DONATE NOW - UPI
बाल-काण्ड > भगवन शिव का गंगा को जाता में धारण करना
Ganga descends to earth by the extraordinary effort of Bhageeratha.
Shiva agrees to the alighting of Ganga on His head and from where she
is released into a lake called Bindusarovar, and from there she flows
in seven courses. On land Bhageeratha ushers her up to netherworld dug
by his ancestors where heaps of ashes of his grandparents are there,
and she enters accordingly to inundate those mounds of ashes according
salvation to the souls.
देव देवे गते तस्मिन् सो अंगुष्ठ अग्र निपीडिताम् |
कृत्वा वसुमतीम् राम वत्सरम् समुपासत || १-४३-१
कृत्वा वसुमतीम् राम वत्सरम् समुपासत || १-४३-१
"When the god of gods Brahma left from there Bhageeratha stood on the
tip of his big-toe praying for the mercy of Lord Shiva for one year,
while that tip of his big-toe pressurised the earth." Thus Vishvamitra
continued his narration about Bhageeratha's effort to bring Ganga to
earth. [1-43-1]
अथ संवत्सरे पूर्णे सर्व लोक नमस्कृतः |
उमापतिः पशुपती राजानम् इदम् अब्रवीत् || १-४३-२
उमापतिः पशुपती राजानम् इदम् अब्रवीत् || १-४३-२
"On completion of one year, he who is venerated by all worlds, the consort
of Uma and the god of animals from insects to humans, that god Shiva
revealed himself and spoke this to the king. [1-43-2]
प्रीतः ते अहम् नरश्रेष्ठ करिष्यामि तव प्रियम् |
शिरसा धारयिष्यामि शैलराज सुताम् अहम् ||१-४३-३
शिरसा धारयिष्यामि शैलराज सुताम् अहम् ||१-४३-३
"Oh, best one among humans, I am delighted with your unwavering effort,
and I will fulfil your cherish. I will therefore sustain Ganga, the
daughter of king of mountains by my head. [1-43-3]
ततो हैमवती ज्येष्ठा सर्व लोक नमस्कृता |
तदा सा अति महत् रूपम् कृत्वा वेगम् च दुःसहम् ||१-४३-४
आकाशात् अपतत् राम शिवे शिव शिरस्य् उत |
तदा सा अति महत् रूपम् कृत्वा वेगम् च दुःसहम् ||१-४३-४
आकाशात् अपतत् राम शिवे शिव शिरस्य् उत |
"Afterwards, she who is reverenced by all the worlds and who is the
elder daughter of Himavanta, that Ganga assuming an unendurable form
and an insupportable rapidity, they say, then plunged from the sky onto
the auspicious head of Shiva. [1-43-4, 5a]
अचिन्तयः च सा देवी गंग परम दुर्धरा ||१-४३-५
विशामि अहम् हि पातालम् स्त्रोतसा गृह्य शंकरम् |
विशामि अहम् हि पातालम् स्त्रोतसा गृह्य शंकरम् |
"She who is an extremely unendurable river that goddess Ganga even speculated
saying to herself, 'let me enter netherworld, indeed whisking Shiva
with my streams.' [1-43-5b, 6a]
तस्याः वलेपनम् ज्ञत्व क्रुद्धः तु भगवन् हरः || १-४३-६
तिरोभावयितुम् बुद्धिम् चक्रे त्रिनयनः तदा |
तिरोभावयितुम् बुद्धिम् चक्रे त्रिनयनः तदा |
"Discerning her egotism god Shiva is infuriated, and then on his part
that Three-eyed god Shiva thought to pent her up in the tufts of his
head-hair. [1-43-6b, 7a]
सा तस्मिन् पतिता पुण्या पुण्ये रुद्रस्य मूर्धनि||१-४३-७
हिमवत् प्रतिमे राम जटा मण्डल गह्वरे |
हिमवत् प्रतिमे राम जटा मण्डल गह्वरे |
"And oh, Rama, she that holy River Ganga swooped down into the cavernous
curls of matted hair-tufts on the holy head of God Shiva, and she became
