DONATE NOW - UPI
युद्ध-काण्ड > विभीषण की रावण से प्रार्थना और रावण की अस्वीकृति
Vibhishana, the half-brother of Ravana, lists out bad omens occurring in the city
and in the gynaeceum and advises Ravana to restore Seetha to Rama as an atonement t these evil
forces. Ravana turns a deaf ear to Vibhishana's counsel and sends him away.
ततः प्रत्युषसि प्राप्ते प्राप्तधर्मार्थनिश्चयः |
राक्षसाधिपतेर्वेश्म भीमकर्मा विभीषणः || ६-१०-१
राक्षसाधिपतेर्वेश्म भीमकर्मा विभीषणः || ६-१०-१
Vibhishana, who always arrived at a settlement in matters of virtue, pleasure and
wealth and who was terrible in his act, on arrival of the dawn, entered the palace of Ravana."
शैलाग्रचयसम्काशम् शैलशृज्~गमिवोन्नतम् |
सुविभक्तमहाकक्षम् महाजनपरिग्रहम् || ६-१०-२
सुविभक्तमहाकक्षम् महाजनपरिग्रहम् || ६-१०-२
Ravana's palace was looking like a mass of rocks, elevated like a mountain-peak,
well-divided into spacious apartments and occupied by eminent men."
मतिमद्भिर्महामात्रैरनुरकैरधिष्ठितम् |
राक्षसैराप्तपर्याप्तैह् सर्वतः परिरक्षितम् || ६-१०-३
राक्षसैराप्तपर्याप्तैह् सर्वतः परिरक्षितम् || ६-१०-३
It was inhabited by prime ministers, who were intelligent and beloved. It was
guarded on all sides by demons, who were trust worthy and efficient."
मत्तमातज्~गनिःश्वासैर्व्याकुलीकृतमारुतम् |
शज्~खघोषमहाघोषम् तूर्यसम्बाधनादितम् || ६-१०-४
शज्~खघोषमहाघोषम् तूर्यसम्बाधनादितम् || ६-१०-४
The air was filled with the sighing breaths of elephants in rut, with tumultuous
noise produced by the blowing of conches and made to resound by an ensemble of musical
instruments."
प्रमदाजनसम्बाधम् प्रजल्पितमहापथम् |
तप्तकाञ्चननिर्यूहम् भूषणोत्तमभूषितम् || ६-१०-५
तप्तकाञ्चननिर्यूहम् भूषणोत्तमभूषितम् || ६-१०-५
The palace was filled with a number of women-folk. It was having principal passages
in which spoken words were heard. It was having turrets made of pure gold and adorned with
excellent decors."
गन्धर्वाणामिवावासमालयम् मरुतामिव |
रत्नसंचयसम्बाधम् भवनम् भोगिनामिव || ६-१०-६
रत्नसंचयसम्बाधम् भवनम् भोगिनामिव || ६-१०-६
The palace was like an abode of Gandharvas (celestial musicians) and of Maruts
(strom-gods) filled with a collection of jewels resembling a house of Nagas (serpent-gods)."
तम् महाभ्रमिवादित्य स्तेजोविस्तृतरश्मिमान् |
अग्रजस्यालयम् वीरः प्रविवेश महाद्युतिः || ६-१०-७
अग्रजस्यालयम् वीरः प्रविवेश महाद्युतिः || ६-१०-७
The valiant Vibhishana with great splendour entered that mansion of his elder
brother, Ravana, like the sun with rays outstretched with splendour entering a big cloud."
पुण्यान् पुण्याहघोषांश्च वेदिविद्भिरुदाहृतान् |
शुश्राव सुमहातेजा भ्रातुर्विजयसंश्रितान् || ६-१०-८
शुश्राव सुमहातेजा भ्रातुर्विजयसंश्रितान् || ६-१०-८
Vibhishana with great radiance, heard the auspicious sounds of felicitous recital of
prayers uttered by the knowers of Vedas (scriptural texts), wishing for the victory of his
brother."
पूजितान् दधिपात्रैश्च सर्पिर्भिः सुमनोक्षतैः |
मन्त्रवेदविदो विप्रान् ददर्श स महाबलः || ६-१०-९
मन्त्रवेदविदो विप्रान् ददर्श स महाबलः || ६-१०-९
Vibhishana of great strength, saw Brahmins who know Mantras (sacred texts) and
Brahmanas, respected and offered with pots filled of curd, clarified butter as well as with flowers
and unbroken rice."
स पूज्यमानो रक्षोभिद्दीप्यमानम् स्वतेजसा |
असवस्थम् महाबाहुर्ववन्दे धनदानुजम् || ६-१०-१०
असवस्थम् महाबाहुर्ववन्दे धनदानुजम् || ६-१०-१०
The mighty armed Vibhishana, being adored by the deomons and shining by his own
splendour, offered salutation to Ravana the younger brother of Kubera (the lord of riches), who
occupied the throne."
