DONATE NOW - UPI
बाल-काण्ड > अंगदेश में श्रंग्य ऋषि का आगमन व शांता विवाह वर्णन
Sumantra, the minister continues his narration to his king Dasharatha, about Rishyashringa's
arrival at Anga kingdom of King Romapaada and his marriage with Princess Santha, the daughter
of Romapada.
सुमंत्रः चोदितो राज्ञा प्रोवाच इदम् वचः तदा |
यथा ऋष्यशृङ्गः तु आनीतो येन उपायेन मंत्रिभिः
तन्मे निगदितम् सर्वम् शृणु मे मंत्रिभिः सह || १-१०-१
यथा ऋष्यशृङ्गः तु आनीतो येन उपायेन मंत्रिभिः
तन्मे निगदितम् सर्वम् शृणु मे मंत्रिभिः सह || १-१०-१
Sumantra thus motivated by King Dasharatha, said these words to king "Oh! King, how and with
which idea Sage Rishyasringa is brought by the ministers of Romapada, all that will be spoken...
that may please be listened from me along with ministers... [1-10-1]
रोमपादम् उवाच इदम् सह अमात्यः पुरोहितः |
उपायो निरपायो अयम् अस्माभिः अभिचिन्तितः || १-१०-२
उपायो निरपायो अयम् अस्माभिः अभिचिन्तितः || १-१०-२
"The ministers along with clergyman have spoken this way to King Romapaada, "this is a non-harmful
plan, well thought over by us..." [1-10-2]
ऋष्यशृङ्गो वनचरः तपः स्वाध्याय संयुतः |
अनभिज्ञः तु नारीणाम् विषयाणाम् सुखस्य च || १-१०-३
अनभिज्ञः तु नारीणाम् विषयाणाम् सुखस्य च || १-१०-३
"Rishyasringa is a forest-dweller absorbed in ascesis and self-study of Vedic scriptures,
and he is not aware of women, or of worldly-matters or of even worldly-pleasures...[1-10-3]
इन्द्रियार्थैः अभिमतैः नरचित्त प्रमाथिभि |
पुरम् आनाययिष्यामः क्षिप्रम् च अध्यवसीयताम् ||१-१०-४
पुरम् आनाययिष्यामः क्षिप्रम् च अध्यवसीयताम् ||१-१०-४
"With much desired sense-pleasing objects that will be disquieting the minds of men, we wish
bring him to the city... Let it be decided quickly... [1-10-4]
गणिकाः तत्र गच्छन्तु रूपवत्यः स्वलंकृताः |
प्रलोभ्य विविध उपायैः आनेष्यन्ति इह सत्कृताः || १-१०-५
प्रलोभ्य विविध उपायैः आनेष्यन्ति इह सत्कृताः || १-१०-५
"Beautiful and well decorated courtesans will go there to bring him hither by tempting with
many a feint, and let the courtesans be given ample gifts... [1-10-5]
श्रुत्वा तथा इति राजा च प्रत्युवाच पुरोहितम् |
पुरोहितो मंत्रिणः च तथा चक्रुः च ते तथा || १-१०-६
पुरोहितो मंत्रिणः च तथा चक्रुः च ते तथा || १-१०-६
"Hearing that the King replied the priest, "Let it be so..." and then the priests and ministers
have carried out the plan that way... [1-10-6]
वारमुख्याः तु तत् श्रुत्वा वनम् प्रविविशुः महत् |
आश्रमस्य अविदूरे अस्मिन् यत्नम् कुर्वन्ति दर्शने || १-१०-७
ऋषेः पुत्रस्य धीरस्य नित्यम् आश्रम वासिनः |
आश्रमस्य अविदूरे अस्मिन् यत्नम् कुर्वन्ति दर्शने || १-१०-७
ऋषेः पुत्रस्य धीरस्य नित्यम् आश्रम वासिनः |
"On hearing that order of the king those best courtesans have entered that great forest, and
they camped not very far from that hermitage, making all the trials for showing themselves
off to a glance of that sage. [1-10-7]
पितुः स नित्य संतुष्टो न अतिचक्राम च आश्रमात् || १-१०-८
न तेन जन्म प्रभृति दृष्ट पूर्वम् तपस्विना |
स्त्री वा पुमान् वा यच्च अन्यत् सत्त्वम् नगर राष्ट्रजम् || १-१०-९
न तेन जन्म प्रभृति दृष्ट पूर्वम् तपस्विना |
स्त्री वा पुमान् वा यच्च अन्यत् सत्त्वम् नगर राष्ट्रजम् || १-१०-९
"Always satisfied is sage Rishyasringa to be in hermitage, thus he never stirred out of that
hermitage, and thus he has not seen any female, or a male, or even any others objects of pleasure,
either of city or of countryside from the time of birth onwards... [1-10-8b, 9]
ततः कदाचित् तम् देशम् आजगाम यदृच्छया |
विभाण्डक सुतः तत्र ताः च अपश्यत् वरांगनाः || १-१०-१०
विभाण्डक सुतः तत्र ताः च अपश्यत् वरांगनाः || १-१०-१०
"Then at one time Rishyasringa casually arrived at that place, and hasseen those comely females.
