DONATE NOW - UPI
अरण्य-काण्ड > जटायु द्वारा रावण को समझाना, युद्ध के लिए ललकारना
Jataayu confronts Ravana on hearing the wailing of Seetha. He boldly forestalls Ravana and his air-chariot
in the sky itself, and as an elderly being he reviles Ravana from the viewpoint of righteousness befitting
to kings, but of no avail. His dilemma is that he cannot take flight to Rama's place, nor he can forestall
Ravana until Rama comes. Yet, he persists to affront Ravana.
तम् शब्दम् अवसुप्तस्य जटायुः अथ शुश्रुवे |
निरैक्षत् रावणम् क्षिप्रम् वैदेहीम् च ददर्श सः || ३-५०-१
निरैक्षत् रावणम् क्षिप्रम् वैदेहीम् च ददर्श सः || ३-५०-१
Jataayu who is slumbering away craned and stared on hearing the voicing of Seetha and then he saw Ravana
and even Vaidehi. [3-50-1]
ततः पर्वत शृंग आभः तीक्ष्ण तुण्डः खग उत्तमः |
वनस्पति गतः श्रीमान् व्याजहार शुभाम् गिरम् || ३-५०-२
वनस्पति गतः श्रीमान् व्याजहार शुभाम् गिरम् || ३-५०-२
That best bird majestic Jataayu with a very sharp beak and appearing like a mountain peak, then uttered
these words of expediency still perching on a tree. [3-50-2]
दशग्रीव स्थितो धर्मे पुराणे सत्य संश्रयः |
भ्रातः सः त्वम् निन्दितम् कर्म कर्तुम् न अर्हसि संप्रताम् ||३-५०-३
जटायुः नाम नाम्ना अहम् गृध्र राजो महाबलः |
भ्रातः सः त्वम् निन्दितम् कर्म कर्तुम् न अर्हसि संप्रताम् ||३-५०-३
जटायुः नाम नाम्ना अहम् गृध्र राजो महाबलः |
"Oh, brother, now it is inapt of you to undertake a deplorable deed. I am one of those who abide by
perpetual probity and avowed to truthfulness. Such as I am, oh, Decahedral-demon Ravana, I am the mightiest
king of eagles known by the name Jataayu. [3-50-3, 4a]
राजा सर्वस्य लोकस्य महेन्द्र वरुण उपमः || ३-५०-४
लोकानाम् च हिते युक्तो रामो दशरथ आत्मजः |
लोकानाम् च हिते युक्तो रामो दशरथ आत्मजः |
"Rama, the son of Dasharatha, is the master of all the world, one similar to Mahendra and Varuna, the
Rain-god, and the one who is connected with the well-being of all the world. [3-50-4b, 5a]
तस्य एषा लोक नाथस्य धर्म पत्नी यशस्विनी || ३-५०-५
सीता नाम वरारोहा याम् त्वम् हर्तुम् इह इच्छसि |
सीता नाम वरारोहा याम् त्वम् हर्तुम् इह इच्छसि |
"Whom you desire to abduct now, that best lady is Seetha by her name, and this glorious one is the legitimate
wife of that preserver of all the worlds, namely Rama. [3-50-5b, 6a]
कथम् राजा स्थितो धर्मे पर दारान् परामृशेत् || ३-५०-६
रक्षणीया विशेषेण राज दारा महाबलः |
रक्षणीया विशेषेण राज दारा महाबलः |
