युद्ध-काण्ड > रावण पुत्रो व भाइयों का युद्ध में जाना
As Ravana is lamenting over the death of Kumbhakarna, Trishira (one of Ravana's
sons) consoles him and says that he will go to the battle-field and kill Rama. Hearing the words of
Trishira, Ravana's other sons (Devantaka, Narantaka and Atikaya) also come forward to join the
fight. Then Ravana sends all them to the battle. He also sends Mahodara and Mahaparshva, his
brothers to guard his sons. Mighty demons accompany them. The demons release arrows towards the
monkeys, who see the demons coming in elephants, horses and chariots. The monkeys take huge rocks
and trees to fight with the demons. Seeing several demons being killed in battle, Narantaka enters
the field with his javelin and kills several monkeys. Meanwhile, those monkeys who were thrown down
unconscious by Kumbhakarna earlier regain their consciousness and approach Sugreeva for help. Then,
Sugreeva sends Angada for the fight. Narantaka hurls his javelin towards Angada's chest, but the
javelin breaks and falls down. Angada strikes Narantaka's horse with his hand and the horse falls
down dead. Then, Angada and Narantaka exchange the blows of their fists on each other in battle and
finally, Narantaka dies.
एवम् विलपमानस्य रावणस्य दुरात्मनः |
श्रुत्वा शोक अभितप्तस्य त्रिशिरा वाक्यम् अब्रवीत् || ६-६९-१
श्रुत्वा शोक अभितप्तस्य त्रिशिरा वाक्यम् अब्रवीत् || ६-६९-१
Hearing the words of the evil-minded Ravana, who was thus lamenting, as he was
overcome with grief, Trishira (one of his sons) spoke as follows:
एवम् एव महा वीर्यो हतो नस् तात मध्यमः |
न तु सत् पुरुषा राजन् विलपन्ति यथा भवान् || ६-६९-२
न तु सत् पुरुषा राजन् विलपन्ति यथा भवान् || ६-६९-२
"Truly in such a manner, the highly valiant Kumbhakarna, (the middle of our father
and uncles) has been killed. But good persons like you do not lament as you are doing, O king!"
नूनम् त्रिभुवनस्य अपि पर्याप्तस् त्वम् असि प्रभो|
स कस्मात् प्राकृत;इव शोकस्य आत्मानम् ईदृशम् || ६-६९-३
स कस्मात् प्राकृत;इव शोकस्य आत्मानम् ईदृशम् || ६-६९-३
"O Lord! You are capable of conquering even the three worlds. Why are you, as such,
lamenting about yourself, as a common person?"
ब्रह्म दत्ता अस्ति ते शक्तिः कवचः सायको धनुः|
सहस्र खर सम्युक्तो रथो मेघ सम स्वनः || ६-६९-४
सहस्र खर सम्युक्तो रथो मेघ सम स्वनः || ६-६९-४
"You do continue to have a javelin given by Brahma, an armour, a bow and an arrow
together with a chariot yoked to a thousand donkeys, emitting a sound resembling the rumbling of a
cloud."
त्वया असकृद् विशस्तेण विशस्ता देव दानवाः|
स सर्व आयुध सम्पन्नो राघवम् शास्तुम् अर्हसि || ६-६९-५
स सर्व आयुध सम्पन्नो राघवम् शास्तुम् अर्हसि || ६-६९-५
"The celestials and giants were indeed destroyed several times by you with your
various types of weapons. As such, you can punish Rama, when endowed with all weapons."
कामम् तिष्ठ महा राज निर्गमिष्यामि अहम् रणम्|
उद्धरिष्यामि ते शत्रून् गरुडः पन्नगान् इह || ६-६९-६
उद्धरिष्यामि ते शत्रून् गरुडः पन्नगान् इह || ६-६९-६
"You stay on, O monarch! I will set out and eradicate your enemies in battle, as
Garuda the eagle eradicates the serpents."
शम्बरो देव राजेन नरको विष्णुना यथा|
तथा अद्य शयिता रामो मया युधि निपातितः|
तथा अद्य शयिता रामो मया युधि निपातितः|
"Beaten down by me, as Shambara by Indra and Naraka* by Vishnu, I will lay down Rama
today in battle."
श्रुत्वा त्रिशिरसो वाक्यम् रावणो राक्षस अधिपः|
पुनर् जातम् इव आत्मानम् मन्यते काल चोदितः || ६-६९-८
पुनर् जातम् इव आत्मानम् मन्यते काल चोदितः || ६-६९-८
Hearing the words of Trishira, Ravana the king of demons considered himself as
though born anew, after being summoned by Death."
श्रुत्वा त्रिशिरसो वाक्यम् देव अन्तक नर अन्तकौ|
अतिकायसः च तेजस्वी बभूवुर् युद्ध हर्षिताः || ६-६९-९
अतिकायसः च तेजस्वी बभूवुर् युद्ध हर्षिताः || ६-६९-९
Hearing the words of Trishira, Devantaka, Narantaka and the energetic Atikaya were
rejoiced of war."
ततो अहम् अहम् इति एवम् गर्जन्तो नैरृत ऋषभाः |
रावणस्य सुता वीराः शक्र तुल्य पराक्रमाः || ६-६९-१०
रावणस्य सुता वीराः शक्र तुल्य पराक्रमाः || ६-६९-१०
Then, the brave Ravana's sons, whose prowess was equal to Indra and the foremost of
demons, roared asserting their superiority saying "I will lead, I will lead!"
अन्तरिक्ष चराः सर्वे सर्वे माया विशारदाः |१
सर्वे त्रिदश दर्पघ्नाः सर्वे च रण दुर्मदाः || ६-६९-११
सर्वे त्रिदश दर्पघ्नाः सर्वे च रण दुर्मदाः || ६-६९-११
All of them wee capable of passing through the sky. All were skilled in magic. All
had humbled the pride of gods. All were fierce in battle."
