DONATE NOW - UPI
सुन्दर-काण्ड > राक्षसों का हनुमानजीकी पूँछ में आग लगाके नगर में घुमाना
As ordered by Ravana, the demons wrap up old rags around Hanuma's tail, pour oil to it
and burn it with fire. The demons tie Hanuma with ropes and conduct ihm to walk down the entire city,
proclaining to the citizens of Lanka saying that Hanuma is a spy. The female-demons inform Seetha about
the burning of Hanuma's tail and making him move around the city by demons. Then, Seetha starts praying
the fire-god to do good to Hanuma. In response to her prayers, fire-god makes Hanuma feel cool with
his burnign tail. Then, Hanuma approaches the city-gate of Lanka, takes an iron-rod from the arched
door of the gate and kills all the security-guards there.
तस्य तत् वचनम् श्रुत्वा दशग्रीवो महाबलः |
देश काल हितम् वाक्यम् भ्रातुः उत्तमम् अब्रवीत् || ५-५३-१
देश काल हितम् वाक्यम् भ्रातुः उत्तमम् अब्रवीत् || ५-५३-१
Hearing those words, which were aprropriate for that place and time, spoken by that hih-souled
Vibhishana, his brother, Ravana spoke the following words in reply:
सम्यग् उक्तम् हि भवता दूत वध्या विगर्हिता |
अवश्यम् तु वधात् अन्यः क्रियताम् अस्य निग्रहः || ५-५३-२
अवश्यम् तु वधात् अन्यः क्रियताम् अस्य निग्रहः || ५-५३-२
"You have spoken well indeed that killing of an envoy is forbidden. Another punishment
other than killing needs be certainly meted out to him."
कपीनाम् किल लान्गूलम् इष्टम् भवति भूषणम् |
तत् अस्य दीप्यताम् शीघ्रम् तेन दग्धेन गच्छतु || ५-५३-३
तत् अस्य दीप्यताम् शीघ्रम् तेन दग्धेन गच्छतु || ५-५३-३
"It is said that a tail is possibly a beloved ornament for the monkeys. Let his tail
be burn immediately. Let him go with a burnt tail."
ततः पश्यन्तु इमम् दीनम् अन्ग वैरूप्य कर्शितम् |
समित्रा ज्ञातयः सर्वे बान्धवाः ससुहृज् जनाः || ५-५३-४
समित्रा ज्ञातयः सर्वे बान्धवाः ससुहृज् जनाः || ५-५३-४
"Let all his relatives together with his friends, kinsmen and amicable persons then see
him miserably injured with his deformed limbs."
आज्ञापयत् राक्षस इन्द्रः पुरम् सर्वम् सचत्वरम् |
लान्गूलेन प्रदीप्तेन रक्षोभिः परिणीयताम् || ५-५३-५
लान्गूलेन प्रदीप्तेन रक्षोभिः परिणीयताम् || ५-५३-५
Ravana ordered that let the monkey be carried around with his burning tail by the demons
in the entire city around its cross-roads."
तस्य तत् वचनम् श्रुत्वा राक्षसाः कोप कर्कशाः |
वेष्टन्ते तस्य लान्गूलम् जीर्णैः कार्पासिकैः पटैः || ५-५३-६
वेष्टन्ते तस्य लान्गूलम् जीर्णैः कार्पासिकैः पटैः || ५-५३-६
Hearing those words of Ravana, the demons, hard-tempered with their wrath, wrapped, up
old ragged clothes around Hanuma's tail.
सम्वेष्ट्यमाने लान्गूले व्यवर्धत महाकपिः |
शुष्कम् इन्धनम् आसाद्य वनेष्व् इव हुत अशनः || ५-५३-७
शुष्कम् इन्धनम् आसाद्य वनेष्व् इव हुत अशनः || ५-५३-७
While his tail was being wrapped around with cotton tatters, Hanuma proliferating, soon
after catching dry wood in forests.
