे पुनर्यास्ये यथागतम् || ५-३-३७
Then that tiger among Vanaras Hanuma spoke to that demon : "O auspicious one! After seeing this
city I will return back again to where I came from."
ततः कृत्वा महानादम् सा वै लङ्का भयावहम् |
तलेन वानरश्रेष्ठम् ताडयामास वेगिता || ५-३-३८
तलेन वानरश्रेष्ठम् ताडयामास वेगिता || ५-३-३८
Thereafter that Lanka made a great sound causing terror and hit Hanuma, the best among Vanaras,
with her palm quickly.
ततः स कपिशार्दुलो लङ्काया ताडितो भृशम् |
ननाद सुमहानादम् वीर्यवान् पवनात्मजः || ५-३-३९
ननाद सुमहानादम् वीर्यवान् पवनात्मजः || ५-३-३९
Then that tiger among Vanaras, the powerful son of Vayu, being hit powerfully by Lanka made a great
sound.
ततः सम्वर्तयामास वामहस्तस्य सोऽङ्गुळीः |
मुष्टिनाभिजघूनैनाम् हनुमान् क्रोधमूर्चितः || ५-३-४०
स्त्री चेति मन्यमानेन नातिक्रोधः स्वयम् कृतः |
मुष्टिनाभिजघूनैनाम् हनुमान् क्रोधमूर्चितः || ५-३-४०
स्त्री चेति मन्यमानेन नातिक्रोधः स्वयम् कृतः |
Thereafter that Hanuma became dizzy with anger and folded his fingers of left hand. He then hit
her with His fist. "She is a woman" - thinking thus He did not show much anger by Himself.
सा तु तेन प्रहारेण विह्वलाङ्गी नीशाचरी || ५-३-४१
पपात सहसा भूमौ विकृताननदर्शना |
पपात सहसा भूमौ विकृताननदर्शना |
That demon fell on land immediately by that hit with a distressed body and appeared with a horrific
face.
ततस्तु हनुमान् प्राज्ञस्ताम् दृष्ट्वा विनिपातिताम् || ५-३-४२
कृपाम् चकार तेजस्वी मन्यमानः स्त्रियम् तु ताम् |
कृपाम् चकार तेजस्वी मन्यमानः स्त्रियम् तु ताम् |
Thereafter the intellectual and glorious Hanuma saw her fallen down and thinking her to be woman,
showed kindness.
ततो वै भृशसम्विग्ना लङ्का गद्गदाक्षरम् || ५-३-४३
उवाचागर्वितम् वाक्यम् हनूमन्तम् प्लवङ्गमम् |
उवाचागर्वितम् वाक्यम् हनूमन्तम् प्लवङ्गमम् |
Thereafter that Lanka being very gloomy spoke with a falterting tone without pride these words
to Hanuma the Vanara.
प्रसीद सुमहाबाहो त्रायस्व हरिसत्तम || ५-३-४४
समये सौम्य तिष्ठन्ति स्त्त्ववन्तो महाबलाः |
समये सौम्य तिष्ठन्ति स्त्त्ववन्तो महाबलाः |
"O long armed one! O best among Vanaras! Get propitiated and protect me. O gentle one! Those with
great strength and courage always stand firm on tradition."
अहं तु नगरी लङ्का स्वयमेव प्लवङ्गम || ५-३-४५
निर्जिताहम् त्वया वीर विक्रमेण महाबल |
निर्जिताहम् त्वया वीर विक्रमेण महाबल |
"O Vanara! I am myself the city of Lanka. O strong one! O courageous one! I am defeated by your
strength."
इदम् तु तथ्यम् शृणु वै ब्रुवन्त्य मे हरीश्वर || ५-३-४६
स्वयम्भुवा पुरा दत्तम् वरदानम् यथा मम |
स्वयम्भुवा पुरा दत्तम् वरदानम् यथा मम |
"O lord of Vanaras! In earlier times I had been given a boon by Lord Brahma. Hear from me about
this matter."
यदा त्वाम् वानरः कश्चिद्विक्रमाद्वशमानयेत् || ५-३-४७
तदा त्वया हि विज्ञेयम् रक्षसाम् भयामागतम् |
तदा त्वया हि विज्ञेयम् रक्षसाम् भयामागतम् |
"Let this be known by you - whenever a Vanara conquers you with his might, then a fear will come
for Rakshasas."
स हि म् समयः सौम्य प्राप्तोऽय तव द्र्शनात् || ५-३-४८
स्वयम्भूविहितः सत्यो न तस्यास्ति व्यतिक्रमः |
स्वयम्भूविहितः सत्यो न तस्यास्ति व्यतिक्रमः |
"O gentle one! With your appearance now, that time has come for me. Ordinance of Brahma is the
truth and is immutable."
सीतानिमित्तंम् राज्ञस्तु रावणस्य दुरात्मनः || ५-३-४९
विधत्स्व सर्वकार्याणि यानि यानिह वाञ्चसि |
विधत्स्व सर्वकार्याणि यानि यानिह वाञ्चसि |
"The destruction has come for Ravana the evil minded king and to all Rakshasas due to Seetha."
तत्प्रविश्य हरिश्रेष्ठम् पुरीम् रावणपालिताम् || ५-३-५०
विधत्स्व सर्वकार्याण् यानि यानीह वाञ्चसि |
विधत्स्व सर्वकार्याण् यानि यानीह वाञ्चसि |
"O best aming Vanaras! For that reason, enter the city of Lanka ruled by Ravana and do here whatever
tasks you want to."
प्रविश्य शापोपहताम् हरीश्वर |
शुभाम् पुरीम् राक्षसराजपालिताम् |
यदृच्छया त्वम् जनकात्मजाम् सतीम् |
विमार्ग सर्वत्र गतो यथासुखम् || ५-३-५१
शुभाम् पुरीम् राक्षसराजपालिताम् |
यदृच्छया त्वम् जनकात्मजाम् सतीम् |
विमार्ग सर्वत्र गतो यथासुखम् || ५-३-५१
"O lord of Vanaras! Enter the auspicious city of Lanka stuck by the curse, ruled by the king of
Rakshasas, roam everywhere and search for the chaste wife Seetha according to your comfort."
|| इति श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये सुन्दरकान्ण्डे तृतयः सर्गः ||