a detainee in them. [1-43-7b, 8a]
सा कथंचित् महीम् गंतुम् न अशक्नोत् यत्नम् आस्थिता ||१-४३-८
न एव सा निर्गमम् लेभे जटा मण्डल अंततः |
न एव सा निर्गमम् लेभे जटा मण्डल अंततः |
"Though she strove hard in one way or another to reach the earth that
Ganga is rendered incapable, as she could not gain access for an outlet
from any edge of the coils of matted hair-tufts of Shiva, hence she
is held there in durance vile. [1-43-8b, 9a]
तत्र एव आबंभ्रमत् देवी संवत्सर गणान् बहून् ||१-४३-९
ताम् अपश्यन् पुनः तत्र तपः परमम् आस्थितः |
ताम् अपश्यन् पुनः तत्र तपः परमम् आस्थितः |
"Goddess Ganga whirled round and round in the coils of tufts alone for
many number of years, and when Ganga's emanation from those coils is
intangible Bhageeratha again firmed up in a marvellous penance in the
matter of her descent to earth. [1-43-9b, 10a]
स तेन तोषितः च असीत् अत्यंतम् रघुनंदन || १-४३-१०
विससर्ज ततो गंगाम् हरो बिन्दु सरः प्रति |
विससर्ज ततो गंगाम् हरो बिन्दु सरः प्रति |
"Oh, Rama, the legatee of Raghu, with that ascesis of Bhageeratha god
Shiva is very much delighted, and thereupon he has also released Ganga
aiming at Bindu Lake in Himalayas. [1-43-10b, 11a]
तस्यम् विसृउज्यमानायाम् सप्त स्रोतंसि जज्ञिरे || १-४३-११
ह्लादिनी पावनी चैव नलिनी च तथा एव च |
तिस्रः प्राचीम् दिशम् जग्मुः गंगाः शिव जलाः शुभाः || १-४३-१२
ह्लादिनी पावनी चैव नलिनी च तथा एव च |
तिस्रः प्राचीम् दिशम् जग्मुः गंगाः शिव जलाः शुभाः || १-४३-१२
"While god Shiva released Ganga into Bindu Lake seven streams have emerged
out of it, and thus three auspicious Ganga-s with holy waters have cruised
eastward which are known as Hlaadini, Paavani, and Nalini. [1-43-11b,
12]
सुचक्षुः च एव सीता च सिन्धुः च एव महानदी |
तिस्रः एता दिशम् जग्मुः प्रतीचीम् तु शुभ उदकाः ||१-४३-१३
तिस्रः एता दिशम् जग्मुः प्रतीचीम् तु शुभ उदकाः ||१-४३-१३
"Also thus Sucakshu, Seetha, and the excellent river Sindhu are the
other three rivers which streamed to the westward direction with their
holy waters. [1-43-13]
सप्तमी च अन्वगात् तासम् भगीरथ रथम् तदा |
भगीरथो अपि रजर्षि दिव्यम् स्यंदनम् आस्थितः || १-४३-१४
प्रायात् अग्रे महातेजा गंग तम् च अपि अनुव्रजत् |
भगीरथो अपि रजर्षि दिव्यम् स्यंदनम् आस्थितः || १-४३-१४
प्रायात् अग्रे महातेजा गंग तम् च अपि अनुव्रजत् |
"Of them the seventh Ganga flowed towards the path of Bhageeratha' chariot,
and that great-resplendent and kingly sage Bhageeratha sitting in a
divine chariot moved ahead and even Ganga followed him. [1-43-14, 15a]
गगनात् शंकर शिरः ततो धरणिम् आगता || १-४३-१५
असर्पत जलम् तत्र तीव्र शब्द पुरस्कृतम् |
असर्पत जलम् तत्र तीव्र शब्द पुरस्कृतम् |
"Thus Ganga came from heavens onto Shankara's head and from there onto
the earth, and there on earth her waters advanced with a tumultuous
sound advancing them. [1-43-15b, 16a]
मत्स्य कच्छप संघैः च शिशुमार गणैः तथा || १-४३-१६
पतद्भिः पतितैः च एव व्यरोचत वसुंधरा |
पतद्भिः पतितैः च एव व्यरोचत वसुंधरा |
"The earth then verily shone forth with the shoals of fish, schools
