DONATE NOW - UPI
अरण्य-काण्ड > श्री राम के टालने पर लक्ष्मण से प्रणय निवेदन, सीता पर आक्रमण, लक्ष्मण द्वारा नाक कान काटना
Rama averts Shuurpanakha's advances toward him and asks her to seek Lakshmana instead. Lakshmana
uses wordplay in retorting her in her own words. But she takes the apparent meaning of Lakshmana's
words and rushes to eat away Seetha. Lakshmana defaces her and she noisily runs away from
there, only to report to her brother Khara, a violent demon. This is the triggering situation
of another round of troubles to Rama and Ramayana.
ताम् तु शूर्पणखाम् रामः काम पाश अवपाशिताम् |
स्वच्छ्हया श्लक्ष्णया वाचा स्मित पूर्वम् अथ अब्रवीत् || ३-१८-१
स्वच्छ्हया श्लक्ष्णया वाचा स्मित पूर्वम् अथ अब्रवीत् || ३-१८-१
Rama then voicing clearly and softly spoke to her, whom the noose of lust has tethered down, with a
smile preceding his words. [3-18-1]
कृत दारो अस्मि भवति भार्या इयम् दयिता मम |
त्वत् विधानाम् तु नारीणाम् सुदुःखा ससपत्नता || ३-१८-२
त्वत् विधानाम् तु नारीणाम् सुदुःखा ससपत्नता || ३-१८-२
"Oh, honourable one, I am married and this is my dear wife, thus it will be distressing for your sort
of females to live with a co-wife. [3-18-2]
अनुजः तु एष मे भ्राता शीलवान् प्रिय दर्शनः |
श्रीमान् अकृत दारः च लक्ष्मणो नाम वीर्यवान् || ३-१८-३
श्रीमान् अकृत दारः च लक्ष्मणो नाम वीर्यवान् || ३-१८-३
"He is my younger brother named Lakshmana, he is with a good conduct, good looking, a promising and
valiant one, and he is without a wife. [3-18-3]
अपूर्वी भार्यया च अर्थी तरुणः प्रिय दर्शनः |
अनुरूपः च ते भर्ता रूपस्य अस्य भविष्यति || ३-१८-४
अनुरूपः च ते भर्ता रूपस्य अस्य भविष्यति || ३-१८-४
"He is without a wife and in need of a wife he is youthful, good-looking and he can become a fitly
husband of yours, fit enough to your kind of features. [3-18-4]
एनम् भज विशालाक्षि भर्तारम् भ्रातरम् मम |
असपत्ना वरारोहे मेरुम् अर्क प्रभा यथा || ३-१८-५
असपत्ना वरारोहे मेरुम् अर्क प्रभा यथा || ३-१८-५
"You woo him, oh, board-eyed [bulged-eyed] one, this brother of mine as your husband like sunshine seeking
the Mt. Meru, then oh, great-waisted [pot-bellied] one, you will be without a co-wife " So said Rama
to that demoness. [3-18-5]
इति रामेण सा प्रोक्ता राक्षसी काम मोहिता |
विसृज्य रामम् सहसा ततो लक्ष्मणम् अब्रवीत् || ३-१८-६
विसृज्य रामम् सहसा ततो लक्ष्मणम् अब्रवीत् || ३-१८-६
When Rama clearly told that way to that demoness dazed in lust, discarding Rama quickly then she spoke
to Lakshmana. [3-18-6]
अस्य रूपस्य ते युक्ता भार्या अहम् वरवर्णिनी |
मया सह सुखम् सर्वान् दण्डकान् विचरिष्यसि || ३-१८-७
मया सह सुखम् सर्वान् दण्डकान् विचरिष्यसि || ३-१८-७
"I with my best complexion will be your deserving wife meetly to you charm, you can happily take a jaunt
all over Dandaka forest along with me." So Shuurpanakha ran after Lakshmana. [3-18-7]
एवम् उक्तः तु सौमित्री राक्षस्या वाक्य कोविदः |
ततः शूर्पणखीम् स्मित्वा लक्ष्मणो युक्तम् अब्रवीत् || ३-१८-८
ततः शूर्पणखीम् स्मित्वा लक्ष्मणो युक्तम् अब्रवीत् || ३-१८-८
Thus said by the demoness that meaningful sentence maker Lakshmana, the son of Sumitra, then smiled
and appropriately replied Shuurpanakha. [3-18-8]
