DONATE NOW - UPI
बाल-काण्ड > अंशुमन और भागीरथ कि तपस्या, ब्रह्मा जी का प्रसन्न होना
Bhageeratha's effort for bringing Ganga to earth is fulfilled. Amshuman
and his son Dileepa could not make any effort to bring the divine river
to earth. But Bhageeratha, the son of Dileepa, staunch at heart tries
earnestly to get her onto earth. Brahma agreeing for this descent of
Ganga designates lord Shiva to bear the burden of the onrush of Ganga,
because the earth cannot sustain it.
कालधर्मम् गते राम सगरे प्रकृती जनाः |
राजानम् रोचयामासुर् अंशुमन्तम् सुधार्मिकम् || १-४२-१
राजानम् रोचयामासुर् अंशुमन्तम् सुधार्मिकम् || १-४२-१
"When King Sagara passed away owing to the irrefutable virtue of Time,
the ministers and subjects of that kingdom are predisposed towards the
highly honourable Amshuman to become their king and they enthroned him
accordingly." Thus Vishvamitra continued narration about the predecessors
of Rama. [1-42-1]
स राजा सुमहान् आसीत् अंशुमान् रघुनंदन |
तस्य पुत्रो महान् आसीत् दिलीप इति विश्रुतः || १-४२-२
तस्य पुत्रो महान् आसीत् दिलीप इति विश्रुतः || १-४२-२
"He that Amshuman turned out to be a very great king, and oh, Rama of
Raghu's dynasty, he begot a marvellous son who is renowned as Dileepa.
[1-42-2]
तस्मै राज्यम् समादिश्य दिलीपे रघुनंदन |
हिमवत् शिखरे रंये तपः तेपे सुदारुणम् || १-४२-३
हिमवत् शिखरे रंये तपः तेपे सुदारुणम् || १-४२-३
"Assigning the kingdom to Dileepa, oh, Rama of Raghu's dynasty, Amshuman
undertook very stern ascesis on a pleasant peak of Himalayas desiring
the descent of River Ganga to earth. [1-42-3]
द्वा त्रिंशत् सहस्राम् वर्षाणि सुमहा यशाः |
तपोवन गतो राजा स्वर्गम् लेभे तपोधनः || १-४२-४
तपोवन गतो राजा स्वर्गम् लेभे तपोधनः || १-४२-४
"On practising ascesis in ascetic-woods for thirty-two thousand years
that highly renowned king Amshuman achieved heaven as he acquired only
the wealth of practising the ascesis. [1-42-4]
दिलीपः तु महातेजाः श्रुत्वा पैतामहम् वधम् |
दुःख उपहतया बुद्ध्या निश्चयम् न अध्यगच्छत || १-४२-५
दुःख उपहतया बुद्ध्या निश्चयम् न अध्यगच्छत || १-४२-५
"The great resplendent Dileepa on hearing the elimination of his grandfathers,
the sixty thousand sons of Sagara at the hand of sage Kapila, and with
a mind that is marred by the plight of his father Amshuman in absolving
the souls of Sagara's sons, he that Dileepa could not arrive at any
decision concerning the descent of Ganga. [1-42-5]
कथम् गंगा अवतरणम् कथम् तेषां जलक्रिया |
तारयेयम् कथम् च एतान् इति चिंतापरो अभवत् || १-४२-६
तारयेयम् कथम् च एतान् इति चिंतापरो अभवत् || १-४२-६
"Dileepa became worried as to how River Ganga is to be alighted onto
earth from heaven, how water-oblations are to be offered for the souls
of Sagara's sons, and how to cross them, the souls, over this mortal
world. [1-42-6]
तस्य चिंतयतो नित्यम् धर्मेण विदित आत्मनः |
पुत्रो भगीरथो नाम जज्ञे परम धार्मिकः ||१-४२-७
पुत्रो भगीरथो नाम जज्ञे परम धार्मिकः ||१-४२-७
"To him who is self-mortified and who is always thinking righteously
about the alight of Ganga onto earth, to such a Dileepa a most-virtuous
son is born who is renowned by his name Bhageeratha. [1-42-7]
दिलीपः तु महातेजा यज्ञैः बहुभिः इष्टवान् |
त्रिंशत् वर्ष सहस्राणि राजा राज्यम् अकारयत् || १-४२-८