सर्वे अस्त्र बल सम्पन्नाः सर्वे विस्तीर्ण कीर्तयः|
सर्वे समरम् आसाद्य न श्रूयन्ते स्म निर्जिताः || ६-६९-१२
देवैरपि सगन्धर्वैः सकिम्नरमहोरगैः |
सर्वे समरम् आसाद्य न श्रूयन्ते स्म निर्जिताः || ६-६९-१२
देवैरपि सगन्धर्वैः सकिम्नरमहोरगैः |
All were endowed with great strength. All were widely renowned. All were such as had
never been heard of having been conquered by celestials or Gandharvas or Kinnaras or large serpents
while encountering a battle."
सर्वे अस्त्र विदुषो वीराः सर्वे युद्ध विशारदाः || ६-६९-१३
सर्वे प्रवर जिज्नानाः सर्वे लब्ध वरास् तथा |
सर्वे प्रवर जिज्नानाः सर्वे लब्ध वरास् तथा |
All the demons were valiant ones, well-versed in weaponry. All were skilled in
war-fare. All were greatly knowledgeable and all had obtained boons."
स तैस् तथा भास्कर तुल्य वर्चसैः
सुतैर् वृतः शत्रु बल प्रमर्दनैः |
रराज राजा मघवान् यथा अमरैर् |
वृतो महा दानव दर्प नाशनैः वृतो || ६-६९-१४
सुतैर् वृतः शत्रु बल प्रमर्दनैः |
रराज राजा मघवान् यथा अमरैर् |
वृतो महा दानव दर्प नाशनैः वृतो || ६-६९-१४
That Ravana the king, surrounded by his sons, who were radiant as the sun and who
tormented the strength and fortune of the enemies, shone like Indra surrounded by celestials who
can destroy the pride of gigantic demons."
स पुत्रान् सम्परिष्वज्य भूषयित्वा च भूषणैः |
आशीर्भिसः च प्रशस्ताभिः प्रेषयाम् आस सम्युगे || ६-६९-१५
आशीर्भिसः च प्रशस्ताभिः प्रेषयाम् आस सम्युगे || ६-६९-१५
Embracing his sons, embellishing them with ornaments and blessing them profusely,
Ravana sent them to battle."
युद्धोन्मत्तम् च मत्तं च भ्रातरौ च अपि रावणः |
रक्षण अर्थम् कुमाराणाम् प्रेषयाम् आस सम्युगे || ६-६९-१६
रक्षण अर्थम् कुमाराणाम् प्रेषयाम् आस सम्युगे || ६-६९-१६
For the defense of his sons, Ravana sent Yuddhonmatta and Matta (better known as
Mahodara and Mahaparshva), his brothers to the battle."
ते अभिवाद्य महात्मानम् रावणम् रिपु रावणम् |
कृत्वा प्रदक्षिणम् चैव महा कायाः प्रतस्थिरे || ६-६९-१७
कृत्वा प्रदक्षिणम् चैव महा कायाः प्रतस्थिरे || ६-६९-१७
Those demons with colossal bodies, paid obeisance (by circumambulating) to Ravana
(who caused the people to cry in terror) and departed."
सर्व ओषधीभिर् गन्धैसः च समालभ्य महा बलाः |
निर्जग्मुर् नैरृत श्रेष्ठाः षड् एते युद्ध कान्क्षिणः || ६-६९-१८
निर्जग्मुर् नैरृत श्रेष्ठाः षड् एते युद्ध कान्क्षिणः || ६-६९-१८
Anointing their bodies with all types of herbs and perfumes, those six mighty and
excellent demons went away, eager to fight."
त्रिशिराश्चातिकायश्च देवान्तकनरान्तकौ |
महोदरमहापार्श्वौ निर्जग्मुः कालचोदिताः || ६-६९-१९
महोदरमहापार्श्वौ निर्जग्मुः कालचोदिताः || ६-६९-१९
Trishira, Atikaya, Devantaka, Narantaka, Mahodara and Mahaparshva, under the clout
of destiny; set out for the battle."
ततः सुदर्शनम् नाम नील जीमूत सम्निभम् |
ऐरावत कुले जातम् आरुरोह महा उदरः || ६-६९-२०
ऐरावत कुले जातम् आरुरोह महा उदरः || ६-६९-२०
Thereupon, Mahodara mounted an elephant called Sudarshana, like unto a dark-cloud
and born in Airavata-race."
सर्व आयुध समायुक्तम् तूणीभिसः च स्वलम्कृतम् |
रराज गजम् आस्थाय सविता इव अस्त मूर्धनि || ६-६९-२१
रराज गजम् आस्थाय सविता इव अस्त मूर्धनि || ६-६९-२१
That Mahodara, adorned with quivers, endowed with all types of armoury and mounting
the elephant, shone like the sun on the peak of Ashtachala mountain."
हय उत्तम समायुक्तम् सर्व आयुध समाकुलम् |
आरुरोह रथ श्रेष्ठम् त्रिशिरा रावण आत्मजः|| ६-६९-२२
आरुरोह रथ श्रेष्ठम् त्रिशिरा रावण आत्मजः|| ६-६९-२२
Trishira, the son of Ravana, ascended an exquisite chariot, yoked to excellent
horses and filled with all types of armoury."
त्रिशिरा रथम् आस्थाय विरराज धनुर् धरः |
सविद्युद् उल्कः सज्वालः स इन्द्र चापिव अम्बुदः || ६-६९-२३
सविद्युद् उल्कः सज्वालः स इन्द्र चापिव अम्बुदः || ६-६९-२३
Trishira, wielding a bow and mounting the chariot, shone like a cloud with
glittering meteors, illuminations and a rain-bow."
त्रिभिः किरीटैस् त्रिशिराः शुशुभे स रथ उत्तमे |
हिमवान् इव शैल इन्द्रस् त्रिभिः कान्चन पर्वतैः || ६-६९-२४
हिमवान् इव शैल इन्द्रस् त्रिभिः कान्चन पर्वतैः || ६-६९-२४
That Trishira with three diadems in that exquisite chariot, stood out like Mount
Himavat, the king of mountains with its three golden hills."
