DONATE NOW - UPI
किष्किन्धा-काण्ड > पम्पासरोवर पहुँचने पर व्याकुलता, सुग्रीव का भय
Rama in his pursuit to regain Seetha reaches Pampa Lake along with Lakshmana. Rama visualises Pampa
Lake as a heavenly abode and narrates to Lakshmana the suffering he is undergoing due to the departure
of Seetha, i.e., the departure of innate soul from the Supreme. Seetha is the alter ego of Rama, either
in heaven or on earth. In heavens she is Goddess Lakshmi and she incarnates herself as Seetha on earth.
In the first chapter of Kishkindha Kanda the elaborate description of Pampa Lake and its surroundings
is to be taken as a two-fold narration, one pertaining to Divinity, the other to Rama, the human. The
area of Pampa Lake metaphors with heavens, and its trees and birds with divine souls, and who incidentally
are teachers too. The fragrant breeze metaphors with god's gift, flowers as pure knowers and knowledge,
and the tranquil water as clear heart and so on. Rama as hero of the epic is in search of Seetha. Rama
as god incarnate is also in search of true devotees who are entrapped in the bodies of living beings.
The true devotees are the trees, birds, flowers, waters and other naturals except the humans who cherish
the earthly comforts. Thus Rama's sorrowing over Seetha and Bharata is in similitude with the god's
sorrowing for the true devotees, who needs salvation from the birth and death cycle. Hence the god incarnate
Rama is in search of true devotee like Seetha, who is now in a distant place and needs some education
about her release from the embodiment in Lanka. Later Rama finds Hanuma, the teacher, who will be deputed,
to Seetha to enlighten her about her release. In the last two chapters of Aranya Kanda there will be
some 61 verses detailing about Pampa Lake and Rama's love for Seetha. But in Gorakhpur and Eastern recessions
there are 130 verses in this first canto of Kishkindha and some 20 verses in the fag end chapter of
Aranya canto. In these many verses Rama expresses his deep-rooted emotion for Seetha, which the ancient
commentators have interpreted to be the God's deep-seated love and anguish for the created souls. The
comparison is, Rama to Vishnu, Seetha to the created soul, now captivated in the embodiment called Lanka,
and Lakshmana as the true devout. God needs a messenger or a Messiah or as per Hindu tradition the Guru,
the teacher. That is what Hanuma. Rama as a god incarnate is actually in search of a true teacher, for
which the surroundings of Pampa Lake are exemplified as good surroundings for finding such a true teacher.
As far as possible, the commentaries of ancients are given in comment section of those verses. At the
fag end of this chapter, the mighty monkey hero Sugreeva, moving on the Rishyamuka Mountain sees Rama
and Lakshmana entering into his territory, flees into deep forests, fearing them to be enemies.
स ताम् पुष्करिणीम् गत्वा पद्म उत्पल झषाकुलाम् |
रामः सौमित्रि सहितो विललाप अकुलेन्द्रियः || ४-१-१
रामः सौमित्रि सहितो विललाप अकुलेन्द्रियः || ४-१-१
Rama, on arriving at that Lake of Lotuses called Pampa along with Lakshmana, which is full with lotuses,
costuses, and fishes, lamented as his emotions are disturbed, on seeing the beauty of the Lake comparable
with Seetha's face. [4-1-1]
तत्र दृष्ट्वैवा ताम् हर्षात् इन्द्रियाणि चकम्पिरे |
स कामवशम् आपन्नः सौमित्रिम् इदम् अब्रवीत् || ४-१-२
स कामवशम् आपन्नः सौमित्रिम् इदम् अब्रवीत् || ४-१-२
There, on seeing that Lake of Lotuses, thrilled are his senses with gladness, and he engrossed and overcame
by passion spoke this way to Lakshmana. [4-1-2]
सौमित्रे शोभते पम्पा वैदूर्य विमल उदका |
फुल्ल पद्म उत्पलवती शोभिता विविधैः द्रुमैः || ४-१-३
फुल्ल पद्म उत्पलवती शोभिता विविधैः द्रुमैः || ४-१-३
"Oh! Soumitri, magnificent is Pampa Lake with its cat's-eye-gem like waters, and she with her fully