"How a king adhering to probity can lay his hands on the wives of others? If it is a king's wife, oh,
great-mighty Ravana, she is to be safeguarded particularly. [3-50-6b, 7a]
निवर्तय गतिम् नीचाम् पर दार अभिमर्शनात् || ३-५०-७
न तत् समाचरेत् धीरो यत् परो अस्य विगर्हयेत् |
यथा आत्मनः तथा अन्येषाम् दारा रक्ष्या विमर्शनात् || ३-५०-८
न तत् समाचरेत् धीरो यत् परो अस्य विगर्हयेत् |
यथा आत्मनः तथा अन्येषाम् दारा रक्ष्या विमर्शनात् || ३-५०-८
"Reverse your filthy course, or fortuity, or mind form laying your hands on other's wives. A sagacious
person does not undertake that deed by which others deplore him. As with the protection of one's own
wife from somebody's laying hands on her, other person's wife is also to be protected in that way. [3-50-8
[3-50-7b, 8]
अर्थम् वा यदि वा कामम् शिष्टाः शास्त्रेषु अनागतम् |
व्यवस्यन्ति अनु राजानम् धर्मम् पौलस्त्य नंदन || ३-५०-९
व्यवस्यन्ति अनु राजानम् धर्मम् पौलस्त्य नंदन || ३-५०-९
"If the means to gain probity, or prosperities, or even pleasures are inconspicuous in scriptures, oh,
the scion of Paulastya, then even the erudite scholars will conduct themselves following the king and
his demeanour. [3-50-9]
राजा धर्मः च कामः च द्रव्याणाम् च उत्तमो निधिः |
धर्मः शुभम् वा पापम् वा राज मूलम् प्रवर्तते || ३-५०-१०
धर्मः शुभम् वा पापम् वा राज मूलम् प्रवर्तते || ३-५०-१०
"A king is the best repository for probity, prosperities, and pleasures, and whether it is probity or
felicity or even iniquity that will emerge from the fount called king. [3-50-10]
पाप स्वभावः चपलः कथम् त्वम् रक्षसाम् वर |
ऐश्वर्यम् अभिसंप्राप्तो विमानम् इव दुष्कृती || ३-५०-११
ऐश्वर्यम् अभिसंप्राप्तो विमानम् इव दुष्कृती || ३-५०-११
"Oh, prominent one among demons, deviltry and mercuriality are but natural for you demons, but how you
have amassed affluence, as with an evildoer attaining an aircraft that puts him to flight to heaven.
Or
"You by your nature are a devilish and mercurial personality though you have come from a decent lineage,
how you have become an outranking demon among demons and how you could attain kingdom, which is to be
ruled righteously, like an evildoer attaining a heaven-bound aircraft. [3-50-11]
काम स्वभावो यः सः असौ न शक्यः तम् प्रमार्जितुम् |
न हि दुष्ट आत्मनाम् आर्यम् आवसति आलये चिरम् || ३-५०-१२
न हि दुष्ट आत्मनाम् आर्यम् आवसति आलये चिरम् || ३-५०-१२
"He whose nature is such, that nature is perhaps impossible to efface, a sermon does not dwell in the
heart of an evil-minded one for a long time, indeed.