अतिकायो अपि तेजस्वी राक्षस इन्द्र सुतस् तदा |
आरुरोह रथ श्रेष्ठम् श्रेष्ठः सर्व धनुष्मताम् || ६-६९-२५
आरुरोह रथ श्रेष्ठम् श्रेष्ठः सर्व धनुष्मताम् || ६-६९-२५
Then, Atikaya, having very fiery energy, the son of Ravana and the foremost among
the wielders of bow, mounted an excellent chariot."
सुचक्र अक्षम् सुसम्युक्तम् सानुकर्षम् सकूबरम् |
तूणी बाण आसनैर् दीप्तम् प्रास असि परिघ आकुलम् || ६-६९-२६
तूणी बाण आसनैर् दीप्तम् प्रास असि परिघ आकुलम् || ६-६९-२६
Atikaya mounted that chariot, having first-rate wheels and axles, well-yoked, having
a good carriage and pole, filled with quivers and bows and flashingly full of missiles, swords and
maces."
स कान्चन विचित्रेण किरीटेन विराजता |
भूषणैसः च बभौ मेरुः प्रभाभिर् इव भास्वरः || ६-६९-२७
भूषणैसः च बभौ मेरुः प्रभाभिर् इव भास्वरः || ६-६९-२७
He was radiant with his diadem, shining in brilliant gold and other ornaments, like
Mount Meru, causing to shine with its splendours (by the sun)."
स रराज रथे तस्मिन् राज सूनुर् महा बलः |
वृतो नैरृत शार्दूलैर् वज्र पाणिर् इव अमरैः || ६-६९-२८
वृतो नैरृत शार्दूलैर् वज्र पाणिर् इव अमरैः || ६-६९-२८
In that chariot, Atikaya that mighty prince, surrounded by the foremost of demons,
shone like Indra surrounded by celestials."
हयम् उच्चैः श्रवः प्रख्यम् श्वेतम् कनक भूषणम् |
मनो जवम् महा कायम् आरुरोह नर अन्तकः || ६-६९-२९
मनो जवम् महा कायम् आरुरोह नर अन्तकः || ६-६९-२९
Narantaka mounted a white gigantic horse, similar to Uchchaishrava (the mount of
Indra), adorned with gold ornaments and as swift as thought."
गृहीत्वा प्रासम् उक्ल आभम् विरराज नर अन्तकः |
शक्तिम् आदाय तेजस्वी गुहः शत्रुष्व् इव आहवे || ६-६९-३०
शक्तिम् आदाय तेजस्वी गुहः शत्रुष्व् इव आहवे || ६-६९-३०
Narantaka, holding a javelin, which was resplendent like a meteor, appeared shining,
like Guha (the offspring of Shiva) holding a spear and riding a beautiful peacock."
देव अन्तकः समादाय परिघम् वज्र भूषणम् |
परिगृह्य गिरिम् दोर्भ्याम् वपुर् विष्णोर् विडम्बयन् || ६-६९-३१
परिगृह्य गिरिम् दोर्भ्याम् वपुर् विष्णोर् विडम्बयन् || ६-६९-३१
Devantaka, holding a glided iron-bar, marched ahead, resembling an incarnation of
Vishnu holding Mandara-mountain in his arms."
महा पार्श्वो महा तेजा गदाम् आदाय वीर्यवान् |
विरराज गदा पाणिः कुबेर;इव सम्युगे || ६-६९-३२
विरराज गदा पाणिः कुबेर;इव सम्युगे || ६-६९-३२
Mahaparshva, possessing a great splendour and vigour and wielding a mace in his arm
in battle, looked like Kubera the lord of wealth."
ते प्रतस्थुर् महात्मानो बलैर् अप्रतिमैर् वृताः |
तान् गजैसः च तुरम्गैसः च रथैसः च अम्बुद निस्वनैः || ६-६९-३३
अनुजग्मुर् महात्मानो राक्षसाः प्रवर आयुधाः |
तान् गजैसः च तुरम्गैसः च रथैसः च अम्बुद निस्वनैः || ६-६९-३३
अनुजग्मुर् महात्मानो राक्षसाः प्रवर आयुधाः |
Those distinguished demons set out from. Lanka, like the gods leaving Amaravati.
Mighty demons, holding excellent weaponry, accompanied them, mounting on elephants, horses and
chariots making sounds of rumbling clouds."
ते विरेजुर् महात्मानो कुमाराः सूर्य वर्चसः || ६-६९-३४
किरीटिनः श्रिया जुष्टा ग्रहा दीप्ता;इव अम्बरे |
किरीटिनः श्रिया जुष्टा ग्रहा दीप्ता;इव अम्बरे |
Those mighty princes, having sun's brilliance, wearing diadems and possessed of
prosperity, shone like glowing planets in the sky."
प्रगृहीता बभौ तेषाम् चत्राणाम् आवलिः सिता || ६-६९-३५
शारद अभ्र प्रतीकाशाम् हंस आवलिर् इव अम्बरे |
शारद अभ्र प्रतीकाशाम् हंस आवलिर् इव अम्बरे |
The row of auspicious attire worn by them, shone like an autumnal cloud or like a
flock of cranes in the sky."
मरणम् वा अपि निश्चित्य शत्रूणाम् वा पराजयम् || ६-६९-३६
इति कृत्वा मतिम् वीरा निर्जग्मुः सम्युग अर्थिनः |
इति कृत्वा मतिम् वीरा निर्जग्मुः सम्युग अर्थिनः |
Determined either to die or to vanquish their enemies, those valiant demons went
forward, thus making their courageous resolve, eager to fight."