[1-10-10]
ताः चित्र वेषाः प्रमदा गायंत्यो मधुर स्वरम् |
ऋषि पुत्रम् उपागंय सर्वा वचनम् अब्रुवन् || १-१०-११
ऋषि पुत्रम् उपागंय सर्वा वचनम् अब्रुवन् || १-१०-११
"They the lustful women are amazingly attired and singing melodious tunes, all of them neared
the sage's son and spoke these words... [1-10-11]
कः त्वम् किम् वर्तसे ब्रह्मन् ज्ञातुम् इच्छामहे वयम् |
एकः त्वम् विजने दूरे वने चरसि शंस नः || १-१०-१२
एकः त्वम् विजने दूरे वने चरसि शंस नः || १-१०-१२
"Who you are? Why you move lonely in these deep and desolate forests, why you conduct yourself
like this? Oh! Brahman, we are interested to know... please tell us..." [1-10-12]
अदृष्ट रूपाः ताः तेन कांय रूपा वने स्त्रियः |
हार्दात् तस्य मतिः जाता अख्यातुम् पितरम् स्वकम् || १-१०-१३
हार्दात् तस्य मतिः जाता अख्यातुम् पितरम् स्वकम् || १-१०-१३
"Those women are in most desirable form and hitherto he has not seen such forms in that forest,
hence a kind of friendship spouted, with which he is inclined to detail about his father...
[1-10-13]
पिता विभाण्डको अस्माकम् तस्य अहम् सुत औरसः |
ऋष्यशृङ्ग इति ख्यातम् नाम कर्म च मे भुवि || १-१०-१४
ऋष्यशृङ्ग इति ख्यातम् नाम कर्म च मे भुवि || १-१०-१४
"My father is Sage Vibhandaka and I am his true descent son. I am known as Rishyasringa, by
my name and by an event on my birth, and thus renowned on earth..."
इह आश्रम पदोऽस्माकम् समीपे शुभ दर्शनाः |
करिष्ये वोऽत्र पूजाम् वै सर्वेषाम् विधि पूर्वकम् || १-१०-१५
करिष्ये वोऽत्र पूजाम् वै सर्वेषाम् विधि पूर्वकम् || १-१०-१५
"Our hermitage is here only, oh, august ones, I wish to perform scripturally worship to you
all verily there..." thus said the sage to the courtesans. [1-10-15]
ऋषि पुत्र वचः श्रुत्वा सर्वासाम् मतिरास वै |
तत् आश्रम पदम् द्रष्टुम् जग्मुः सर्वाः ततो अंगनः || १-१०-१६
तत् आश्रम पदम् द्रष्टुम् जग्मुः सर्वाः ततो अंगनः || १-१०-१६
"On hearing the words of sage's son, all those courtesans are verily inclined to see the threshold
of that hermitage, then all the women went to hermitage. [1-10-16]
गतानाम् तु ततः पूजाम् ऋषि पुत्रः चकार ह |
इदम् अर्घ्यम् इदम् पाद्यम् इदम् मूलम् फलम् च नः || १-१०-१७
इदम् अर्घ्यम् इदम् पाद्यम् इदम् मूलम् फलम् च नः || १-१०-१७
"On going there, then the Sage's son performed worship saying "Here is our hand-wash, here
is our feet-wash, here are our tuber fruits, here are the juicy fruits of ours... " [1-10-17]
प्रतिगृह्य तु ताम् पूजाम् सर्वा एव समुत्सुकाः |
ऋषेर् भीताः च शीघ्रम् तु गमनाय मतिम् दधुः || १-१०-१८
ऋषेर् भीताः च शीघ्रम् तु गमनाय मतिम् दधुः || १-१०-१८
"All of them have received that kind of worship much enthusiastically, but dread at the arrival
of the sage Vibhandaka, they quickly made-up their mind to make away from there. [1-10-18]
अस्माकम् अपि मुख्यानि फलानि इमानि हे द्विज |
गृहाण विप्र भद्रम् ते भक्षयस्व च मा अचिरम् || १-१०-१९
गृहाण विप्र भद्रम् ते भक्षयस्व च मा अचिरम् || १-१०-१९