त्रिंशत् वर्ष सहस्राणि राजा राज्यम् अकारयत् || १-४२-८
"That great-resplendent king Dileepa on his part performed numerous
Vedic-rituals, and he ruled the kingdom for thirty thousand years -
to the delight of each of his subjects, but could not find a way to
fetch Ganga. [1-42-8]
अगत्वा निश्चयम् राजा तेषाम् उद्धरणम् प्रति |
व्याधिना नर शार्दूल काल धर्मम् उपेयिवान् || १-४२-९
व्याधिना नर शार्दूल काल धर्मम् उपेयिवान् || १-४२-९
"Oh, tigerly-man Rama, that king Dileepa by not attaining any choice
towards the uplifting the souls of his grandparents to heaven by bringing
Ganga to earth, he took to illness, and he attained the ultimate virtue
of Time, namely the demise. [1-42-9]
इन्द्रलोकम् गतो राजा स्व अर्जितेन एव कर्मणा |
रज्ये भगीरथम् पुत्रम् अभिषिच्य नरर्षभः || १-४२-१०
रज्ये भगीरथम् पुत्रम् अभिषिच्य नरर्षभः || १-४२-१०
"That best one among men, namely king Dileepa, on anointing his son
Bhageeratha in the kingdom went to the abode of Indra, namely the heaven,
only by his self-acquired merits of deeds. [1-42-10]
भगीरथः तु राजर्षिः धार्मिको रघुनंदन |
अनपत्यो महारजाः प्रजा कामः स च प्रजाः || १-४२-११
अनपत्यो महारजाः प्रजा कामः स च प्रजाः || १-४२-११
"Oh, Rama, the legatee of Raghu, but on his part that self-righteous
and kingly-sage Bhageeratha is childless, and that great king longed-for
offspring. [1-42-11]
मंत्रिषु आधाय तत् रज्यम् गङ्ग अवतरणे रतः|
तपो दीर्घम् समातिष्ठत् गोकर्णे रघुनंदन || १-४२-१२
ऊर्ध्व बाहुः पंच तपा मास आहारो जितेइन्द्रियः |
तपो दीर्घम् समातिष्ठत् गोकर्णे रघुनंदन || १-४२-१२
ऊर्ध्व बाहुः पंच तपा मास आहारो जितेइन्द्रियः |
"Interested in the alighting of River Ganga on earth, oh, Rama, the
descendent of Raghu, king Bhageeratha delegated his kingdom to the custody
of his ministers and people and firmed up himself in sustained asceticism
on Mt. Gokarna in Himalayas, and he practise ascesis standing amid five-fires,
upraising his hands, with a monthly sustenance and with his sense conquered.
[1-42-12, 13a]
तस्य वर्ष सहस्राणि घोरे तपसि तिष्ठतः || १-४२-१३
अतीतानि महबहो तस्य राज्ञो महात्मनः |
सुप्रीतो भगवान् ब्रह्मा प्रजानाम् पतिः ईश्वरः || १-४२-१४
अतीतानि महबहो तस्य राज्ञो महात्मनः |
सुप्रीतो भगवान् ब्रह्मा प्रजानाम् पतिः ईश्वरः || १-४२-१४
"Thousands of years have rolled by while Bhageeratha stood practising
his severe ascesis, oh, dextrous Rama, and then the lord and master
of all beings, namely god Brahma, is well pleased with that great-souled
king's ascesis. [1-42-13b, 14]
ततः सुर गणैः सार्धम् उपागंय पितामहः |
भगीरथम् महात्मानम् तप्यमानम् अथ अब्रवीत् || १-४२-१५
भगीरथम् महात्मानम् तप्यमानम् अथ अब्रवीत् || १-४२-१५
"Forefather Brahma then arrived along with assemblages of gods, and
spoke this way to the great-souled Bhageeratha who is deep in the practise
of ascesis. [1-42-15]
भगीरथ महाराज प्रीतः ते अहम् जनाधिप |
तपसा च सुतप्तेन वरम् वरय सुव्रत || १-४२-१६
तपसा च सुतप्तेन वरम् वरय सुव्रत || १-४२-१६
" 'Oh, great king Bhageeratha, oh, lord of the people, I am delighted
with the perfectly conducted ascesis of yours, hence oh, truly committed
one, you may beseech for a boon. [1-42-16]
तम् उवाच महातेजाः सर्वलोक पितामहम् |
भगीरथो महाबाहुः कृत अंजलिपुटः स्थितः || १-४२-१७