जगर्जुसः च प्रणेदुसः च चिक्षिपुसः च अपि सायकान् || ६-६९-३७
जहृषुसः च महात्मानो निर्यान्तो युद्ध दुर्मदाः |
जहृषुसः च महात्मानो निर्यान्तो युद्ध दुर्मदाः |
Those mighty demons set out with a mad conception of war, roared and made a
reverberatory sound, took up arrows and dispatched them."
क्ष्वेडित आस्फोट निनदैः संचचाल इव मेदिनी || ६-६९-३८
रक्षसाम् सिम्ह नादैसः च पुस्फोट इव तदा अम्बरम् |
रक्षसाम् सिम्ह नादैसः च पुस्फोट इव तदा अम्बरम् |
The earth trembled as it were, by their battle-cries and clapping of arms. The sky
appeared breached, by the lion's roars of the demons."
ते अभिनिष्क्रम्य मुदिता राक्षस इन्द्रा महा बलाः || ६-६९-३९
ददृशुर् वानर अनीकम् समुद्यत शिला नगम् |
ददृशुर् वानर अनीकम् समुद्यत शिला नगम् |
Those mighty leaders of demons, having set out, were delighted to see the army of
monkeys having uplifted rocks as their weapons."
हरयो अपि महात्मानो ददृशुर् नैरृतम् बलम् || ६-६९-४०
हस्ति अश्व रथ सम्बाधम् किन्किणी शत नादितम् |
नील जीमूत सम्काशम् समुद्यत महा आयुधम् || ६-६९-४१
दीप्त अनल रवि प्रख्यैर् नैरृतैः सर्वतो वृतम् |
हस्ति अश्व रथ सम्बाधम् किन्किणी शत नादितम् |
नील जीमूत सम्काशम् समुद्यत महा आयुधम् || ६-६९-४१
दीप्त अनल रवि प्रख्यैर् नैरृतैः सर्वतो वृतम् |
The mighty monkeys too saw that army of demons, which appeared like a black cloud
but blazing like fire and sun on all sides, abounding with elephants, horses and chariots, made to
resound with hundreds of small bells and wielding well-raised great weaponry."
तद् दृष्ट्वा बलम् आयान्तम् लब्ध लक्ष्याः प्लवम् गमाः || ६-६९-४२
समुद्यत महा शैलाः सम्प्रणेदुर् मुहुर् मुहुः |
अमृष्यमाणा रक्षांसि प्रतिनर्दन्त वान्राः || ६-६९-४३
समुद्यत महा शैलाः सम्प्रणेदुर् मुहुर् मुहुः |
अमृष्यमाणा रक्षांसि प्रतिनर्दन्त वान्राः || ६-६९-४३
Seeing that army which arrived and as they got the target for their fight, the
monkeys, having the great mountains uplifted, roared again and again. The monkeys, not tolerating
the demons, thus shouted, standing opposite to them."
ततः समुद्घुष्ट रवम् निशम्य |
रक्षो गणा वानर यूथपानाम् |
अमृष्यमाणाः पर हर्षम् उग्रम् |
महा बला भीमतरम् विनेदुः || ६-६९-४४
रक्षो गणा वानर यूथपानाम् |
अमृष्यमाणाः पर हर्षम् उग्रम् |
महा बला भीमतरम् विनेदुः || ६-६९-४४
Hearing the enhanced noise of the leaders of the army of monkeys, the troops of
demons who were terrible in might, not tolerating the rejoice of the enemies, then made a noise
more terribly."
ते राक्षस बलम् घोरम् प्रविश्य हरि यूथपाः |
विचेरुर् उद्यतैः शैलैर् नगाः शिखरिणो यथा || ६-६९-४५
विचेरुर् उद्यतैः शैलैर् नगाः शिखरिणो यथा || ६-६९-४५
Entering that terrific army of demons, those monkey-leaders, with their raised
mountains, roamed about like mountains with their peaks."
केचिद् आकाशम् आविश्य केचिद् उर्व्याम् प्लवम् गमाः |
रक्षः सैन्येषु सम्क्रुद्धासः चेरुर् द्रुम शिला आयुधाः || ६-६९-४६
रक्षः सैन्येषु सम्क्रुद्धासः चेरुर् द्रुम शिला आयुधाः || ६-६९-४६
Some monkeys entering the sky and some others enraged, staying on earth with trees
and rocks as their weapons, wandered among the army of demons."
द्रुमांस्च विपुलस्कन्धान् गृह्य वानरपुम्गवाः |
तद्युद्धमभवद्घोरं रक्षोवानरसम्कुलम् || ६-६९-४७
तद्युद्धमभवद्घोरं रक्षोवानरसम्कुलम् || ६-६९-४७
The foremost among the monkeys, holding trees, having extensive branches, roamed
about in the battle-field. That battle-front, filled with demons and monkeys, looked terrific."
ते पादप शिला शैलैसः चक्रुर् वृष्टिम् अनुत्तमाम् |
बाण ओघैर् वार्यमाणासः च हरयो भीम विक्रमाः || ६-६९-४८
बाण ओघैर् वार्यमाणासः च हरयो भीम विक्रमाः || ६-६९-४८
Those monkeys, of terrific prowess, though impeded by a flood of arrows, initiated a
matchless rain of trees, rocks and mountains."
सिम्ह नादान् विनेदुसः च रणे राक्षस वानराः |
शिलाभिसः चूर्णयाम् आसुर् यातु धानान् प्लवम् गमाः || ६-६९-४९
शिलाभिसः चूर्णयाम् आसुर् यातु धानान् प्लवम् गमाः || ६-६९-४९
In the battle, the demons and the monkeys made a noise of lion's roars. The monkeys
pounded the demons with rocks."
निजघ्नुः सम्युगे क्रुद्धाः कवच आभरण आवृतान् |
केचिद् रथ गतान् वीरान् गज वाजि गतान् अपि || ६-६९-५०
केचिद् रथ गतान् वीरान् गज वाजि गतान् अपि || ६-६९-५०
The enraged monkeys killed demons wearing armours and ornaments. Some killed valiant
demons, sitting or standing in chariots and also those demons mounted on elephants and horses."