" 'Take these important fruits of ours, oh, Brahman, you be safe, oh, holy one... eat them
before long....' Said courtesans to Rishyasringa.] [1-10-19]
ततः ताः तम् समालिंग्य सर्वा हर्ष समन्विताः |
मोदकान् प्रददुः तस्मै भक्ष्याम् च विविधान् शुभान् || १-१०-२०
मोदकान् प्रददुः तस्मै भक्ष्याम् च विविधान् शुभान् || १-१०-२०
"Then all of the courtesans have embraced him and all of them with a kind of mirthfulness
in the offing, presented sweet-balls and other varieties of best sweetmeats to him. [1-10-20]
तानि च आस्वाद्य तेजस्वी फलानि इति स्म मन्यते |
अनास्वादित पूर्वाणि वने नित्य निवासिनाम् || १-१०-२१
अनास्वादित पूर्वाणि वने नित्य निवासिनाम् || १-१०-२१
"Having relished the sweets, that resplendent sage supposed them to be fruits only, for he
did not taste sweets earlier, as he is always forest-bound. [1-10-21]
आपृच्छ्य च तदा विप्रम् व्रत चर्याम् निवेद्य च |
गच्छन्ति स्म अपदेशात् ता भीताः तस्य पितुः स्त्रियः || १-१०-२२
गच्छन्ति स्म अपदेशात् ता भीताः तस्य पितुः स्त्रियः || १-१०-२२
"Taking leave of the Sage Rishyasringa on pretence that they also have to perform devotional
duties, they the courtesans departed from there on the pretext of their daily worship, while
they actually feared for the arrival of Rishyasringa's father who may hurl curses on his arrival...]
[1-10-22]
गतासु तासु सर्वासु काश्यपस्य आत्मजो द्विजः |
अस्वस्थ हृदयः च आसीत् दुःखात् च परिवर्तते || १-१०-२३
अस्वस्थ हृदयः च आसीत् दुःखात् च परिवर्तते || १-१०-२३
"After the departure of all them the courtesans, that Brahman Rishyasringa, the grandson of
Sage Kaashyapa, is disturbed at heart and even behaved sadly... [1-10-23]
ततोऽपरे द्युः तम् देशम् आजगाम स वीर्यवान् |
विभाण्डक सुतः श्रीमान् मनसा विचिन्तयन् मुहुः || १-१०-२४
मनोज्ञा यत्र ता दृष्टा वारमुख्याः स्वलंकृताः |
विभाण्डक सुतः श्रीमान् मनसा विचिन्तयन् मुहुः || १-१०-२४
मनोज्ञा यत्र ता दृष्टा वारमुख्याः स्वलंकृताः |
"Then on the next day Rishyasringa, son of Vibhandaka and the prosperous sage with ascetic
power has arrived at that place where he saw well-decorated and delightful courtesans recollecting
in mind repetitively about them alone. [1-10-24, 25a]
दृष्ट्वा एव च ततो विप्रम् आयान्तम् हृष्ट मानसाः || १-१०-२५
उपसृत्य ततः सर्वाः ताः तम् ऊचुर् इदम् वचः |
एहि आश्रम पदम् सौंय अस्माकम् इति च अब्रुवन् || १-१०-२६
उपसृत्य ततः सर्वाः ताः तम् ऊचुर् इदम् वचः |
एहि आश्रम पदम् सौंय अस्माकम् इति च अब्रुवन् || १-१०-२६
" Then on seeing the arrival of that Brahman, the courtesans felt happy at heart, and all
of those courtesans on surrounding him said, "oh, gentle one, welcome to the threshold of
our hermitage... [1-10-25b, 26]
चित्राणि अत्र बहूनि स्युः मूलानि च फलनि च |
तत्र अपि एष विशेषेण विधिः हि भविता ध्रुवम् || १-१०-२७
तत्र अपि एष विशेषेण विधिः हि भविता ध्रुवम् || १-१०-२७
"There are excellent tuber fruits and fruits and there will be a very distinctive hospitality...