तैलेन परिषिच्य अथ ते अग्निम् तत्र अवपातयन् |
लान्गूलेन प्रदीप्तेन राक्षसान् तान् अपातयत् || ५-५३-८
रोष अमर्ष परीत आत्मा बाल सूर्य सम आननः |
लान्गूलेन प्रदीप्तेन राक्षसान् तान् अपातयत् || ५-५३-८
रोष अमर्ष परीत आत्मा बाल सूर्य सम आननः |
The demons sprinkled oil and set out fire on that tail. Then, Hanuma, with his face resembling
a rising sun with his mind filled with anger and impatience and with his burning tail, threw those demons
down.
लाङ्गूलम् सम्प्रदीप्तम् तु द्रष्टुम् तस्य हनूमतः || ५-५३-९
सहस्त्रीबालवृद्धाश्च जग्मुः प्रीता निशाचराः |
सहस्त्रीबालवृद्धाश्च जग्मुः प्रीता निशाचराः |
To see the burning tail of that Hanuma, the delighted demons together with their women,
chldren and elders went there.
स भूयः सम्गतैः क्रूरै राकसैः हरि सत्तमः || ५-५३-१०
निबद्धः कृतवान् वीरः तत् काल सदृशीम् मतिम् |
निबद्धः कृतवान् वीरः तत् काल सदृशीम् मतिम् |
Tied down again by the cruel demons, coming together, the heroic Hanuma the foremost
among monkeys made up his mind appropriate for that occasion (as follows):
कामम् खलु न मे शक्ता निबधस्य अपि राक्षसाः || ५-५३-११
चित्त्वा पाशान् समुत्पत्य हन्याम् अहम् इमान् पुनः |
चित्त्वा पाशान् समुत्पत्य हन्याम् अहम् इमान् पुनः |
"Though I have been tied down, those demons cannot do whatever they wish to do against
me. Breaking the ties, I can fly up and kill them."
यदिभर्तुर्हतार्थाय चरन्तम् भर्तृशासनात् || ५-५३-१२
बध्नन्त्येते दुरात्मनो न तु मे निष्कृतिः कृता |
बध्नन्त्येते दुरात्मनो न तु मे निष्कृतिः कृता |
"If these evil-minded demons fasten me who is acting for the good of Rama my lord, because
of the command by their lord, no rebuff has been done to me."
सर्वेषाम् एव पर्याप्तो राक्षसानाम् अहम् युधि || ५-५३-१३
किम् तु रामस्य प्रीति अर्थम् विषहिष्ये अहम् ईदृशम् |
लन्का चरयितव्या मे पुनः एव भवेत् इति || ५-५३-१४
किम् तु रामस्य प्रीति अर्थम् विषहिष्ये अहम् ईदृशम् |
लन्का चरयितव्या मे पुनः एव भवेत् इति || ५-५३-१४
"I am adequate enough to kill all these demons in battle. But, for the delight of Rama,
such city of Lanka is fit to be espionaged again. For this reason, I am putting up with it."
रात्रौ न हि सुदृष्टा मे दुर्ग कर्म विधानतः |
अवश्यम् एव द्रष्टव्या मया लन्का निशा क्षये || ५-५३-१५
अवश्यम् एव द्रष्टव्या मया लन्का निशा क्षये || ५-५३-१५
"Lanka was not indeed observed well as to the particulars of specifications of the fort,
when it was seen by me during the night. Surely, it is to be seen by me during the day-time."
कामम् बन्धैः च मे भूयः पुच्छस्य उद्दीपनेन च |
पीडाम् कुर्वन्तु रक्षांसि न मे अस्ति मनसः श्रमः || ५-५३-१६
पीडाम् कुर्वन्तु रक्षांसि न मे अस्ति मनसः श्रमः || ५-५३-१६
"Let the demons tie me down of again and torment me as they wish, by burning my tail.
There will be no travail to my mind."