निजघ्नुः सहसा आप्लुत्य यातु धानान् प्लवम् गमाः |
शैल शृन्ग निपातैसः च मुष्टिभिर् वान्त लोचनाः || ६-६९-५१
चेलुः पेतुसः च नेदुसः च तत्र राक्षस पुम्गवाः |
शैल शृन्ग निपातैसः च मुष्टिभिर् वान्त लोचनाः || ६-६९-५१
चेलुः पेतुसः च नेदुसः च तत्र राक्षस पुम्गवाः |
Valiant monkeys struck the demons vehemently. Those foremost of demons trembled, as
their bodies were attacked by mountain-peaks and blows of fists, down and roared."
राक्षसाश्च शरैस्तीक्ष्णैर्बभिदुः कपिकुञ्जरान् |
शूलामुद्गरखड्गैश्च जघ्नुः प्रासैश्च शक्तिभिः || ६-६९-५२
शूलामुद्गरखड्गैश्च जघ्नुः प्रासैश्च शक्तिभिः || ६-६९-५२
Those demons also pierced the foremost of monkeys with sharp arrows, striking them
with spears mallets, swords, javelins and lances."
अन्योन्यम् पातयामासुः परस्परजयैषिण || ६-६९-५३
रिपुशोणितदिग्धाङ्गास्त्र वानरराक्षसाः |
रिपुशोणितदिग्धाङ्गास्त्र वानरराक्षसाः |
There, the monkeys and demons having their limbs smeared with the blood of their
foes, mowed each other with a desire to conquer each other."
ततः शैलैसः च खड्गैसः च विसृष्टैर् हरि राक्षसैः || ६-६९-५४
मुहूर्तेन आवृता भूमिर् अभवत् शोणित आप्लुता |
मुहूर्तेन आवृता भूमिर् अभवत् शोणित आप्लुता |
Thereupon, within an instant, the battle-field became dampened with blood and
covered by the mountains and swords thrown by the monkeys and demons."
विकीर्ण पर्वत आकारै रक्षोभिर् अरि मर्दनैः || ६-६९-५५
आसीद्वसुमती पूर्णा तदा युद्धमदान्वितैः |
आसीद्वसुमती पूर्णा तदा युद्धमदान्वितैः |
Then the battle-field became filled with dead bodies of demons, who had an ardent
passion for battle, having their colossal bodies devastated and scattered all over."
आक्षिप्ताः क्षिप्यमाणासः च भग्न शूलासः च वानरैः || ६-६९-५६
पुनरङ्गैस्तदा चक्रुरासन्ना युद्धमद्भुतम् |
पुनरङ्गैस्तदा चक्रुरासन्ना युद्धमद्भुतम् |
The demons, already thrown down and still being thrown down, with their spears
broken by the monkeys at that time, approached the monkeys and carried out a wonderful combat with
their limbs, arms and legs."
वानरान् वानरैर् एव जग्नुस् ते रजनी चराः || ६-६९-५७
राक्षसान् राक्षसैर् एव जघ्नुस् ते वानरा अपि |
राक्षसान् राक्षसैर् एव जघ्नुस् ते वानरा अपि |
Those foremost of demons struck the monkeys with their own corpses and the monkeys
also struck the titans with their own dead bodies."
आक्षिप्य च शिलास् तेषाम् निजघ्नू राक्षसा हरीन् || ६-६९-५८
तेषाम् च आच्चिद्य शस्त्राणि जघ्नू रक्षांसि वानराः |
तेषाम् च आच्चिद्य शस्त्राणि जघ्नू रक्षांसि वानराः |
Then, grabbing the rocks and mountains, those titans struck the monkeys with them.
The apes too, snatching away their weapons, struck the titans."
निर्जघ्नुः शैल शूल अस्त्रैर् विभिदुसः च परस्परम् || ६-६९-५९
सिम्ह नादान् विनेदुसः च रणे वानर राक्षसाः |
सिम्ह नादान् विनेदुसः च रणे वानर राक्षसाः |
The monkeys and demons fractured each other with crags and made a noise with lion's
roars."
चिन्न वर्म तनु त्राणा राक्षसा वानरैर् हताः || ६-६९-६०
रुधिरम् प्रस्रुतास् तत्र रस सारम् इव द्रुमाः |
रुधिरम् प्रस्रुतास् तत्र रस सारम् इव द्रुमाः |
The titans, having their armours broken, as struck by the apes, emitted blood at
that place, like trees oozing their sap."
रथेन च रथम् च अपि वारणेन च वारणम् || ६-६९-६१
हयेन च हयम् केचिन् निजघ्नुर् वानरा रणे |
हयेन च हयम् केचिन् निजघ्नुर् वानरा रणे |
Some monkeys in the battle-front destroyed chariot with chariots, elephants with the
very elephants and horse by the very horses."
क्षुरप्रैर् अर्ध चन्द्रैसः च भल्लैसः च निशितैः शरैः || ६-६९-६२
राक्षसा वानर इन्द्राणाम् चिच्चिदुः पादपान् शिलाः |
राक्षसा वानर इन्द्राणाम् चिच्चिदुः पादपान् शिलाः |
The titans broke the trees and rocks of monkey-chiefs with their sharp arrows with
their hoe-shaped head, those arrows with crescent-shaped head and those with spear-like head."
विकीर्णैः पर्वत अग्रैसः च द्रुमैसः चिन्नैसः च सम्युगे || ६-६९-६३
हतैसः च कपि रक्षोभिर् दुर्गमा वसुधा अभवत् |
हतैसः च कपि रक्षोभिर् दुर्गमा वसुधा अभवत् |
The battle-field, filled with those mountains, broken trees and dead bodies of apes
and titans, became difficult to be traversed."