bloomed lotuses and costuses is beaming forth, along with many trees around her. [3-1-3]
सौमित्रे पश्य पम्पायाः काननम् शुभ दर्शनम् |
यत्र राजन्ति शैला वा द्रुमाः स शिखरा इव || ४-१-४
यत्र राजन्ति शैला वा द्रुमाः स शिखरा इव || ४-१-४
"Oh! Soumitri, see the forest of Pampa, the auspicious one in its appearance... where the mountains
or trees lustre with their mountainous peaks... [4-1-4]
माम् तु शोकाभि सन्तप्तम् आधयः पीडयन्ति वै ||
भरतस्य च दुःखेन वैदेह्या हरणेन च || ४-१-५
भरतस्य च दुःखेन वैदेह्या हरणेन च || ४-१-५
"But I, who am well seethed by the anguish of Bharata, and even by the abduction of Seetha, am indeed
distressed by my sensibilities and their distresses... [4-1-5]
शोकार्तस्य अपि मे पम्पा शोभते चित्र कानना |
व्यवकीर्णा बहु विधैः पुष्पैः शीतोदका शिवा || ४-१-६
व्यवकीर्णा बहु विधैः पुष्पैः शीतोदका शिवा || ४-१-६
"This auspicious Pampa is pleasant to me with its delightful forests overspread with many diverse flowers,
cool waters, though I am disquieted... [4-1-6]
नलिनैः अपि संछन्ना हि अत्यर्थ शुभ दर्शना |
सर्प व्याल अनुचरिता मृग द्विज समाकुला || ४-१-७
सर्प व्याल अनुचरिता मृग द्विज समाकुला || ४-१-७
"Even enwreathed with lotuses this is remarkably sacred in its aspect... rambling snakes and elephants
and restless are the deer and birds flocks, as well... [4-1-7]
अधिकम् प्रविभाति एतत् नील पीतम् तु शाद्वलम् |
द्रुमाणाम् विविधैः पुष्पैः परिस्तोमैः इव अर्पितम् || ४-१-८
द्रुमाणाम् विविधैः पुष्पैः परिस्तोमैः इव अर्पितम् || ४-१-८
"All this is shining very much with bluish, yellowish grassland with a variety of trees... and with
flowers covering it like flowery bed-sheet with variegated colours... [4-1-8]
पुष्प भार समृद्धानि शिखराणि समन्ततः |
लताभिः पुष्पित अग्राभिः उपगूढानि सर्वतः || ४-१-९
लताभिः पुष्पित अग्राभिः उपगूढानि सर्वतः || ४-१-९
"Everywhere the treetops are fully flowered and the onus of those flowers is on the rise, though they
are wholly embraced by climbers and their apices. [4-1-9]
सुख अनिलोऽयम् सौमित्रे कालः प्रचुर मन्मथः |
गन्धवान् सुरभिर् मासो जात पुष्प फल द्रुमः || ४-१-१०
गन्धवान् सुरभिर् मासो जात पुष्प फल द्रुमः || ४-१-१०
"Pleasing is this breeze, oh! Soumitri, and Manmadha, the Love God, prevails at this time, and prideful
is this month with its fragrance, flowers, fruits and trees... all anew... [4-1-10]
पश्य रूपाणि सौमित्रे वनानाम् पुष्प शालिनाम् |
सृजताम् पुष्प वर्षाणि वर्षम् तोयमुचाम् इव || ४-१-११
सृजताम् पुष्प वर्षाणि वर्षम् तोयमुचाम् इव || ४-१-११
"See this figuration of these forests enriched with these flowers, Soumitri! Outpouring is the flower
rain, like the rain from rain-clouds... [4-1-11]
प्रस्तरेषु च रम्येषु विविधाः कानन द्रुमाः |
वायु वेग प्रचलिताः पुष्पैः अवकिरन्ति गाम् || ४-१-१२
वायु वेग प्रचलिताः पुष्पैः अवकिरन्ति गाम् || ४-१-१२
"Also on those appeasing terraces of mountains there are many forest trees... speed of winds are swinging
them to shower flowers onto ground... [4-1-12]
पतितैः पतमानैः च पादपस्थैः च मारुतः |
कुसुमैः पश्य सौमित्रे क्रीडतीव समन्ततः || ४-१-१३
कुसुमैः पश्य सौमित्रे क्रीडतीव समन्ततः || ४-१-१३
"These are the flowers already fallen, about to fall, or still on the trees, but everywhere the air
is playing with these flowers, see that Lakshmana... [4-1-13]
विक्षिपन् विविधाः शाखा नगानाम् कुसुमोत्कटाः |
मारुतः चलित स्थानैः षट्पदैः अनुगीयते || ४-१-१४
मारुतः चलित स्थानैः षट्पदैः अनुगीयते || ४-१-१४
"The honeybees are displaced when the wind rapidly moved numerous branches of trees with full of flowers,
and though displaced those bees are singing as though in accompaniment to the singing breeze... [4-1-14]
मत्त कोकिल सन्नादैः नर्तयन् इव पादपान् |
शैल कन्दर निष्क्रान्तः प्रगीत इव च अनिलः || ४-१-१५
शैल कन्दर निष्क्रान्तः प्रगीत इव च अनिलः || ४-१-१५
"Breeze coming out from those mountain caves along with the high callings of lusty black cuckoos are
making the trees to dance, and the air itself is as though singing as an accompaniment to that dancing...