ततः ते सम्वृत आकारम् सत्त्ववन्तम् महाकपिम् |
परिगृह्य ययुः हृष्टा राक्षसाः कपि कुन्जरम् || ५-५३-१७
परिगृह्य ययुः हृष्टा राक्षसाः कपि कुन्जरम् || ५-५३-१७
Then, those delighted demons went, seizing Hanuma, who concealed all types of his feelings,
who was strong and foremost among monkeys.
शन्ख भेरी निनादैः तैः घोषयन्तः स्व कर्मभिः |
राक्षसाः क्रूर कर्माणः चारयन्ति स्म ताम् पुरीम् || ५-५३-१८
राक्षसाः क्रूर कर्माणः चारयन्ति स्म ताम् पुरीम् || ५-५३-१८
Sounding couches and kettle-drums and proclaining the acts of Hanuma like his damaging
of the pleasure-garden, the demons performing terrible deeds, dragged Hanuma through out that city.
अन्वीयमानो रक्षोभिर्ययौ सुखमरिंदमः |
हनुमान् चारयामास राक्षसानाम् महापुरीम् || ५-५३-१९
हनुमान् चारयामास राक्षसानाम् महापुरीम् || ५-५३-१९
Accompanied by demons, Hanuma the annihilator of enemies, went happily and roamed about
in that great city of demons.
अथ अपश्यत् विमानानि विचित्राणि महाकपिः |
सम्वृतान् भूमि भागान् च सुविभक्तान् च चत्वरान् || ५-५३-२०
सम्वृतान् भूमि भागान् च सुविभक्तान् च चत्वरान् || ५-५३-२०
Then, Hanuma saw some wonderful house some wrapped up plots of land and well parted cross
ways.
वीथीश्च गृहसम्बाधाः कपिः शृङ्गटकानि च |
तथा रथ्योपरथ्याश्च तथैव गृहकान्तरान् || ५-५३-२१
गृहांश्च मेघसम्काशान् ददर्श पवनात्मजः |
तथा रथ्योपरथ्याश्च तथैव गृहकान्तरान् || ५-५३-२१
गृहांश्च मेघसम्काशान् ददर्श पवनात्मजः |
Hanuma, the son of wind-god, saw streets congested with dwellings, places where several
roads meet, high-ways as also approach-roads, small inner apartments and palaces appearing in multitudes,
like clouds.
चत्वरेषु चतुष्केषु राज मार्गे तथैव च || ५-५३-२२
घोषयन्ति कपिम् सर्वे चारीक इति राक्षसाः |
घोषयन्ति कपिम् सर्वे चारीक इति राक्षसाः |
All the demons proclaimed in cross roads, four-pillared temples and in royal high-ways,
saying that Hanuma was a spy.
स्त्रीबालवृद्धा निर्जग्मुस्तत्र तत्र कुतूहलात् || ५-५३-२३
तम् प्रदीपितलाङ्गूलम् हनुमन्तम् दिदृक्षवः |
तम् प्रदीपितलाङ्गूलम् हनुमन्तम् दिदृक्षवः |
Women, children and old people came out from their respective dwellings, with an eagerness
to see that Hanuma with his burning tail.
दीप्यमाने ततः तस्य लान्गूल अग्रे हनूमतः || ५-५३-२४
राक्षस्यः ता विरूप अक्ष्यः शंसुः देव्याः तत् अप्रियम् |
राक्षस्यः ता विरूप अक्ष्यः शंसुः देव्याः तत् अप्रियम् |
While the tip of Hanuma's tail was being ignited by the demons there, those female-demons
with monstrous eyes then informed that unpleasant matter to Seetha, the princess.
यः त्वया कृत सम्वादः सीते ताम्र मुखः कपिः || ५-५३-२५
लान्गूलेन प्रदीप्तेन स एष परिणीयते |
लान्गूलेन प्रदीप्तेन स एष परिणीयते |
"O Seetha! That monkey with a red face, who had a conversation with you, is being moved
around in the city, with his ignited tail."