of tortoises, and scores of porpoises and other aquatic beings that
have already fallen and that are still falling in step with the spates
of Ganga. [1-43-16b, 17a]
ततो देव ऋषि गंधर्वा यक्ष सिद्ध गणाः तथा || १-४३-१७
व्यलोकयन्त ते तत्र गगनात् गाम् गताम् तदा |
व्यलोकयन्त ते तत्र गगनात् गाम् गताम् तदा |
"Later, they the gods, sages, gandharva-s, yaksha-s, and the assemblages
of siddha-s have then seen there the swoop of Ganga in that way from
heaven to earth, with curiosity. [1-43-17b, 18a]
विमानैः नगर आकारैः हयैः गज वरैः तथा ||१-४३-१८
पारिप्लव गताः च अपि देवताः तत्र विष्ठिताः |
पारिप्लव गताः च अपि देवताः तत्र विष्ठिताः |
"Some of the gods with aircrafts that are like cities in their shape
and size, and some with horses that are prancing, and some with best
elephants that are staggering, at the very sight of plunging Ganga,
have entered the firmament at that place. [1-43-18b, 19a]
तत् अद्भुततमम् लोके गंगा अवतरम् उत्तमम् ||१-४३-१९
दिदृक्षवो देव गणाः समीयुः अमित ओजसः |
दिदृक्षवो देव गणाः समीयुः अमित ओजसः |
"The gods whose animation is unlimited, and who are anxious to see the
plunge of Ganga, have come together in assemblages, which plunge is
a highest marvel in the universe by a better degree of her illimitable
animation than that of gods who came to see, and even benignant to the
world in according water and salving souls, which those gods cannot
do. [1-43-19b, 20a]
संपतद्भिः सुर गणैः तेषाम् च आभरण ओजसा || १-४३-२०
शत आदित्यम् इव आभाति गगनम् गत तोयदम् |
शत आदित्यम् इव आभाति गगनम् गत तोयदम् |
"The glitter of the ornaments of hosts of gods who are in stampede,
made the cloudless sky to shine as if it is with a hundred of suns.
[1-43-20b, 21a]
शिंशुमार उरग गणैः मीनैः अपि च चंचलैः || १-४३-२१
विद्युद्भिः इव विक्षिप्तैः आकाशम् अभवत् तदा |
विद्युद्भिः इव विक्षिप्तैः आकाशम् अभवत् तदा |
"At that time, with the falling and rising of scores of porpoises and
reptiles, even with the wriggling fishes, the sky became flashy as if
flashes of lightning are strewn over it. [1-43-21b, 22a]
पाण्डुरैः सलिल उत्पीडैः कीर्यमाणैः सहस्रधा ||१-४३-२२
शारद अभ्रैः इव आक्रीणम् गगनम् हंस संप्लवैः |
शारद अभ्रैः इव आक्रीणम् गगनम् हंस संप्लवैः |
"Spattered innumerably with the whitish froth from the splashes of Ganga,
and stippled with the flights of swans, the sky is as though overspread
with silver-clouds of autumn. [1-43-22b, 23a]
क्वचित् द्रुततरम् याति कुटिलम् क्वचित् आयतम् ||१-४३-२३
विनतम् क्वचित् उद्धूतम् क्वचित् याति शनैः शनैः |
विनतम् क्वचित् उद्धूतम् क्वचित् याति शनैः शनैः |
"Somewhere Ganga is coursing precipitately, elsewhere sinuously, somewhere
else staightly, elsewhere sloppily, somewhere gushingly, and somewhere
else her cruise is leisurely and tardily. [1-43-23b, 24a]
Vइविद्ल्y
"Somewhere Ganga is coursing precipitately in declivities, elsewhere
sinuously on zigzag lands, somewhere else staightly on uniform lands,
elsewhere sloppily in canting lands, somewhere gushingly in craggy lands,
and somewhere else her cruise is leisurely in flatlands and tardily
in uplands.