[4-1-15]
तेन विक्षिपता अत्यर्थम् पवनेन समन्ततः |
अमी संसक्त शाखाग्रा ग्रथिता इव पादपाः || ४-१-१६
अमी संसक्त शाखाग्रा ग्रथिता इव पादपाः || ४-१-१६
"Entwined are the spires of trees when muchly moved by the air, thus the trees themselves seem to be
entwined one with the other... [4-1-16]
स एव सुख संस्पर्शो वाति चन्दन शीतलः |
गन्धम् अभ्यवहन् पुण्यम् श्रम अपनयो अनिलः || ४-१-१७
गन्धम् अभ्यवहन् पुण्यम् श्रम अपनयो अनिलः || ४-१-१७
"He, this breeze is thus a happy one for touch, carrying a coolant and the fragrance like that of the
sandalwood, and this breezing is a merited one and a fatigue remover... [4-1-17]
अमी पवन विक्षिप्ता विनन्दन्ती इव पादपाः |षट्पदैः अनुकूजद्भिः वनेषु मधु गन्धिषु || ४-१-१८
"Air is vacillating these trees in this honey scented forest... and the trees appear to be enjoying
their fluttering dance and seem to be swinging their treetops to appreciate the singing of honeybees
that are humming in accompaniment to this dance... [4-1-18]
गिरि प्रस्थेषु रम्येषु पुष्पवद्भिः मनोरमैः |
संसक्त शिखरा शैला विराजन्ति महाद्रुमैः || ४-१-१९
संसक्त शिखरा शैला विराजन्ति महाद्रुमैः || ४-१-१९
"On mountain-planes that are beautiful with fully flowered and pleasant tress that entwine the mountain
peaks with their high treetops, and thus these mountains indeed liven up with these great trees...[4-1-19]
पुष्प संछन्न शिखरा मारुतः उत्क्षेप चंचला |
अमी मधुकरोत्तंसाः प्रगीत इव पादपाः || ४-१-२०
अमी मधुकरोत्तंसाः प्रगीत इव पादपाः || ४-१-२०
"Air is moving the treetops fully covered with flowers to swinging and the coronet like honeybees have
to swing around those treetops, thus these trees themselves appear to be dancing to be dancing and singing...
[4-1-20]
सुपुष्पितांस्तु पश्य एतान् कर्णिकारान् समन्ततः |
हाटक प्रति संच्छन्नान् नरान् पीतांबरान् इव || ४-१-२१
हाटक प्रति संच्छन्नान् नरान् पीतांबरान् इव || ४-१-२१
"Fully flowered are these Karnikaara plants all over with golden colour flowers at top and yellow coloured
stems, and they look like men wearing golden ornaments on their upper body, while their loin cloth is
yellow... [4-1-21]
अयम् वसन्तः सौमित्रे नाना विहग नादितः |
सीतया विप्रहीणस्य शोक सन्दीपनो मम || ४-१-२२
सीतया विप्रहीणस्य शोक सन्दीपनो मम || ४-१-२२
"This spring with the soundings of many birds, oh! Soumitri, is enkindling grief in me, for Seetha is
disunited...[4-1-22]
माम् हि शोक समाक्रान्तम् संतापयति मन्मथः |
हृष्टम् प्रवदमानश्च समाह्वयति कोकिलः || ४-१-२३
हृष्टम् प्रवदमानश्च समाह्वयति कोकिलः || ४-१-२३
"I, who am already pervaded by grief, am now well sweltered by the Love God, and this cuckoo that has
happy calls is rather calling me down... [4-1-23]
एष दाअत्यूहको हृष्टो रम्ये माम् वन निर्झरे |
प्रणदन् मन्मथाविष्टम् शोचयिष्यति लक्ष्मण || ४-१-२४
प्रणदन् मन्मथाविष्टम् शोचयिष्यति लक्ष्मण || ४-१-२४
"This gallinule bird happily calling in the forest brooks is making me awesome with its calls, as the
Love-god has already made me awestricken... [4-1-24]
श्रुत्वा एतस्य पुरा शब्दम् आश्रमस्था मम प्रिया |
माम् आहूय प्रमुदिता परमम् प्रत्यनन्दत || ४-१-२५
माम् आहूय प्रमुदिता परमम् प्रत्यनन्दत || ४-१-२५