श्रुत्वा तत् वचनम् क्रूरम् आत्म अपहरण उपमम् || ५-५३-२६
वैदेही शोक सम्तप्ता हुत अशनम् उपागमत् |
वैदेही शोक सम्तप्ता हुत अशनम् उपागमत् |
Hearing that cruel news, which created as much sorrow as when she was carried away by
Ravana, Seetha was tormented with grief and started to pay homage to the fire-god.
मन्गला अभिमुखी तस्य सा तदा आसीन् महाकपेः || ५-५३-२७
उपतस्थे विशाल अक्षी प्रयता हव्य वाहनम् |
उपतस्थे विशाल अक्षी प्रयता हव्य वाहनम् |
Then, the large-eyed Seetha, wishing for the welfare of Hanuma, prayed the fire-god with
her devoted self.
यदि अस्ति पति शुश्रूषा यदि अस्ति चरितम् तपः || ५-५३-२८
यदि च अस्ति एक पत्नीत्वम् शीतो भव हनूमतः |
यदि च अस्ति एक पत्नीत्वम् शीतो भव हनूमतः |
"If I have done any service to my husband, if I have performed a penance and if I am
a faithful wife, please be cool to Hanuma."
यदि कश्चित् अनुक्रोशः तस्य मयि अस्ति धीमतः || ५-५३-२९
यदि वा भाग्य शेषम् मे शीतो भव हनूमतः |
यदि वा भाग्य शेषम् मे शीतो भव हनूमतः |
"If the wise Rama has even a little of kindness to me and if I have still some good fortune
remaining to my credit, please be cool to Hanuma."
यदि माम् वृत्त सम्पन्नाम् तत् समागम लालसाम् || ५-५३-३०
स विजानाति धर्म आत्मा शीतो भव हनूमतः |
स विजानाति धर्म आत्मा शीतो भव हनूमतः |
"If that virtuous Rama recognises me as one,, who is endowed with a good moral conduct
and who is ardently desirous of meeting him, please be cool to Hanuma."
यदि माम् तारयति आर्यः सुग्रीवः सत्य सम्गरः || ५-५३-३१
अस्मात् दुह्खान् महाबाहुः शीतो भव हनूमतः |
अस्मात् दुह्खान् महाबाहुः शीतो भव हनूमतः |
"If the venerable Sugreeva, true to his promise, can make me traverse from this ocean
of sorrow, please be cool to Hanuma."
ततः तीक्ष्ण अर्चिः अव्यग्रः प्रदक्षिण शिखो अनलः || ५-५३-३२
जज्वाल मृग शाव अक्ष्याः शंसन्न् इव शिवम् कपेः |
जज्वाल मृग शाव अक्ष्याः शंसन्न् इव शिवम् कपेः |
Then, the fire-god, as though informing the fawn-eyed Seetha about the well-being of
Hanuma, shone brightly with sharp flames, undisteurbed and shooting out pointed flames towards the right.
हनुमज्जनकश्चापि पुच्छानलयुतोऽनिलः || ५-५३-३३
ववौ स्वास्थ्यकरो देव्याः प्रालेयानिलशीतलः |
ववौ स्वास्थ्यकरो देव्याः प्रालेयानिलशीतलः |
Even wind-god, the father of Hanuma, combined with the fire on Hanuma's tail, swept coolly
like a snow-breeze, creating a solace to Seetha.
दह्यमाने च लान्गूले चिन्तयामास वानरः || ५-५३-३४
प्रदीप्तो अग्निः अयम् कस्मान् न माम् दहति सर्वतः |
प्रदीप्तो अग्निः अयम् कस्मान् न माम् दहति सर्वतः |
While his tail was in flames, Hanuma was reflecting why the fire, which was blazing on
all sides, was not burning him.
दृश्यते च महाज्वालः करोति च न मे रुजम् || ५-५३-३५
शिशिरस्य इव सम्पातो लान्गूल अग्रे प्रतिष्ठितः |
शिशिरस्य इव सम्पातो लान्गूल अग्रे प्रतिष्ठितः |
"It is conspicuous with large flames. But it is not creating any paoin to me, as if a
snow-ball is kept at the tip of my tail."