Or
"He whose nature itself is vile, it is perhaps impossible for him to efface it, and in the residence
of such an evil-minded person, evilly acquired prosperity does not dwell for a long time, indeed. [3-50-12]
विषये वा पुरे वा ते यदा रामो महाबलः |
न अपराध्यति धर्मात्मा कथम् तस्य अपराध्यसि || ३-५०-१३
न अपराध्यति धर्मात्मा कथम् तस्य अपराध्यसि || ३-५०-१३
"When that great-mighty Rama has not transgressed either in your country or in your city Lanka, then
how you become a transgressor in respect of that noble-souled Rama? [3-50-13]
यदि शूर्पणखा हेतोः जनस्थान गतः खरः |
अतिवृत्तो हतः पूर्वम् रामेण अक्लिष्ट कर्मणा || ३-५०-१४
अत्र ब्रूहि यथा तत्त्वम् को रामस्य व्यतिक्रमः |
यस्य त्वम् लोक नाथस्य हृत्वा भार्याम् गमिष्यसि || ३-५०-१५
अतिवृत्तो हतः पूर्वम् रामेण अक्लिष्ट कर्मणा || ३-५०-१४
अत्र ब्रूहि यथा तत्त्वम् को रामस्य व्यतिक्रमः |
यस्य त्वम् लोक नाथस्य हृत्वा भार्याम् गमिष्यसि || ३-५०-१५
"If Rama of indefatigable deeds firstly eliminated Khara who is stationed at Janasthaana, and who transgressed
for the sake of Shuurpanakha, tell me what in actuality is the highly overstepping behaviour of Rama
in that matter, whereupon you are stealing off with the wife of such a lord of world? [3-50-14, 15]
क्षिप्रम् विसृज वैदेहीम् मा त्वा घोरेण चक्षुषा |
दहेत् दहनभूतेन वृत्रम् इन्द्र अशनिः यथा || ३-५०-१६
दहेत् दहनभूतेन वृत्रम् इन्द्र अशनिः यथा || ३-५०-१६
"Instantly deliver up Vaidehi. Let not the disastrous and glowing fire-like eyes of Rama, which transmogrify
so when he assumes fury, burn you down as the Thunderbolt of Indra once burnt the demon Vritta. [3-50-16]
सर्पम् आशीविषम् बद्ध्वा वस्त्र अन्ते न अवबुध्यसे |
ग्रीवायाम् प्रतिमुक्तम् च काल पाशम् न पश्यसि || ३-५०-१७
ग्रीवायाम् प्रतिमुक्तम् च काल पाशम् न पश्यसि || ३-५०-१७
"You are unconscious that you have presently bundled a lethally venomous serpent at the fringe of your
attire, and you are equally unwary that the Terminator's lasso is presently loosened around your neck.
[3-50-17]
स भारः सौम्य भर्तव्यो यो नरम् न अवसादयेत् |
तत् अन्नम् अपि भोक्तव्यम् जीर्यते यत् अनामयम् || ३-५०-१८
तत् अन्नम् अपि भोक्तव्यम् जीर्यते यत् अनामयम् || ३-५०-१८
"Oh, cultured one, that weight alone is to be shouldered by which a man is not brought down, and that
repast alone is to be consumed by which nothing upsets. [3-50-18]
यत् कृत्वा न भवेत् धर्मो न कीर्तिः न यशः ध्रुवम् |
शरीरस्य भवेत् खेदः कः तत् कर्म समाचरेत् || ३-५०-१९
शरीरस्य भवेत् खेदः कः तत् कर्म समाचरेत् || ३-५०-१९
"Who will undertake a deed that yields neither probity, nor deference, nor distinction but results in
just physical drudgery? [3-50-19]
षष्टि वर्ष सहस्राणि जातस्य मम रावण |
पितृ पैतामहम् राज्यम् यथावत् अनुतिष्ठतः || ३-५०-२०
पितृ पैतामहम् राज्यम् यथावत् अनुतिष्ठतः || ३-५०-२०
"I have dedicated myself to the kingdom of my fathers and forefathers according to tradition, and sixty
thousand years have elapsed since I was born. [3-50-20]
वृद्धो अहम् त्वम् युवा धन्वी स रथः कवची शरी |
न च अपि आदाय कुशली वैदेहीम् न गमिष्यसि || ३-५०-२१
न च अपि आदाय कुशली वैदेहीम् न गमिष्यसि || ३-५०-२१
"You are youngish whereas I am oldish, you are an armoured archer darting arrows from an air-chariot,
whereas I am pensile bird in an open sky. Nevertheless, on taking Vaidehi you cannot abscond safely.
[3-50-21]
न शक्तः त्वम् बलात् हर्तुम् वैदेहीम् मम पश्यतः |
हेतुभिः न्याय संयुक्तैः ध्रुवाम् वेद श्रुतीम् इव || ३-५०-२२
हेतुभिः न्याय संयुक्तैः ध्रुवाम् वेद श्रुतीम् इव || ३-५०-२२
"It will be incapable of you to forcibly abduct Vaidehi when I keep an eye one her, as with the defilement
of definitive Vedic scriptures by the logicians, dialecticians, materialists and suchlike non-believers,
with their conjectural logic.