ते वानरा गर्वितहृष्टचेष्टाः |
सम्ग्राममासाद्य भयं विमुच्य |
युद्धम् स्म सर्वे सह राक्षसै स्त्रै |
र्नानायुधैश्चक्रुरदीनसत्त्वाः || ६-६९-६४
सम्ग्राममासाद्य भयं विमुच्य |
युद्धम् स्म सर्वे सह राक्षसै स्त्रै |
र्नानायुधैश्चक्रुरदीनसत्त्वाः || ६-६९-६४
Reaching the battle-field and abandoning their fear, all those monkeys, with their
thrilling martial arts full of pride, nay, who were having various weapons (like trees, rocks,
teeth and nails) and unrepressed in spirit, carried out battle with the demons."
तस्मिन् प्रवृत्ते तुमुले विमर्दे |
प्रहृष्यमाणेषु वली मुखेषु |
निपात्यमानेषु च राक्षसेषु |
महर्षयो देव गणासः च नेदुः || ६-६९-६५
प्रहृष्यमाणेषु वली मुखेषु |
निपात्यमानेषु च राक्षसेषु |
महर्षयो देव गणासः च नेदुः || ६-६९-६५
Seeing the monkeys rejoicing in that tumultuous battle which commenced and the
demons falling down, the great sages and troop of celestials emitted shouts of triumph."
ततो हयम् मारुत तुल्य वेगम् |
अरुह्य शक्तिम् निशिताम् प्रगृह्य |
नर अन्तको वानर राज सैन्यम् |
महा अर्णवम् मीन;इव आविवेश || ६-६९-६६
अरुह्य शक्तिम् निशिताम् प्रगृह्य |
नर अन्तको वानर राज सैन्यम् |
महा अर्णवम् मीन;इव आविवेश || ६-६९-६६
Meanwhile, mounting on a horse having speed equal to the wind, and taking a barbed
javelin, Narantaka entered the terrific army of monkeys, as a fish entering the ocean."
स वानरान् सप्त शतानि वीरः |
प्रासेन दीप्तेन विनिर्बिभेद |
एकः क्षणेन इन्द्र रिपुर् महात्मा |
जघान सैन्यम् हरि पुम्गवानाम् || ६-६९-६७
प्रासेन दीप्तेन विनिर्बिभेद |
एकः क्षणेन इन्द्र रिपुर् महात्मा |
जघान सैन्यम् हरि पुम्गवानाम् || ६-६९-६७
That valiant and mighty Narantaka, the enemy of Indra, single-handedly within an
instant, rent asunder seven hundred monkeys with that shining javelin and killed that army of the
foremost of monkeys."
ददृशुसः च महात्मानम् हय पृष्ठे प्रतिष्ठितम् |
चरन्तम् हरि सैन्येषु विद्या धर महर्षयः || ६-६९-६८
चरन्तम् हरि सैन्येषु विद्या धर महर्षयः || ६-६९-६८
Vidyadharas, the super natural beings and great sages, saw the mighty Narantaka,
seated on the back of a horse and hacking a path way for himself through the army of monkeys."
स तस्य ददृशे मार्गो मांस शोणित कर्दमः |
पतितैः पर्वत आकारैर् वानरैर् अभिसम्वृतः || ६-६९-६९
पतितैः पर्वत आकारैर् वानरैर् अभिसम्वृतः || ६-६९-६९
His path-way was covered with a mire of flesh and blood, along with heaps of
fallen-down dead-bodes of monkeys, looking like hills."
यावद् विक्रमितुम् बुद्धिम् चक्रुः प्लवग पुम्गवाः |
तावद् एतान् अतिक्रम्य निर्बिभेद नर अन्तकः || ६-६९-७०
तावद् एतान् अतिक्रम्य निर्बिभेद नर अन्तकः || ६-६९-७०
Whenever the foremost of the monkeys thought of showing their valour, so often
Narantaka overtook and cleaved them."
ददाह हरि सैन्यानि वनानि इव विभावसुः |
यावद् उत्पाटयाम् आसुर् वृक्षान् शैलान् वन ओकसः || ६-६९-७१
तावत् प्रासहताः पेतुर् वज्र कृत्ता;इव अचलाः |
यावद् उत्पाटयाम् आसुर् वृक्षान् शैलान् वन ओकसः || ६-६९-७१
तावत् प्रासहताः पेतुर् वज्र कृत्ता;इव अचलाः |
He burn away the army of monkeys, as the fire burns away the forests. Even before
the monkeys get time to uplift the trees and mountains, the javelin struck them and they fell down,
as mountains riven by lightning."
ज्वलन्तं प्रासमुद्यम्य संग्रामान्ते नरान्तकः || ६-६९-७२
दिक्षु सर्वासु बलवान् विचचार नर अन्तकः |
प्रमृद्नन् सर्वतो युद्धे प्रावृट् काले यथा अनिलः || ६-६९-७३
दिक्षु सर्वासु बलवान् विचचार नर अन्तकः |
प्रमृद्नन् सर्वतो युद्धे प्रावृट् काले यथा अनिलः || ६-६९-७३
That mighty Narantaka, the destroyer of men, roamed in all directions in the
battle-field, holding up his shiny javelin, ravaging in all directions like the wind ravaging the
earth in a rainy season."
न शेकुर् धावितुम् वीरा न स्थातुम् स्पन्दितुम् कुतः |
उत्पतन्तम् स्थितम् यान्तम् सर्वान् विव्याध वीर्यवान् || ६-६९-७४
उत्पतन्तम् स्थितम् यान्तम् सर्वान् विव्याध वीर्यवान् || ६-६९-७४
Narantaka, a single demon, equal to so many demons, struck the armies of mokeys with
his javelin, having the sun's splendour and they fell down on the earth."
एकेन अन्तक कल्पेन प्रासेन आदित्य तेजसा |
भिन्नानि हरि सैन्यानि निपेतुर् धरणी तले || ६-६९-७५
भिन्नानि हरि सैन्यानि निपेतुर् धरणी तले || ६-६९-७५
Narantaka, a single demon, equal to so many demons, struck the armies of mokeys with
his javelin, having the sun's splendour and they fell down on the earth."