अथवा तत् इदम् व्यक्तम् यत् दृष्टम् प्लवता मया || ५-५३-३६
राम प्रभावात् आश्चर्यम् पर्वतः सरिताम् पतौ |
राम प्रभावात् आश्चर्यम् पर्वतः सरिताम् पतौ |
"Or, while I was jumping over the ocean, a surprise-alliance was formed with Mount Mainaka
and through the mountain, with the ocean, because of Rama's power. By this, the reason of the coolness
is clear."
यदि तावत् समुद्रस्य मैनाकस्य च धीमथ || ५-५३-३७
राम अर्थम् सम्भ्रमः तादृक् किम् अग्निः न करिष्यति |
राम अर्थम् सम्भ्रमः तादृक् किम् अग्निः न करिष्यति |
"If such an eagerness was there in the mind of the sea and the wise Mount Mainaka for
the cause of Rama; will not the fire-god show the same degree of eagerness in making its touch cold?"
सीतायाः च आनृशंस्येन तेजसा राघवस्य च || ५-५३-३८
पितुः च मम सख्येन न माम् दहति पावकः |
पितुः च मम सख्येन न माम् दहति पावकः |
"The fire does not burn me, due to kindness of Seetha, powerfulness of Rama and friendlines
of my father."
भूयः स चिन्तयामास मुहूर्तम् कपि कुन्जरः || ५-५३-३९
उत्पपात अथ वेगेन ननाद च महाकपिः |
उत्पपात अथ वेगेन ननाद च महाकपिः |
That Hanuma, the foremost among the monkeys, reflected agian for a monment, jumped with
swiftness and roared too.
पुर द्वारम् ततः श्रीमान् शैल शृन्गम् इव उन्नतम् || ५-५३-४०
विभक्त रक्षः सम्बाधम् आससाद अनिल आत्मजः |
विभक्त रक्षः सम्बाधम् आससाद अनिल आत्मजः |
Then, the glorious Hanuma like a mountain-peak, approached the city-gate, which was looking
high and stood secluded from the crowds of demons.
स भूत्वा शैल सम्काशः क्षणेन पुनः आत्मवान् || ५-५३-४१
ह्रस्वताम् परमाम् प्राप्तो बन्धनानि अवशातयत् |
ह्रस्वताम् परमाम् प्राप्तो बन्धनानि अवशातयत् |
That prudent Hanuma assumed the form of a mountain and immediately within a moment, assumed
an exceedingly short form, thus becoming free from his tethers.
विमुक्तः च अभवत् श्रीमान् पुनः पर्वत सम्निभः || ५-५३-४२
वीक्षमाणः च ददृशे परिघम् तोरण आश्रितम् |
वीक्षमाणः च ददृशे परिघम् तोरण आश्रितम् |
The glorious Hanuma, having been free from his bonds, again assumed the form equal to
a mountain and while looking around, found and iron rod belonging to the arched door-way.
स तम् गृह्य महाबाहुः काल आयस परिष्कृतम् || ५-५३-४३
रक्षिणः तान् पुनः सर्वान् सूदयामास मारुतिः |
रक्षिणः तान् पुनः सर्वान् सूदयामास मारुतिः |
That long-armed Hanuma, again taking taht rod made of iron, killed all those guards.
स तान् निहत्वा रण चण्ड विक्रमः |
समीक्षमाणः पुनः एव लन्काम् |
प्रदीप्त लान्गूल कृत अर्चि माली |
प्रकाशत आदित्य इव अंशु माली || ५-५३-४४
समीक्षमाणः पुनः एव लन्काम् |
प्रदीप्त लान्गूल कृत अर्चि माली |
प्रकाशत आदित्य इव अंशु माली || ५-५३-४४
That Hanuma, having an impetuous valour in combat, destroying those demons and looking
over Lanka, shone like the sun encircled with rays, with the wreath of flames blazing on his tail.
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये सुन्दरकाण्डे त्रिपञ्चशः सर्गः