स राजदृष्टिसम्पन्नमासनम् हेमभूषितम् |
जगाम समुदाचारम् प्रयुज्याचारकोविदः || ६-१०-११
जगाम समुदाचारम् प्रयुज्याचारकोविदः || ६-१०-११
Practicing customary formalities, Vibhishana who knew the code of conduct, obtained
a seat adorned with gold, as endowed to him by a glance of the king."
स रावणम् महात्मानम् विजने मन्त्रिसम्निधौ |
उवाच हितमत्यर्थम् वचनम् हेतुनिश्चितम् || ६-१०-१२
उवाच हितमत्यर्थम् वचनम् हेतुनिश्चितम् || ६-१०-१२
In the presence of ministers and in privation, Vibhishana spoke to powerful Ravana
the words convinced of reason and which were very much beneficial."
प्रसाद्य भ्रातरम् ज्येष्ठम् सान्त्वेनोपस्थितक्रमः |
देशकालार्थसम्वादि दृष्टलोकपरावः || ६-१०-१३
देशकालार्थसम्वादि दृष्टलोकपरावः || ६-१०-१३
Vibhishana, who could discriminate between good and evil things in the world, having
sought the favour from his eldest (half-) brother by means of soothing words arranged in an order,
spoke in consonance with place, time and purpose."
यदा प्रभृति वैदेही सम्प्राप्तेह परतप |
तदा प्रभृति दृश्यन्ते निमित्तान्यशुभानि नः || ६-१०-१४
तदा प्रभृति दृश्यन्ते निमित्तान्यशुभानि नः || ६-१०-१४
"O, annihilator of enemies! We are seeing inauspicious omens, since Seetha arrived
here."
सस्फुलिज्~गः सधूमार्चिह् सधूमकलुषोदयः |
मन्त्रसम्घहुतोऽप्यग्निर्न सम्यगभिवर्धते || ६-१०-१५
मन्त्रसम्घहुतोऽप्यग्निर्न सम्यगभिवर्धते || ६-१०-१५
"Even if the sacrificial fire is fed with oblations while uttering a proper set of
Mantras (Spiritual texts), the fire is not flaring up well, emitting sparks, its flames are
enveloped in smoke and are coming forth, polluted with soot."
अग्निष्ठेष्वग्निशालासु तथा ब्रह्मस्थलीषु च |
परीपृपाणि दृश्यन्ते हव्येषु च पिपीलिकाः || ६-१०-१६
परीपृपाणि दृश्यन्ते हव्येषु च पिपीलिकाः || ६-१०-१६
"Serpents are seen at the corner of the sacrificial post which is nearest the fire,
also in houses keeping sacrificial fire and in places where sacred studies are made. Ants are seen
in things to be offered as oblations."
गवाम् पयांसि स्कन्नानि विमदा वरकुञ्जराः |
दीनमश्वाः प्रहेषन्ते न च ग्रासाभिनन्दिनः || ६-१०-१७
दीनमश्वाः प्रहेषन्ते न च ग्रासाभिनन्दिनः || ६-१०-१७
"Cow's milk is getting curdled. Excellent elephants are bereft of rut. Horses are
neighing miserably and are not rejoiced in eating grass."
खरोष्ट्राश्वतरा राजन्भिन्न्रोमाः स्रवन्ति च |
न स्वभावेऽवतिष्ठन्ते विधानैरपि चिन्तताः || ६-१०-१८
न स्वभावेऽवतिष्ठन्ते विधानैरपि चिन्तताः || ६-१०-१८
"O, king! Donkeys, camels and mules shed tears, losing their hair and even if
treated asper medical procedures are not getting cured."
वायसाः सघशः क्रूरा व्याहरन्ति समन्ततः |
समवेताश्च दृश्यन्ते विमानाग्रेषु सम्घशः || ६-१०-१९
समवेताश्च दृश्यन्ते विमानाग्रेषु सम्घशः || ६-१०-१९
"Crows in flocks are crying cruelly from all sides and are seen in crowds assembled
together on house-tops."
गृध्राश्च परिलीयन्ते पुरीमुपरि पिण्डिताः |
उपपन्नाश्च संध्ये द्वे व्याहरन्त्यशिवम् शिवाः || ६-१०-२०
उपपन्नाश्च संध्ये द्वे व्याहरन्त्यशिवम् शिवाः || ६-१०-२०
"Vultures fly to and fro in circles over the city. Jackals are crying inauspiciously
at the approach of both dawn and the dusk."
