DONATE NOW - UPI
बाल-काण्ड > विश्वामित्र का शनुःशेप को यज्ञ पशु बनाने हेतु खरीद्के लाना
The Legend of Shunashepa is commenced and Sage Shataananda continues this as a part
of Vishvamitra's legend. When Rama's grandparent Ambariisha undertook a ritual,
Indra impounds that ritual's horse. Then Ambariisha had to fetch a human-animal
in lieu of that lost horse. When none is available one named Shunashepa, son of
Sage Riciika, and a nephew of Vishvamitra, offers himself with a barter of riches
to his parents.
विश्वामित्रो महातेजाः प्रस्थितान् वीक्ष्य तान् ऋषीन् |
अब्रवीत् नरशार्दूल सर्वान् तान् वन वासिनः || १-६१-१
अब्रवीत् नरशार्दूल सर्वान् तान् वन वासिनः || १-६१-१
"Oh, manly-tiger Rama, on giving farewell to those sages who came at his invitation
and who have started to go back after the ritual of Trishanku is over, then that
great-resplendent Vishvamitra spoke to all of the sages who are forest dwellers
that remained with him." Thus Shatananda continued to narrate the legend of Vishvamitra.
[1-61-1]
महाविघ्नः प्रवृत्तो अयम् दक्षिणाम् आस्थितो दिशम् |
दिशम् अन्याम् प्रपत्स्यामः तत्र तप्स्यामहे तपः || १-६१-२
दिशम् अन्याम् प्रपत्स्यामः तत्र तप्स्यामहे तपः || १-६१-२
" 'While depending on this southern quarter this gross hindrance has cropped up
for my ascesis in the shape of Trishanku's ascent to heaven, hence we will go to
another direction, and there we continue ascesis. [1-61-2]
पश्चिमायाम् विशालायाम् पुष्करेषु महात्मनः |
सुखम् तपः चरिष्यामः परम् तत् हि तपो वनम् || १-६१-३
सुखम् तपः चरिष्यामः परम् तत् हि तपो वनम् || १-६१-३
" 'Oh, great-souled sages, we can conveniently undertake our ascesis in the vast
of westerly direction where holy lakesides are there. That would be an august ascetical
forest, isn't it.' Thus Vishvamitra said to fellow sages in his camp. [1-61-3]
एवम् उक्त्वा महातेजाः पुष्करेषु महामुनिः |
तप उग्रम् दुराधर्षम् तेपे मूल फल अशनः || १-६१-४
तप उग्रम् दुराधर्षम् तेपे मूल फल अशनः || १-६१-४
"On saying thus that most brilliant and great saint Vishvamitra performed an unhindered
and rigorous ascesis subsisting only on fruits and tubers after reaching the lakeside
of holy lakes. [1-61-4]
एतस्मिन् एव काले तु अयोध्या अधिपतिः महान् |
अंबरीष इति ख्यातो यष्टुम् समुपचक्रमे || १-६१-५
अंबरीष इति ख्यातो यष्टुम् समुपचक्रमे || १-६१-५
"In the meanwhile the great king of Ayodhya, renowned as Ambariisha, embarked on
to perform a Vedic-ritual. [1-61-5]
तस्य वै यजमानस्य पशुम् इन्द्रो जहार ह |
प्रणष्टे तु पशौ विप्रो राजानम् इदम् अब्रवीत् || १-६१-६
प्रणष्टे तु पशौ विप्रो राजानम् इदम् अब्रवीत् || १-६१-६
"But Indra impounded the animal of the principal of that ritual, namely king Ambariisha,
and when that animal is really vanished, the officiant Brahman of the ritual spoke
this to that king. [1-61-6]
पशुः अभ्याहृतः राजन् प्रणष्टः तव दुर्नयात् |
अरक्षितारम् राजानम् घ्नन्ति दोषा नरेश्वर || १-६१-७
अरक्षितारम् राजानम् घ्नन्ति दोषा नरेश्वर || १-६१-७
" 'Oh, king, the animal you have fetched for the ritual has gone astray owing to
your incautiousness. Oh, king, unguarded items of the ritual will themselves become
destructive blemishes for that king who is performing the ritual. [1-61-7]
प्रायः चित्तम् महत् हि एतत् नरम् वा पुरुषर्षभ |
आनयस्व पशुम् शीघ्रम् यावत् कर्म प्रवर्तते || १-६१-८
आनयस्व पशुम् शीघ्रम् यावत् कर्म प्रवर्तते || १-६१-८
" 'Oh, the best man among men, you have to make great amends for the loss of animal
as that animal alone which was intended but now missing shall be used in ritual.