Or
"Veda-s are definitive in their canons and their authority is established beyond doubt, yet the doubtful
scholarly logicians still try to pamper their import with their conjectural logic, and when I am watchful
of what is going on I do not let you pamper Seetha, as such take this caution and release her. [3-50-22]
युध्यस्व यदि शूरो असि मुहूर्तम् तिष्ठ रावण |
शयिष्यसे हतो भूमौ यथा पूर्वम् खरः तथा || ३-५०-२३
शयिष्यसे हतो भूमौ यथा पूर्वम् खरः तथा || ३-५०-२३
"Stay for a moment, oh, Ravana, if you are valiant enough you can combat with Rama who will return right
away, and at his hand you will be slain and sprawling on earth in the same way as Khara sprawled earlier.
[3-50-23]
असकृत् संयुगे येन निहता दैत्य दानवाः |
न चिरात् चीर वासाः त्वाम् रामो युधि वधिष्यति || ३-५०-२४
न चिरात् चीर वासाः त्वाम् रामो युधि वधिष्यति || ३-५०-२४
"He who eliminated demons and ogres in combats time after time, that Rama though apparently attired
in jute-cloths like a meek-saint, will become a towering-inferno in a given combat, and he eliminates
you very soon. [3-50-24]
किम् नु शक्यम् मया कर्तुम् गतौ दूरम् नृप आत्मजौ |
क्षिप्रम् त्वम् नश्यसे नीच तयोः भीतो न संशयः || ३-५०-२५
क्षिप्रम् त्वम् नश्यसे नीच तयोः भीतो न संशयः || ३-५०-२५
"What can possibly be done by me when those princes have gone far-off! It is beyond the scope of my
fetching them in time! You knave, you who are scared of them will now be lost to my blockade, without
a doubt. [3-50-25]
न हि मे जीवमानस्य नयिष्यसि शुभाम् इमाम् |
सीताम् कमल पत्र अक्षीम् रामस्य महषीम् प्रियाम् || ३-५०-२६
सीताम् कमल पत्र अक्षीम् रामस्य महषीम् प्रियाम् || ३-५०-२६
"When I am alive you cannot lead away this auspicious, lotus-leave-eyed Seetha, the dear queen of Rama.
[3-50-26]
अवश्यम् तु मया कार्यम् प्रियम् तस्य महात्मनः |
जीवितेन अपि रामस्य तथा दशरथस्य च || ३-५०-२७
जीवितेन अपि रामस्य तथा दशरथस्य च || ३-५०-२७
"But I must definitely accomplish something to forestall you till they come, for I cannot willingly
depart from here to fetch any of the two brothers, and that deed I needs must do shall be agreeable
to the great-souled Rama, likewise even to Dasharatha, even at the stake of my life. [3-50-27]
तिष्ठ तिष्ठ दशग्रीव मुहूर्तम् पश्य रावण |
वृन्तात् इव फलम् त्वाम् तु पातयेयम् रथ उत्तमात् |
युद्ध आतिथ्यम् प्रदास्यामि यथा प्राणम् निशा चर || ३-५०-२८
वृन्तात् इव फलम् त्वाम् तु पातयेयम् रथ उत्तमात् |
युद्ध आतिथ्यम् प्रदास्यामि यथा प्राणम् निशा चर || ३-५०-२८
"Stopoff! Stopoff! Oh, Decahedral Ravana, briefly learn of me as how I jettison you from your best air-chariot,
as with the unloading of a burdensome fruit from its sepals. Oh, nightwalker, I will be giving guestship
to you in a duel as long as I am alive. [3-50-28]
इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अरण्य काण्डे पंचाशः सर्गः