DONATE NOW - UPI
सुन्दर-काण्ड > श्री राम का सीता के चूड़ामणि देखकर विलाप
Rama, presses the jewel for the head, dispatched by Seetha on his bosom and speaks to
Sugreeva, telling him that by seeing that excellent jewel he obtains the sight of Seetha, her father
and father-in-law. Rama urges Hanuma, to repeat the words spoken by Seetha.
एवम् उक्तो हनुमता रामो दशरथ आत्मजः |
तम् मणिम् हृदये कृत्वा प्ररुरोद सलक्ष्मणः || ५-६६-१
तम् मणिम् हृदये कृत्वा प्ररुरोद सलक्ष्मणः || ५-६६-१
Hearing the words of Hanuma, Rama the son of Dasaratha, having Lakshmana by his side,
pressing that jewel on his bosom, began to weep.
तम् तु दृष्ट्वा मणि श्रेष्ठम् राघवः शोक कर्शितः |
नेत्राभ्याम् अश्रु पूर्णाभ्याम् सुग्रीवम् इदम् अब्रवीत् || ५-६६-२
नेत्राभ्याम् अश्रु पूर्णाभ्याम् सुग्रीवम् इदम् अब्रवीत् || ५-६६-२
Seeing that excellent jewel, Rama emaciated with grief, having his eyes filled with tears,
spoke to Sugreeva as follows:
यथैव धेनुः स्रवति स्नेहात् वत्सस्य वत्सला |
तथा मम अपि हृदयम् मणि रत्नस्य दर्शनात् || ५-६६-३
तथा मम अपि हृदयम् मणि रत्नस्य दर्शनात् || ५-६६-३
"Even as a cow, who is affectionate towards her offspring, gushes forth the milk (from
her teats) due to her love at the very sight of her calf, so does my heart too melt through the sight
of this excellent jewel."
मणि रत्नम् इदम् दत्तम् वैदेह्याः श्वशुरेण मे |
वधू काले यथा बद्धम् अधिकम् मूर्ध्नि शोभते || ५-६६-४
वधू काले यथा बद्धम् अधिकम् मूर्ध्नि शोभते || ५-६६-४
"This excellent jewel was presented by my father-in-law to Seetha when she had become
a bride and was tied to her head in such a way that it looked additionally beautifying."
अयम् हि जल सम्भूतो मणिः प्रवर पूजितः |
यज्ञे परम तुष्टेन दत्तः शक्रेण धीमता || ५-६६-५
यज्ञे परम तुष्टेन दत्तः शक्रेण धीमता || ५-६६-५
"The jewel, which was found in the waters and recommended by the good, had been presented
to him earlier by the intelligent Indra the lord of celestials, who was highly pleased in Yajna, a sacrificial
rite (intended to propitiate him)."
इमम् दृष्ट्वा मणि श्रेष्ठम् तथा तातस्य दर्शनम् |
अद्य अस्मि अवगतः सौम्य वैदेहस्य तथा विभोः || ५-६६-६
अद्य अस्मि अवगतः सौम्य वैदेहस्य तथा विभोः || ५-६६-६
"O gentle Sugreeva! Seeing now this excellent jewel, I am considering it as surely as
obtaining the sight of my father as well as Janaka, the king of Videha."
अयम् हि शोभते तस्याः प्रियाया मूर्ध्नि मे मणिः |
अस्य दर्शनेन अहम् प्राप्ताम् ताम् इव चिन्तये || ५-६६-७
अस्य दर्शनेन अहम् प्राप्ताम् ताम् इव चिन्तये || ५-६६-७
"This jewel indeed looks splendid on the head of my beloved Seetha. By seeing this now,
I am considering as though I obtained the sight of Seetha herself."
किम् आह सीता वैदेही ब्रूहि सौम्य पुनः पुनः |
पिपासुम् इव तोयेन सिन्चन्ती वाक्य वारिणा || ५-६६-८
पिपासुम् इव तोयेन सिन्चन्ती वाक्य वारिणा || ५-६६-८
"O gentle one! Repeat again and again, what Seetha the daughter of Videha's king said
to you, sprinkling me with your stream of words, like offering water to a thirsty person."
इतः तु किम् दुह्खतरम् यत् इमम् वारि सम्भवम् |
मणिम् पश्यामि सौमित्रे वैदेहीम् आगतम् विना || ५-६६-९
मणिम् पश्यामि सौमित्रे वैदेहीम् आगतम् विना || ५-६६-९
"O Lakshmana! What could be more painful than the fact that I am seeing this jewel found
in waters, without the arrival of Seetha?"
चिरम् जीवति वैदेही यदि मासम् धरिष्यति |
क्षणम् सौम्य न जीवेयम् विना ताम् असित ईक्षणाम् || ५-६६-१०
क्षणम् सौम्य न जीवेयम् विना ताम् असित ईक्षणाम् || ५-६६-१०
"O gentle one! If Seetha can survive for a month, it means that she is surviving for
long. O gentle one! Without that black-eyed Seetha, I cannot survive for even a moment."
नय माम् अपि तम् देशम् यत्र दृष्टा मम प्रिया |
न तिष्ठेयम् क्षणम् अपि प्रवृत्तिम् उपलभ्य च || ५-६६-११
न तिष्ठेयम् क्षणम् अपि प्रवृत्तिम् उपलभ्य च || ५-६६-११
"Take me too to that place where my beloved Seetha has been seen. I cannot halt even
for a moment, after receiving the news of her location."
कथम् सा मम सुश्रोणि भीरु भीरुः सती तदा |
भय आवहानाम् घोराणाम् मध्ये तिष्ठति रक्षसाम् || ५-६६-१२
भय आवहानाम् घोराणाम् मध्ये तिष्ठति रक्षसाम् || ५-६६-१२
"How does Seetha, my virtuous wife with her charming limbs, who is very shy, stay all
the time with demons who are terrific and cruel?"
शारदः तिमिर उन्मुखो नूनम् चन्द्र इव अम्बुदैः |
आवृतम् वदनम् तस्या न विराजति राक्षसैः || ५-६६-१३
आवृतम् वदनम् तस्या न विराजति राक्षसैः || ५-६६-१३
"Her countenance, surely like automnal moon, though liberated of darkness, but screened
by clouds, does not shine at present."
किम् आह सीता हनुमन् तत्त्वतः कथयस्व मे |
एतेन खलु जीविष्ये भेषजेन आतुरो यथा || ५-६६-१४
एतेन खलु जीविष्ये भेषजेन आतुरो यथा || ५-६६-१४
"O Hanuma! Tell me now, correctly what Seetha told you. I shall surely survive, by hearing
her words, even as a sick man would with the help of a medicine."
मधुरा मधुर आलापा किम् आह मम भामिनी |
मत् विहीना वराअरोहा हनुमन् कथयस्व मे || ५-६६-१५
मत् विहीना वराअरोहा हनुमन् कथयस्व मे || ५-६६-१५
"Tell me, what my beautiful consort, who is sweet-natured, and who utters sweet words,
having fine hips and has been separated from me, said to you."
त्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये सुन्दरकाण्डे षट्षष्टितमः सर्गः