Or, a man may be fetched as ritual-animal, and only after that the deeds of the
ritual can be continued.' Thus, the priests of the ritual said to king Ambariisha.
[1-61-8]
उपाध्याय वचः श्रुत्वा स राजा पुरुषर्षभ |
अन्वियेष महाबुद्धिः पशुम् गोभिः सहस्रशः || १-६१-९
अन्वियेष महाबुद्धिः पशुम् गोभिः सहस्रशः || १-६१-९
"On hearing the words of his teacher, oh, the best one among men, Rama, he that
highly rule-obedient king tried for a human-ritual-animal for a barter of thousands
of cows. [1-61-9]
देशान् जनपदान् तान् तान् नगराणि वनानि च |
आश्रमाणि च पुण्यानि मार्गमाणो महीपतिः || १-६१-१०
स पुत्र सहितम् तात स भार्यम् रघुनंदन |
भृगुतुंगे समासीनम् ऋचीकम् संददर्श ह || १-६१-११
आश्रमाणि च पुण्यानि मार्गमाणो महीपतिः || १-६१-१०
स पुत्र सहितम् तात स भार्यम् रघुनंदन |
भृगुतुंगे समासीनम् ऋचीकम् संददर्श ह || १-६१-११
"While that king is searching those and those provinces, villages, forests, townships,
and even the pious hermitages, oh, dear Rama, the legatee of Raghu's dynasty, that
king has indeed seen Sage Riciika, who is well settled on Mt. Bhrigutunga along
with his sons and wife. [1-61-10, 11]
तम् उवाच महातेजाः प्रणंय अभिप्रसाद्य च |
महर्षिम् तपसा दीप्तम् राजर्षिः अमित प्रभः || १-६१-१२
पृष्ट्वा सर्वत्र कुशलम् ऋचीकम् तम् इदम् वचः |
महर्षिम् तपसा दीप्तम् राजर्षिः अमित प्रभः || १-६१-१२
पृष्ट्वा सर्वत्र कुशलम् ऋचीकम् तम् इदम् वचः |
"On reverencing and on obtaining the grace of ascetically brilliant great Sage Riciika,
and even on asking him about his wellbeing in every aspect, that kingly sage Ambariisha,
who is with great resplendence and whose brilliance is illimitable, said this word
to that sage. [1-61-12, 13a]
गवाम् शत सहस्रेण विक्रीणीषे सुतम् यदि || १-६१-१३
पशोः अर्थे महाभाग कृत कृत्यो अस्मि भार्गव |
पशोः अर्थे महाभाग कृत कृत्यो अस्मि भार्गव |
" 'Oh, godlike sage, if you bargain your son with a hundred thousand cows for the
purpose of a ritual-animal, oh, the successor Sage Bhrigu, I deem my ends are achieved.
[1-61-13b, 14a]
सर्वे परिगता देशा यज्ञियम् न लभे पशुम् || १-६१-१४
दातुम् अर्हसि मूल्येन सुतम् एकम् इतो मम |
दातुम् अर्हसि मूल्येन सुतम् एकम् इतो मम |
" 'All the provinces are went over but unobtainable is that animal of the ritual,
hence it will be apt of you to give me one son from among your sons, for a value.'