कथम् दासस्य मे दासी भार्या भवितुम् इच्छ्हसि |
सो अहम् आर्येण परवान् भ्रात्रा कमल वर्णिनी || ३-१८-९
सो अहम् आर्येण परवान् भ्रात्रा कमल वर्णिनी || ३-१८-९
"How you wish to become a female servant, oh, [black] lotus-coloured one, by becoming the wife of a
servant like me? I am just a vassal of my adorable brother. [3-18-9]
समृद्ध अर्थस्य सिद्धार्था मुदित अमल वर्णिनी |
आर्यस्य त्वम् विशालाक्षि भार्या भव यवीयसी || ३-१८--१०
आर्यस्य त्वम् विशालाक्षि भार्या भव यवीयसी || ३-१८--१०
"Oh, goggle eyed one, befitting to your complexion that is un-stainable further you better become the
wife of my brother Rama who is abounding in means, and on becoming the younger wife of that adorable
one, you too will achieve your means and thus you will be happy. [3-18-10]
एनाम् विरूपाम् असतीम् करालाम् निर्णत उदरीम् |
भार्याम् वृद्धाम् परित्यज्य त्वाम् एव एष भजिष्यति || ३-१८-११
भार्याम् वृद्धाम् परित्यज्य त्वाम् एव एष भजिष्यति || ३-१८-११
"On discarding her who is disfigured, dishonest, diabolically deleterious old wife with a hallow stomach
that Rama will adore you alone. [3-18-11]
को हि रूपम् इदम् श्रेष्ठम् संत्यज्य वरवर्णिनि |
मानुषेषु वरारोहे कुर्यात् भावम् विचक्षणः || ३-१८-१२
मानुषेषु वरारोहे कुर्यात् भावम् विचक्षणः || ३-१८-१२
"Oh, best complexioned one with best waist, is there any wiseacre to simply discard your kind of best
personality, indeed, in preference to human females?" Lakshmana said so to Shuurpanakha. [3-18-12]
इति सा लक्ष्मणेन उक्ता कराला निर्णतोदरी |
मन्यते तत् वचः सत्यम् परिहास अविचक्षणा || ३-१८-१३
मन्यते तत् वचः सत्यम् परिहास अविचक्षणा || ३-१८-१३
Thus said by Lakshmana that despicable one with slouching stomach Shuurpanakha presumed those words
to be truthful, for she is equivocal of that equivoque. [3-18-13]
सा रामम् पर्णशालायाम् उपविष्टम् परंतपम् |
सीतया सह दुर्धर्षम् अब्रवीत् काम मोहिता || ३-१८-१४
सीतया सह दुर्धर्षम् अब्रवीत् काम मोहिता || ३-१८-१४
She who is fuddle by lust said to that unassailable enemy scorcher Rama who is sitting in the cottage
along with Seetha. [3-18-14]
इमाम् विरूपाम् असतीम् करालाम् निर्णतोदरीम् |
वृद्धाम् भार्याम् अवष्टभ्य न माम् त्वम् बहु मन्यसे || ३-१८-१५
वृद्धाम् भार्याम् अवष्टभ्य न माम् त्वम् बहु मन्यसे || ३-१८-१५
"Tenacious of her who is disfigured, dishonest, diabolical, hallow-stomached old wife of yours you are
not regarding me high. [3-18-15]
अद्य इमाम् भक्षयिष्यामि पश्यतः तव मानुषीम् |
त्वया सह चरिष्यामि निःसपत्ना यथा सुखम् || ३-१८-१६
त्वया सह चरिष्यामि निःसपत्ना यथा सुखम् || ३-१८-१६
"Now I wish to eat up this human female right before your very eyes, and then I can blithely make merry
along with you, without the botheration of a co-wife." Said Shuurpanakha to Rama. [3-18-16]
इति उक्त्वा मृगशावाक्षीम् अलात सदृश ईक्षणा |
अभ्यधावत् सुसंक्रुद्धा महा उल्का रोहिणीम् इव || ३-१८-१७
अभ्यधावत् सुसंक्रुद्धा महा उल्का रोहिणीम् इव || ३-१८-१७
Speaking that way she that torch-eyed Shuurpanakha dashed towards the deer-eyed Seetha in high exasperation
as a great meteor would dash towards Rohini, the brightest star in the sky. [3-18-17]
ताम् मृत्यु पाश प्रतिमाम् आपतंतीम् महाबलः |