definitely indeed..." So said the courtesans.[1-10-27]
श्रुत्वा तु वचनम् तासाम् सर्वासाम् हृदयम् गमम् |
गमनाय मतिम् चक्रे तम् च निन्युः तथा स्त्रियः || १-१०-२८
गमनाय मतिम् चक्रे तम् च निन्युः तथा स्त्रियः || १-१०-२८
"On hearing the heart-pleasing words of all those courtesans, Rishyasringa made up his mind
to go over there, and then those women took him away [to their place in Anga Kingdom.] [1-10-28]
तत्र च आनीयमाने तु विप्रे तस्मिन् महात्मनि |
ववर्ष सहसा देवो जगत् प्रह्लादयन् तदा || १-१०-२९
ववर्ष सहसा देवो जगत् प्रह्लादयन् तदा || १-१०-२९
"While that great soul ad Brahman Rishyasringa while being brought into Anga Kingdom, then
the Rain-god quickly showered rain in Anga kingdom to the delight of the world. [1-10-29]
वर्षेण एव आगतम् विप्रम् तापसम् स नराधिपः |
प्रति उद्गंय मुनिम् प्रह्वः शिरसा च महीम् गतः || १-१०-३०
अर्घ्यम् च प्रददौ तस्मै न्यायतः सुसमाहितः |
वव्रे प्रसादम् विप्रेइन्द्रात् मा विप्रम् मन्युः आविशेत् || १-१०-३१
प्रति उद्गंय मुनिम् प्रह्वः शिरसा च महीम् गतः || १-१०-३०
अर्घ्यम् च प्रददौ तस्मै न्यायतः सुसमाहितः |
वव्रे प्रसादम् विप्रेइन्द्रात् मा विप्रम् मन्युः आविशेत् || १-१०-३१
"The king Romapada personally proceeded towards that Brahman Rishyasring who is now
entering Anga kingdom along with rains, made prostratiion before him, offered water
customarily with dedication, and then the king Romapada besought beneficence
of the best sage Rishyasringa to save him and his kingdom from the fury of his father Sage Vibhandaka,
if sage Vibhandaka were to know about this pursuit of bringing Rishyasringa to Anga
country, at a later time ... [1-10-30, 31]
अन्तःपुरम् प्रवेश्य अस्मै कन्याम् दत्त्वा यथाविधि |
शांताम् शान्तेन मनसा राजा हर्षम् अवाप सः || १-१०-३२
शांताम् शान्तेन मनसा राजा हर्षम् अवाप सः || १-१०-३२
"On entering the palace princess Shanta is given to Rishyasringa in customary marriage, and
then that King Romapada obtained rejoice with a peaceful mind. [1-10-32]
एवम् स न्यवसत् तत्र सर्व कामैः सुपूजितः |
ऋष्यश्ऱ्^ङ्गो महातेजा शन्ताया सह भार्यया || १-१०-३३
ऋष्यश्ऱ्^ङ्गो महातेजा शन्ताया सह भार्यया || १-१०-३३
" Thus that great fulgent Rishyasringa lived in Anga kingdom along with his wife Shanta, and
with all his desires fulfilled and also well worshipped" [Thus Sumantra said the legend of
Rishyasringa to King Dasharatha.] [1-10-33]
इति वाल्मीकि रामायणे अदि काव्ये बाल काण्डे दशमः सर्गः