Thus, king Ambariisha bargained with the sage. [1-61-14b, 15a]
एवम् उक्तो महातेजा ऋचीकः तु अब्रवीत् वचः || १-६१-१५
न अहम् ज्येष्ठम् नर श्रेष्ठ विक्रीणीयाम् कथंचन |
न अहम् ज्येष्ठम् नर श्रेष्ठ विक्रीणीयाम् कथंचन |
"When that great-resplendent Sage Riciika is addressed thus, he said this word,
'oh, best of men, I cannot possibly sell my eldest son, in anyway.' [1-61-15b, 16a]
ऋचीकस्य वचः श्रुत्वा तेषाम् माता महात्मनाम् || १-६१-१६
उवाच नर शार्दूलम् अंबरीषम् इदम् वचः |
उवाच नर शार्दूलम् अंबरीषम् इदम् वचः |
"On hearing the words of Sage Riciika the mother of those great-souled sons spoke
this word to the tigerly-man Ambariisha. [1-61-16b, 17a]
अविक्रेयम् सुतम् ज्येष्ठम् भगवान् आह भार्गवः || १-६१-१७
मम अपि दयितम् विद्धि कनिष्ठम् शुनकम् प्रभो |
तस्मात् कनीयसम् पुत्रम् न दास्ये तव पार्थिव || १-६१-१८
मम अपि दयितम् विद्धि कनिष्ठम् शुनकम् प्रभो |
तस्मात् कनीयसम् पुत्रम् न दास्ये तव पार्थिव || १-६१-१८
"The most reverential sage and the one from Bhaargava dynasty, my husband, said
that the eldest son is un-sellable. Thereof oh, lord, you must know that my youngest
son, namely Shunaka, is a cherished one for me. Therefore oh, king, I will not give
my youngest son to you, either. [1-61-17b, 18]
प्रायेण हि नरश्रेष्ठ ज्येष्ठाः पितृषु वल्लभाः |
मातॄणाम् च कनीयांसः तस्मात् रक्षे कनीयसम् || १-६१-१९
मातॄणाम् च कनीयांसः तस्मात् रक्षे कनीयसम् || १-६१-१९
"Generally eldest sons are fathers' favourites, oh, best king among men, and mothers'
favourites are the youngest, isn't it! Therefor, I have to tend my youngest son.'
Thus, wife Sage Ruciika said to Ambariisha. [1-61-19]
उक्त वाक्ये मुनौ तस्मिन् मुनि पत्न्याम् तथैव च |
शुनःशेपः स्वयम् राम मध्यमो वाक्यम् अब्रवीत् || १-६१-२०
शुनःशेपः स्वयम् राम मध्यमो वाक्यम् अब्रवीत् || १-६१-२०
"Oh, Rama, when that sage's sentence is so, and his wife's sentence is also in that
way only, their intermediate son, namely Shunashepa, personally spoke this sentence.
[1-61-20]
पिता ज्येष्ठम् अविक्रेयम् माता च आह कनीयसम् |
विक्रेतम् मध्यमम् मन्ये राजपुत्र नयस्व माम् || १-६१-२१
विक्रेतम् मध्यमम् मन्ये राजपुत्र नयस्व माम् || १-६१-२१
" 'Father said that the eldest son is un-sellable, mother also said the same about
youngest one. Then I deem that the intermediary son is sellable. Hence, oh, prince,
you may lead me forth. [1-61-21]
अथ राजा महाबाहो वाक्य अन्ते ब्रह्म वादिनः |
हिरण्यस्य सुवर्णस्य कोटिभी रत्न राशिभिः || १-६१-२२
गवाम् शत सहस्रेण शुनःशेपम् नरेश्वरः |
गृहीत्वा परम प्रीतो जगाम रघुनंदन || १-६१-२३
हिरण्यस्य सुवर्णस्य कोटिभी रत्न राशिभिः || १-६१-२२
गवाम् शत सहस्रेण शुनःशेपम् नरेश्वरः |
गृहीत्वा परम प्रीतो जगाम रघुनंदन || १-६१-२३
"Oh, dextrous Rama, when that advocate of Veda-s, namely Shunashepa finished his
speech, then the king gave gold, silver, and gemstones, each in ten million heaps,
and even a hundred thousand cows, and oh, Rama, the legatee of Ragu, that king Ambariisha
went away highly gladdened to take Shunashepa with him. [1-61-22, 23]
अंबरीषः तु राजर्षी रथम् आरोप्य सत्वरः |
शुनःशेपम् महातेजा जगाम आशु महायशाः || १-६१-२४
शुनःशेपम् महातेजा जगाम आशु महायशाः || १-६१-२४
"That great resplendent and highly renowned king Ambariisha on his part proceeded
hastily after ascending Shunashepa onto the chariot that hastily." Thus Sage Shataananda
continued his narration. [1-61-24]
इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये बाल काण्डे एक षष्टितमः सर्गः