सलिलेन एव सलिलम् क्वचित् अभ्याहतम् पुनः || १-४३-२४
मुहुर् ऊर्ध्व पथम् गत्वा पपात वसुधाम् पुनः |
मुहुर् ऊर्ध्व पथम् गत्वा पपात वसुधाम् पुनः |
"Somewhere her water repeatedly knocking against her own water is recurrently
billowing upwards only to make nosedive onto earth. [1-43-24b, 25a]
तत् शंकर शिरो भ्रष्टम् भ्रष्टम् भूमि तले पुनः ||१-४३-२५
व्यरोचत तदा तोयम् निर्मलम् गत कल्मषम् |
व्यरोचत तदा तोयम् निर्मलम् गत कल्मषम् |
"That impeccable and immaculate water of Ganga then became outstanding
as it has flounced down from heaven primarily onto the head of Shankara,
and therefrom it has coasted down onto the earth. [1-43-25b, 26a]
तत्र ऋषि गण गन्धर्वा वसुधा तल वासिनः १-४३-२६
भव अंग पतितम् तोयम् पवित्रम् इति पस्पृशुः |
भव अंग पतितम् तोयम् पवित्रम् इति पस्पृशुः |
"And asserting that the water as holy, because it descended touching
the body of Shiva, viz., the head of Shiva, the assemblages of sages,
gandharva-s, and those that are residents on the plane of earth have
sipped that water at that place. [1-43-26b, 27a]
शापात् प्रपतिता ये च गगनात् वसुधा तलम् ||१-४३-२७
कृत्वा तत्र अभिषेकम् ते बभूवुः गत कल्मषाः |
कृत्वा तत्र अभिषेकम् ते बभूवुः गत कल्मषाः |
"Also those that have fallen from heaven onto the surface of earth by
some curse or the other, they too became blemishless on taking head-bath
in the water of Ganga. [1-43-27b, 28a]
धूत पापाः पुनः तेन तोयेन अथ शुभ अन्विता || १-४३-२८
पुनः आकाशम् आविश्य स्वान् लोकान् प्रतिपेदिरे |
पुनः आकाशम् आविश्य स्वान् लोकान् प्रतिपेदिरे |
"When sins are washed away with the hallowing water of Ganga, they again
transited skyward and then obtained their own empyrean worlds once again.
[1-43-28b, 29a]
मुमुदे मुदितो लोकः तेन तोयेन भास्वता || १-४३-२९
कृत अभिषेको गंगायाम् बभूव गत कल्मषः |
कृत अभिषेको गंगायाम् बभूव गत कल्मषः |
"With her splendorous water people are blissful, and on taking dip-baths
in Ganga they are totally removed of the strains of their sins, and
they lived blissfully ever after. [1-43-29b, 30a]
भगीरथो राजर्षिः दिव्यम् स्यंदनम् आस्थितः ||१-४३-३०
प्रायात् अग्रे महाराजाः तम् गंगा पृष्ठतो अन्वगात् |
प्रायात् अग्रे महाराजाः तम् गंगा पृष्ठतो अन्वगात् |
"In this way, the great-resplendent and kingly sage Bhageeratha sitting
in a divine chariot continuously moved ahead and Ganga continually followed
him at his behind. [1-43-30b, 31a]
देवाः स ऋषि गणाः सर्वे दैत्य दानव राक्षसाः || १-४३-३१
गन्धर्व यक्ष प्रवराः स किंनर महोरगाः |
सर्पाः च अप्सरसो राम भगीरथ रथ अनुगाः || १-४३-३२
गंगाम् अन्वगमन् प्रीताः सर्वे जल चराः च ये |
गन्धर्व यक्ष प्रवराः स किंनर महोरगाः |
सर्पाः च अप्सरसो राम भगीरथ रथ अनुगाः || १-४३-३२
गंगाम् अन्वगमन् प्रीताः सर्वे जल चराः च ये |
"Oh, Rama, all of the gods along with the assemblages of sages, ogres,
monsters, demons, and even great reptiles with kinnara-s, and gandharva-s
with best yaksha-s, and even serpents and apsara-s, have delightfully
moved after Ganga who is following the chariot of Bhageeratha, and why
they, in fact, all of the aquatic beings have followed Ganga. [31b,
32, 33a]
यतो भगीरथो राजा ततो गंगा यशस्विनी || १-४३-३३
जगाम सरिताम् श्रेष्ठा सर्व पाप प्रणाशिनी |
जगाम सरिताम् श्रेष्ठा सर्व पाप प्रणाशिनी |
"In whichever direction king Bhageeratha has advanced, that glorious
River Ganga, who is the prominent river among all the rivers and the
complete obliterator of sins, has also moved at his behind in that direction.