क्रव्यादानाम् मृगाणाम् च पुरीद्वारेषु सज्~घशः |
श्रूयन्ते विपुला घोषाः सविस्फूर्जितनिःस्वनाः || ६-१०-२१
श्रूयन्ते विपुला घोषाः सविस्फूर्जितनिःस्वनाः || ६-१०-२१
"At city-gates are heard loud cries of carnivorous animals gathered in groups, with
thundering noise."
तदेवम् प्रस्तुते कार्ते प्रायश्चित्तमिदम् क्षमम् |
रोचये वीर वैदेही राघवाय प्रदीयताम् || ६-१०-२२
रोचये वीर वैदेही राघवाय प्रदीयताम् || ६-१०-२२
"O, brave man! Hence, when the actions of evil forces are happening in this way,
this atonement is appropriate that Seetha be given away to Rama and I like it."
इदम् च यदि वामोहाल्लोभाद्वा व्याहृतम् मया |
तत्राप् च महाराज न दोषम् कर्तुमर्हसि || ६-१०-२३
तत्राप् च महाराज न दोषम् कर्तुमर्हसि || ६-१०-२३
"O, emperor! If I am speaking this because of infatuation or greed, in that case
also, you ought not to find fault with me."
अयम् हि दोषः सर्वस्य जनस्याप्योपलक्ष्यते |
रक्षसाम् राक्षसीनाम् च पुरस्यान्तः पुरस्य च || ६-१०-२४
रक्षसाम् राक्षसीनाम् च पुरस्यान्तः पुरस्य च || ६-१०-२४
"These bad omens are being seen indeed by demons and lady-demons of the city and of
the gynaeceum as well as all these people here."
प्रापणे चास्य मन्त्रस्य निवृत्ताः सर्वमन्त्रिणः |
अवश्यम् च मया वाच्यम् यद्दृष्टमथवा श्रुतम् || ६-१०-२५
सम्विधाय यथान्यायम् तद्भवान् कर्तुमर्हति |
अवश्यम् च मया वाच्यम् यद्दृष्टमथवा श्रुतम् || ६-१०-२५
सम्विधाय यथान्यायम् तद्भवान् कर्तुमर्हति |
"All your ministers have abstained to pass this counsel to you. Whatever is seen or
heard, it is to be told certainly by me. Hence, you ought to do according to a justification of
things for the occasion."
इति स्वमन्त्रिणाम् मध्ये भ्राता भ्रातरमूचिवान् || ६-१०-२६
रावणम् रक्षसाम् श्रेष्ठम् पथ्यमेतद्विभीषणः |
रावणम् रक्षसाम् श्रेष्ठम् पथ्यमेतद्विभीषणः |
Vibhishana, the half- bother spoke these beneficial words to Ravana, the best among
demons in the midst of his half-brother's ministers."
हितम् महार्थम् मऋदु हेतुसम्हितम् |
व्यतीतकालायतिसम्प्रतिक्षमम् |
निशम्य तद्वाक्यमुपस्थितज्वरः |
प्रसज्~गवानुत्तरमेत दब्रवीत् || ६-१०-२७
व्यतीतकालायतिसम्प्रतिक्षमम् |
निशम्य तद्वाक्यमुपस्थितज्वरः |
प्रसज्~गवानुत्तरमेत दब्रवीत् || ६-१०-२७
Ravana, who had evil inclination, heard those words, which were beneficial very
well-meant, soft, conformable to reason and suitable for the past future and present times, got
enraged and uttered this reply."
भयम् न पश्यामि कुतश्चिदप्यहम् |
न राघवः प्राप्स्यति जातु मैथिलीम् |
सुरैः सहेन्द्रैरपि सम्गरे कथम् |
ममाग्रतः स्थास्यति लक्ष्मणाग्रजः || ६-१०-२८
न राघवः प्राप्स्यति जातु मैथिलीम् |
सुरैः सहेन्द्रैरपि सम्गरे कथम् |
ममाग्रतः स्थास्यति लक्ष्मणाग्रजः || ६-१०-२८
"I do not see any fear from whom so ever. Rama cannot obtain Seetha by any means.
How Rama even along with Indra and the celestials can stand before me in battle?"
इत्येवमुक्र्वा सुरसैन्यनाशनो |
महाबलः सम्यति चण्डविक्रमः |
दशाननो भ्रातरमाप्तवादिनम् |
विसर्जयामास तदा विभीषणम् || ६-१०-२९
महाबलः सम्यति चण्डविक्रमः |
दशाननो भ्रातरमाप्तवादिनम् |
विसर्जयामास तदा विभीषणम् || ६-१०-२९
Ravana, who annihilated the army of celestials and who was very powerful with an
impetuous valour, thus spoke and then sent away Vibhishana, who had spoken honestly."
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये युद्धकाण्डे दशमः सर्गः