भगीरथो महाबाहुः कृत अंजलिपुटः स्थितः || १-४२-१७
"That great resplendent and highly fortunate king Bhageeratha then remaining
with suppliantly adjoined palm fold spoke to him who is the Forefather
of all worlds, namely Brahma. [1-42-17]
यदि मे भगवान् प्रीतो यदि अस्ति तपसः फलम् |
सगरस्य आत्मजाः सर्वे मत्तः सलिलम् आप्नुयुः || १-४२-१८
सगरस्य आत्मजाः सर्वे मत्तः सलिलम् आप्नुयुः || १-४२-१८
" 'Oh, god, if you are satisfied with my ascesis, and if there is any
fruition to the ascesis of mine, let all the sons of Sagara get water
oblations through me. [1-42-18]
गन्गायाः सलिल क्लिन्ने भस्मनि एषाम् महात्मनाम् |
स्वर्गम् गच्छेयुर् अत्यंतम् सर्वे मे प्रपितामहाः || १-४२-१९
स्वर्गम् गच्छेयुर् अत्यंतम् सर्वे मे प्रपितामहाः || १-४२-१९
" 'While the ashes of these great souls are drenched with the waters
of Ganga, let all of those great-grandfathers of mine depart to heaven,
eternally. [1-42-19]
देव याचे ह संतत्यै न अवसीदेत् कुलम् च नः |
इक्ष्वाकूणाम् कुले देव एष मे अस्तु वरः परः || १-४२-२०
इक्ष्वाकूणाम् कुले देव एष मे अस्तु वरः परः || १-४२-२०
" 'Oh, god, I indeed pray for offspring in our Ikshvaku dynasty, let
not our dynasty dwindle as I am issueless, and oh, god, let this be
the other boon to me. [1-42-20]
उक्त वाक्यम् तु राजानम् सर्वलोक पितामहः |
प्रत्युवाच शुभाम् वाणीम् मधुरम् मधुर अक्षराम् || १-४२-२१
प्रत्युवाच शुभाम् वाणीम् मधुरम् मधुर अक्षराम् || १-४२-२१
"The Forefather of all the worlds, Brahma, then replied the king who
has spoken in that way, in an auspicious tongue that is sweet-sounding
and sweetly worded, as well. [1-42-21]
मनोरथो महान् एष भगीरथ महारथ |
एवम् भवतु भद्रम् ते इक्ष्वाकु कुल वर्धन || १-४२-२२
एवम् भवतु भद्रम् ते इक्ष्वाकु कुल वर्धन || १-४२-२२
" 'Oh, top-speeded chariot-rider Bhageeratha, this aspiration of yours
is sublime, and oh, the furtherer of Ikshvaku dynasty, so be it, let
safeness betide you. [1-42-22]
इयम् हैमवती ज्येष्ठा गंगा हिमवतः सुता |
ताम् वै धारयितुम् राजन् हरः तत्र नियुज्यताम् || १-४२-२३
ताम् वै धारयितुम् राजन् हरः तत्र नियुज्यताम् || १-४२-२३
" 'This Ganga is the one with snow-broth, the elder daughter of Himavanta,
and oh, king Bhageeratha, god Shiva alone is capable to sustain her
force in the course of her alighting onto earth, and in fact, he is
to be commissioned for that purpose. [1-42-23]
गंगायाः पतनम् राजन् पृथिवी न सहिष्यते |
ताम् वै धारयितुम् राजन् न अन्यम् पश्यामि शूलिनः || १-४२-२४
ताम् वै धारयितुम् राजन् न अन्यम् पश्यामि शूलिनः || १-४२-२४
" 'Oh, king Bhageeratha, the earth cannot endure the downfall of Ganga
and to sustain Ganga, oh, king, indeed I do not behold none other than
the Trident-wielder, god Shiva.' Thus Brahma spoke to Bhageeratha. [1-42-24]
तम् एवम् उक्त्वा राजानम् गंगाम् च आभाष्य लोककृत् |
जगाम त्रिदिवम् देवैः सर्वैः सह मरुत् गणैः || १-४२-२५
जगाम त्रिदिवम् देवैः सर्वैः सह मरुत् गणैः || १-४२-२५
Speaking this way to the king Bhageeratha and informally greeting Ganga
also, that Creator of Worlds, Brahma, left for heaven along with all
the groups of gods and Wind-gods." Thus Vishvamitra continued narration
about the arrival of River Ganga to earth. [1-42-25]
इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये बाल काण्डे द्वि चत्वारिंशः सर्गः