[1-43-33b, 34a]
ततो हि यजमानस्य जह्नोः अद्भुत कर्मणः ||१-४३-३४
गंग संप्लावयामास यज्ञ वाटम् महत्मनः |
गंग संप्लावयामास यज्ञ वाटम् महत्मनः |
"While in flow she started to completely inundate the field of Vedic-ritual
belonging to the great-souled sage Jahnu, who is of marvellous deeds
and who is presently an officiator of an ongoing Vedic-ritual. [1-43-34b,
35a]
तसया वलेपनम् ज्ञत्व कृद्धो जह्नुः च राघव || १-४३-३५
अपिबत् तु जलम् सर्वम् गंगयाः परम अद्भुतम् |
अपिबत् तु जलम् सर्वम् गंगयाः परम अद्भुतम् |
"But on knowing her hubris, oh, Raghava, that sage Jahnu has become
irritated and causing an extreme marvel he drank off all the water of
Ganga. [1-43-35b, 36a]
ततो देवाः स गंघर्व ऋषयः च सु विस्मिताः || १-४३-३६
पूजयन्ति महत्मनम् जह्नुम् पुरुष सत्तमम् |
गंगम् च अपि नयन्ति स्म दुहितृत्वे महात्मनः || १-४३-३७
पूजयन्ति महत्मनम् जह्नुम् पुरुष सत्तमम् |
गंगम् च अपि नयन्ति स्म दुहितृत्वे महात्मनः || १-४३-३७
"Thereupon, the gods along with gandharva-s and sages at that extremely
marvellous feat of Sage Jahnu are highly astounded, and they then started
to worship that ablest human and great-souled sage Jahnu, and even deigned
for the daughterhood of Ganga to that high-souled sage Jahnu. [1-43-36b,
37]
ततः तुष्टः महातेजाः श्रोत्राभ्याम् असृउजत् प्रभुः |
तस्मात् जह्नु सुता गंग प्रोच्यते जाह्नवी इति च || १-४३-३८
तस्मात् जह्नु सुता गंग प्रोच्यते जाह्नवी इति च || १-४३-३८
"That greatly radiant and godly sage Jahnu is then delighted and released
Ganga from both of his ears. Therefore Ganga became the daughter of
sage Jahnu, and she is also renowned as Jahnavi, after the name of that
sage. [1-43-38]
जगाम च पुनः गंग भगीरथ रथ अनुगा |
सागरम् च अपि संप्रप्ता सा सरित् प्रवरा तदा ||१-४३-३९
रसातलम् उपागच्छत् सिद्ध्यर्थम् तस्य कर्मणः |
सागरम् च अपि संप्रप्ता सा सरित् प्रवरा तदा ||१-४३-३९
रसातलम् उपागच्छत् सिद्ध्यर्थम् तस्य कर्मणः |
"Even though Ganga again proceeded moving behind the chariot of Bhageeratha
and reached the ocean, therefrom she had to wend her way to netherworld,
once dug by the sons of Sagara, only to accomplish the mission of Bhageeratha,
namely drenching the ashes of Sagara's sons. [1-43-39, 40a]
भगीरथो अपि रजार्षि गंगम् आदाय यत्नतः || १-४३-४०
पितमहान् भस्म क्रुतम् अपश्यत् गत चेतनः |
पितमहान् भस्म क्रुतम् अपश्यत् गत चेतनः |
"Even kingly-sage Bhageeratha making every effort ushered Ganga to netherworld,
but on seeing his grandparents rendered to ashes he has became doleful.
[1-43-40b, 41a]
अथ तत् भस्मनाम् राशिम् गंग सलिलम् उत्तमम् |
प्लावयत् पूत पाप्मानः स्वर्गम् प्रप्ता रघु उत्तम ||१-४३-४१
प्लावयत् पूत पाप्मानः स्वर्गम् प्रप्ता रघु उत्तम ||१-४३-४१
"Oh, Rama, the best of Raghu's dynasty, then Ganga inundated that mound
of ashes of Sagara's six-thousand sons, by which those souls obtained
heaven, while the sins of souls are cleansed with the water of Ganga."
Thus Vishvamitra continued his narration. [1-43-41b, c]
इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये बाल काण्डे त्रि चत्वारिंशः सर्गः