वज्र निष्पेष सदृशम् प्रासस्य अभिनिपातनम् |
न शेकुर् वानराः सोढुम् ते विनेदुर् महा स्वनम् || ६-६९-७६
न शेकुर् वानराः सोढुम् ते विनेदुर् महा स्वनम् || ६-६९-७६
Those monkeys were unable to tolerate the down-onslaught of the javelin, which was
similar to the striking of a thunderbolt and they shouted with a great uproar."
पतताम् हरि वीराणाम् रूपाणि प्रचकाशिरे |
वज्र भिन्न अग्र कूटानाम् शैलानाम् पतताम् इव || ६-६९-७७
वज्र भिन्न अग्र कूटानाम् शैलानाम् पतताम् इव || ६-६९-७७
The images of the falling monkeys were flashing like those of falling mountains,
with their peaks shattered by a thunderbolt."
ये तु पूर्वम् महात्मानः कुम्भ कर्णेन पातिताः |
ते अस्वस्था वानर श्रेष्ठाः सुग्रीवम् उपतस्थिरे || ६-६९-७८
ते अस्वस्था वानर श्रेष्ठाः सुग्रीवम् उपतस्थिरे || ६-६९-७८
Those great-souled and the foremost of monkeys, who were earlier thrown down by
Kumbhakarna, regained their self and approached Sugreeva."
प्रेक्षमाणः सुग्रीवो ददर्श हरि वाहिनीम् |
नर अन्तक भय त्रस्ताम् विद्रवन्तीम् इतस् ततः || ६-६९-७९
नर अन्तक भय त्रस्ताम् विद्रवन्तीम् इतस् ततः || ६-६९-७९
That Sugreeva, while looking on, saw the army of monkeys running away hither and
thither, as they were tormented of the fear of Narantaka."
विद्रुताम् वाहिनीम् दृष्ट्वा स ददर्श नर अन्तकम् |
गृहीत प्रासम् आयान्तम् हय पृष्ठे प्रतिष्ठितम् || ६-६९-८०
गृहीत प्रासम् आयान्तम् हय पृष्ठे प्रतिष्ठितम् || ६-६९-८०
To that Sugreeva who was seeing his army running away, Narantaka appeared, coming
seated on the back of a horse, holding a javelin in his hand."
दृष्ट्वोवाच महा तेजाः सुग्रीवो वानर अधिपः |
कुमारम् अन्गदम् वीरम् शक्र तुल्य पराक्रमम् || ६-६९-८१
कुमारम् अन्गदम् वीरम् शक्र तुल्य पराक्रमम् || ६-६९-८१
After seeing Narantaka, the vastly splendoured Sugreeva, the king of monkeys spoke
thus, to Angada, the valiant prince, having a prowess equal to Indra's (as follows):
गच्च एनम् राक्षसम् वीर यो असौ तुरगम् आस्थितः |
क्षोभयन्तम् हरि बलम् क्षिप्रम् प्राणैर् वियोजय || ६-६९-८२
क्षोभयन्तम् हरि बलम् क्षिप्रम् प्राणैर् वियोजय || ६-६९-८२
"Go out and quickly detach the lives of this valiant demon, who is riding a horse
and consuming the army of his enemies."
स भर्तुर् वचनम् श्रुत्वा निष्पपात अन्गदस् तदा |
अनीकान् मेघ सम्काशान् मेघ अनीकाद् इव अंशुमान् || ६-६९-८३
अनीकान् मेघ सम्काशान् मेघ अनीकाद् इव अंशुमान् || ६-६९-८३
Hearing the words of Sugreeva his sovereign, that valiant Angada then came bouncing
from his army, as the sun coming out of a cloud."
शैल सम्घत सम्काशो हरीणाम् उत्तमो अन्गदः |
रराज अन्गद सम्नद्धः सधातुर् इव पर्वतः || ६-६९-८४
रराज अन्गद सम्नद्धः सधातुर् इव पर्वतः || ६-६९-८४
Angada the excellent of monkeys, resembling a rocky mass, wearing bracelets on his
upper arms, looked brilliant like a mountain with its metallic streaks."
निरायुधो महा तेजाः केवलम् नख दम्ष्ट्रवान् |
नर अन्तकम् अभिक्रम्य वालि पुत्रो अब्रवीद् वचः || ६-६९-८५
नर अन्तकम् अभिक्रम्य वालि पुत्रो अब्रवीद् वचः || ६-६९-८५
Angada the son of Vali, bereft of arms but only nails and teeth besides having a
great splendour, approached Narantaka and spoke the following words:
तिष्ठ किम् प्राकृतैर् एभिर् हरिभिस् त्वम् करिष्यसि |
अस्मिन् वज्र सम स्पर्शे प्रासम् क्षिप मम उरसि || ६-६९-८६
अस्मिन् वज्र सम स्पर्शे प्रासम् क्षिप मम उरसि || ६-६९-८६
"Stop! What can you do with these common monkeys? Throw your javelin, having the
sensation equal to a thunderbolt, towards my chest."
अन्गदस्य वचः श्रुत्वा प्रचुक्रोध नर अन्तकः |
संदश्य दशनैर् ओष्ठम् निश्वस्य च भुजम्गवत् || ६-६९-८७
अभिगम्याङ्गदं क्रुद्धो वालिपुत्रम् नरान्तकः |
स प्रासमाविध्य तदाङ्गदाय |
स प्रासम् आविध्य तदा अन्गदाय|
समुज्ज्वलन्तम् सहसा उत्ससर्ज |
स वालि पुत्रोर् असि वज्र कल्पे |
बभूव भग्नो न्यपतच् च || ६-६९-८८
संदश्य दशनैर् ओष्ठम् निश्वस्य च भुजम्गवत् || ६-६९-८७
अभिगम्याङ्गदं क्रुद्धो वालिपुत्रम् नरान्तकः |
स प्रासमाविध्य तदाङ्गदाय |
स प्रासम् आविध्य तदा अन्गदाय|
समुज्ज्वलन्तम् सहसा उत्ससर्ज |
स वालि पुत्रोर् असि वज्र कल्पे |
बभूव भग्नो न्यपतच् च || ६-६९-८८
Hearing the words of Angada, Narantaka was very much enraged. The enraged Narantaka,
tightly biting his lip with his teeth, hissing like a serpent, approaching Angada and firmly
holding that highly radiant javelin, then quickly released it towards Angada. That javelin broke
against Angada's chest, that was as hard as a diamond and fell to the earth."