"Earlier when we were in hermitage, on hearing this bird's call, dear Seetha used to call me to listen,
and she herself was highly cheerful at this bird's calls... [4-1-25]
एवम् विचित्राः पतगा नाना राव विराविणः |
वृक्ष गुल्म लताः पश्य संपतन्ति समन्ततः|| ४-१-२६
वृक्ष गुल्म लताः पश्य संपतन्ति समन्ततः|| ४-१-२६
"Very many amusing birds of that kind are flitting all over on trees, bushes, and creepers emitting
very many sounds... see them, Lakshmana... [4-1-26]
विमिश्रा विहगाः पुंभिः आत्म व्यूह अभिनन्दिताः |
भृङ्गराज प्रमुदिताः सौमित्रे मधुर स्वराः || ४-१-२७
भृङ्गराज प्रमुदिताः सौमित्रे मधुर स्वराः || ४-१-२७
"Well mingled are these female birds with their male ones, for which they are well admired by their
own flock, oh! Soumitri, and such birds are calling gladsomely together with the pleasing humming of
king-bees... [4-1-27]
अस्याः कूले प्रमुदिताः सन्घशः शकुनास्त्विह |
दात्यूहरति विक्रन्दैः पुंस्कोकिल रुतैः अपि | ४-१-२८
स्वनन्ति पादपाः च इमे माम् अनङ्ग प्रदीपकाः |
दात्यूहरति विक्रन्दैः पुंस्कोकिल रुतैः अपि | ४-१-२८
स्वनन्ति पादपाः च इमे माम् अनङ्ग प्रदीपकाः |
"At the shore of this Lake Pampa rejoicing are these birds in groups, and these trees loaded with the
mating sounds of gallinule birds, and even loaded the callings of the male black cuckoos, are while
inciting me they are inspiring love in me... [4-1-28, 29a]
अशोक स्तबक अङ्गारः षट्पद स्वन निस्वनः || ४-१-२९
माम् हि पल्लव ताम्रार्चिः वसन्ताग्निः प्रधक्ष्यति |
माम् हि पल्लव ताम्रार्चिः वसन्ताग्निः प्रधक्ष्यति |
"The fire called spring season will burn me down with its fiery paraphernalia like the clusters of red
flowers of hellebore that are akin to fireballs, the humming of honeybees that is alike the rustle of
campfires, and the coppery red colour of tender leaves just sprouted that is identical to burning fire...
[4-1-29b, 30a]
न हि ताम् सूक्ष्मपक्ष्माक्षीम् सुकेशीम् मृदु भाषिणीम् || ४-१-३०
अपश्यतो मे सौउमित्रे जीवितेऽस्ति प्रयोजनम् |
अपश्यतो मे सौउमित्रे जीवितेऽस्ति प्रयोजनम् |
"And if she with slender eyelids on her eyes, decent hairdo, and a soft spoken one, Oh! Soumitri, if
she is unseen by me will there be any purposefulness of my life? [4-1-30b, 31a]
अयम् हि रुचिरः तस्याः कालो रुचिर काननः || ४-१-३१
कोकिलाकुल सीमान्तः दयिताया मम अनघः |
कोकिलाकुल सीमान्तः दयिताया मम अनघः |
"My dear Seetha has an enchantment for these enchanting woodlands bustling with koels up to their horizons,
and Lakshmana, similarly enchanting is this vernal season to her... [4-1-31b, 32a]
मन्मध आयास संभूतो वसन्त गुण वर्धितः || ४-१-३२
अयम् माम् धक्ष्यति क्षिप्रम् शोकाग्निः न चिरादिव |
अयम् माम् धक्ष्यति क्षिप्रम् शोकाग्निः न चिरादिव |
"This fire of grief born out of the throes of love, and furthered by the attributes of spring season
will swiftly burn me down in no time... [4-1-32]
अपश्यत ताम् वनिताम् पश्यतो रुचिर द्रुमान् || ४-१-३३
मम अयम् आत्मप्रभवो भूयस्त्वम् उपयास्यति |
मम अयम् आत्मप्रभवो भूयस्त्वम् उपयास्यति |
"As the one unable to see that lady but able to see beautiful trees the Love-god in me gains intensity...