विगृह्य रामः कुपितः ततो लक्ष्मणम् अब्रवीत् || ३-१८-१८
विगृह्य रामः कुपितः ततो लक्ष्मणम् अब्रवीत् || ३-१८-१८
By that the great-energetic Rama took umbrage and checking her who is like the noose of death swooping
down on Seetha said to Lakshmana. [3-18-18]
क्रूरैः अनार्यैः सौमित्रे परिहासः कथंचन |
न कार्यः पश्य वैदेहीम् कथंचित् सौम्य जीवतीम् || ३-१८-१९
न कार्यः पश्य वैदेहीम् कथंचित् सौम्य जीवतीम् || ३-१८-१९
"Punning in any way with the base and brutish is inapposite, oh, gentle Saumitri, mark note of Vaidehi,
somehow surviving [3-18-19]
इमाम् विरूपाम् असतीम् अतिमत्ताम् महोदरीम् |
राक्षसीम् पुरुषव्याघ्र विरूपयितुम् अर्हसि || ३-१८-२०
राक्षसीम् पुरुषव्याघ्र विरूपयितुम् अर्हसि || ३-१८-२०
"She is freakish, knavish and overtly ruttish, oh, tigerly man, it will be apt of you to deface this
paunchy demoness " Thus Rama said to Lakshmana. [3-18-20]
इति उक्तो लक्ष्मणः तस्याः क्रुद्धो रामस्य पश्यतः |
उद्धृत्य खड्गम् चिच्छ्हेद कर्ण नासम् महाबलः || ३-१८-२१
उद्धृत्य खड्गम् चिच्छ्हेद कर्ण नासम् महाबलः || ३-१८-२१
Thus said to that mighty Lakshmana he infuriately drew sword and chopped off her ears and nose before
the very eyes of Rama. [3-18-21]
निकृत्त कर्ण नासा तु विस्वरम् सा विनद्य च |
यथा आगतम् प्रदुद्राव घोरा शूर्पणखा वनम् || ३-१८-२२
यथा आगतम् प्रदुद्राव घोरा शूर्पणखा वनम् || ३-१८-२२
On hewing off her ears and nose she that ghastly Shuurpanakha blared highly and discordantly, and very
speedily fled into forest as she came. [3-18-22]
सा विरूपा महाघोरा राक्षसी शोणित उक्षिता |
ननाद विविधान् नादान् यथा प्रावृषि तोयदः || ३-१८-२३
ननाद विविधान् नादान् यथा प्रावृषि तोयदः || ३-१८-२३
She that very ghastly demoness when defaced is wetted by blood and blared many a blare like a cloud
in cloudburst. [3-18-23]
सा विक्षरंती रुधिरम् बहुधा घोर दर्शना |
प्रगृह्य बाहू गर्जन्ती प्रविवेश महावनम् || ३-१८-२४
प्रगृह्य बाहू गर्जन्ती प्रविवेश महावनम् || ३-१८-२४
She that gruesome one in her appearance clasped herself and thunderously entered similarly gruesome
forest while her blood fountained and profusely exuded. [3-18-24]
ततः तु सा राक्षस संघ सम्वृतम्
खरम् जन स्थान गतम् विरूपिता |
उपेत्य तम् भ्रातरम् उग्र तेजसम्
पपात भूमौ गगनाद् यथा अशनिः || ३-१८-२५
खरम् जन स्थान गतम् विरूपिता |
उपेत्य तम् भ्रातरम् उग्र तेजसम्
पपात भूमौ गगनाद् यथा अशनिः || ३-१८-२५
Then she who is deformed neared her brother Khara who possess violent vigour, who is abiding in Janasthaana
and who is presently surrounded by his band of his hench-demons, and before him she that Shuurpanakha
fell onto ground like a thunderbolt from the sky. [3-18-25]
ततः सभार्यम् भय मोह मूर्चिता
सलक्ष्मणम् राघवम् आगतम् वनम् |
विरूपणम् च आत्मनि शोणित उक्षिता
शशंस सर्वम् भगिनी खरस्य सा || ३-१८-२६
सलक्ष्मणम् राघवम् आगतम् वनम् |
विरूपणम् च आत्मनि शोणित उक्षिता
शशंस सर्वम् भगिनी खरस्य सा || ३-१८-२६
Then that sister of Khara who is convulsed in the fluster of fear and her body wetted with blood reported
to her brother Khara, all about Rama's arrival in forest with his wife and Lakshmana, and even about
his misshaping her. [3-18-26]
इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अरण्य काण्डे अष्टादशः सर्गः