तम् प्रासम् आलोक्य तदा विभग्नम् |
सुपर्ण कृत्त उरग भोग कल्पम् |
तलम् समुद्यम्य स वालि पुत्रस् |
स्तुरम्गमस्य अभिजघान मूर्ध्नि || ६-६९-८९
सुपर्ण कृत्त उरग भोग कल्पम् |
तलम् समुद्यम्य स वालि पुत्रस् |
स्तुरम्गमस्य अभिजघान मूर्ध्नि || ६-६९-८९
Then seeing his javelin shattered, like a serpent whose powerful coils were cut off
by Garuda the eagle, Angada stretched out his palm and struck the head of the horse."
निभग्न पादः स्फुटित अक्षि तारो |
निष्क्रान्त जिह्वो अचल सम्निकाशः |
स तस्य वाजी निपपात भूमौ |
तल प्रहारेण विकीर्ण मूर्धा || ६-६९-९०
निष्क्रान्त जिह्वो अचल सम्निकाशः |
स तस्य वाजी निपपात भूमौ |
तल प्रहारेण विकीर्ण मूर्धा || ६-६९-९०
That mountain-like Narantaka's horse, struck by a blow of the palm, had its head
shattered, feet broken, eyes and pupils put out and tongue come out. It fell down on the earth."
नर अन्तकः क्रोध वशम् जगाम |
हतम् तुरगम् पतितम् निरीक्ष्य |
स मुष्टिम् उद्यम्य महा प्रभावो |
जघान शीर्षे युधि वालि पुत्रम् || ६-६९-९१
हतम् तुरगम् पतितम् निरीक्ष्य |
स मुष्टिम् उद्यम्य महा प्रभावो |
जघान शीर्षे युधि वालि पुत्रम् || ६-६९-९१
Seeing his horse fallen down dead, Narantaka was enraged. Raising his fist, that
exceedingly powerful Narantaka in battle struck Angada on his head."
अथ अन्गदो मुष्टि विभिन्न मूर्धा|
सुस्राव तीव्रम् रुधिरम् भृश उष्णम् |
मुहुर् विजज्वाल मुमोह च अपि |
सम्ज्नाम् समासाद्य विसिष्मिये च || ६-६९-९२
सुस्राव तीव्रम् रुधिरम् भृश उष्णम् |
मुहुर् विजज्वाल मुमोह च अपि |
सम्ज्नाम् समासाद्य विसिष्मिये च || ६-६९-९२
Then, Angada having his head shattered by the blow of the fist, heavily oozed out
very hot blood, repeatedly felt a burning sensation and swooned. On regaining consciousness, he was
surprised."
अथ अन्गदो वज्र समान वेगम् |
सम्वर्त्य मुष्टिम् गिरि शृन्ग कल्पम् |
निपातयाम् आस तदा महात्मा |
नर अन्तकस्य उरसि वालि पुत्रः || ६-६९-९३
सम्वर्त्य मुष्टिम् गिरि शृन्ग कल्पम् |
निपातयाम् आस तदा महात्मा |
नर अन्तकस्य उरसि वालि पुत्रः || ६-६९-९३
Thereupon, the great-souled Angada, the son of Vali, clinching his fist and then
with a force equal to death, rushed it against the chest of Narantaka."
स मुष्टि निष्पिष्ट विभिन्न वक्षा |
ज्वालाम् वमन् शोणित दिग्ध गात्रः |
नर अन्तको भूमि तले पपात |
यथा अचलो वज्र निपात भग्नः || ६-६९-९४
ज्वालाम् वमन् शोणित दिग्ध गात्रः |
नर अन्तको भूमि तले पपात |
यथा अचलो वज्र निपात भग्नः || ६-६९-९४
Having his chest deeply sunk back by that fist-blow, giving out flames and with his
limbs smeared by blood, that Narantaka fell down as a mountain is broken up by the fall of a
thundr-bolt."
थदान्तरिक्षे त्रिदश उत्तमानाम् |
वन ओकसाम् चैव महा प्रणादः |
बभूव तस्मिन् निहते अग्र्य वीरे |
नर अन्तके वालि सुतेन सम्ख्ये || ६-६९-९५
वन ओकसाम् चैव महा प्रणादः |
बभूव तस्मिन् निहते अग्र्य वीरे |
नर अन्तके वालि सुतेन सम्ख्ये || ६-६९-९५
When that Narantaka of great prowess was killed by Angada in battle, the chiefs of
celestials and the monkeys too then emitted a great roar of triumph in the sky."
अथ अन्गदो राम मनः प्रहर्षणम् |
सुदुष्करम् तम् कृतवान् हि विक्रमम् |
विसिष्मिये सो अपि अतिवीर्य विक्रमः |
पुनसः च युद्धे स बभूव हर्षितः || ६-६९-९६
सुदुष्करम् तम् कृतवान् हि विक्रमम् |
विसिष्मिये सो अपि अतिवीर्य विक्रमः |
पुनसः च युद्धे स बभूव हर्षितः || ६-६९-९६
Then, that Angada, who showed that forcible means, which was very difficult to do,
and which rejoiced Rama's intellect. So much so, Angada too was surprised. Thereupon Angada, of
terrible acts, was infused with vigour and again showed enthusiasm in battle."
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये युद्धकांडे एकोनसप्ततितमः सर्गः