[4-1-33b, 34a]
अदृश्यमाना वैदेही शोकम् वर्धयती इह मे || ४-१-३४
दृश्यमानो वसन्तः च स्वेद संसर्ग दूषकः |
दृश्यमानो वसन्तः च स्वेद संसर्ग दूषकः |
"Now, that invisible Seetha is intensifying my agony, and this visible spring season, the remover of
the touch of sweat too, is doing the same... [4-1-34b, 35a]
माम् हि सा मृगशाबाक्षी चिन्ता शोक बलात्कृतम् || ४-१-३५
संतापयति सौमित्रे कृइरः चैत्र वनानिलः |
संतापयति सौमित्रे कृइरः चैत्र वनानिलः |
"Overwhelmed with the grief of worry about that deer eyed Seetha, such as I am, I am burnt down by this
cruel vernal breeze of forests...[4-1-35b, 36a]
अमी मयूराः शोभन्ते प्रनृत्यन्तः ततः ततः || ४-१-३६
स्त्वैः पक्षैः पवन उद्धूतैः गवाक्षैः स्फाटिकैः इव |
स्त्वैः पक्षैः पवन उद्धूतैः गवाक्षैः स्फाटिकैः इव |
"And these peacocks that dance here and there are shining forth with crystal like windows on their plumage,
when up-shoved by the wind...[4-1-36b, 37a]
शिखिनीभिः परिवृतास्त एते मद मूर्छिताः || ४-१-३७
मन्मथ अभिपरीतस्य मम मन्मथ वर्धनाः |
मन्मथ अभिपरीतस्य मम मन्मथ वर्धनाः |
"Those peacocks that are surorounded by their peahens and convulsed in love are intensifying longing
in me, who am already muffled in love-longing... [4-1-37b, 38a]
पश्य लक्ष्णम नृत्यन्तम् मयूरम् उपनृत्यति || ४-१-३८
शिखिनी मन्मथ आर्तैः एषा भर्तारम् गिरि सानुनि |
शिखिनी मन्मथ आर्तैः एषा भर्तारम् गिरि सानुनि |
"See Lakshmana, on that mountain terrace this peahen longing for love is dancing at the nearby of her
husband, that peacock... [4-1-38b, 39a]
ताम् एव मनसा रामाम् मयुरोऽपि अनुधावति || ४-१-३९
वितत्य रुचिरौ पक्षौ रुतैः उपहसन् इव |
वितत्य रुचिरौ पक्षौ रुतैः उपहसन् इव |
"Spreading his beautiful wings and screaming as though joking, even that peacock is longingly running
after his female... [4-1-39b, 40a]
मयूरस्य वने नूनम् रक्षसा न हृता प्रिया || ४-१-४०
तस्मात् नृत्यति रम्येषु वनेषु सह कान्तया |
तस्मात् नृत्यति रम्येषु वनेषु सह कान्तया |
"Definitely no demon has abducted that peacock's ladylove, hence he is dancing with her in beautiful
forests... [4-1-40b, 41a]
मम त्वयम् विना वासः पुष्पमासे सुदुःसहः || ४-१-४१
पश्य लक्ष्मण संरागः तिर्यक् योनिगतेषु अपि |
यदेषा शिखिनी कामात् भर्तारम् अभिवर्तते || ४-१-४२
पश्य लक्ष्मण संरागः तिर्यक् योनिगतेषु अपि |
यदेषा शिखिनी कामात् भर्तारम् अभिवर्तते || ४-१-४२
"Living in this flowering month is unbearable for me... Lakshmana, see the fondness even in those originated
in animals, thus that peahen in her passion is following her husband... [4-1-41b, 42]
माम् अपि एवम् विशालाक्षी जानकी जात संभ्रमा |
मदनेन अभिवर्तेत यदि न अपहृता भवेत् || ४-१-४३
मदनेन अभिवर्तेत यदि न अपहृता भवेत् || ४-१-४३
"Had she, that broad eyed lady Seetha, not been abducted, she too would have followed me in this way
with an ecstatic love... [4-1-43]
पश्य लक्ष्मण पुष्पाणि निष्फलानि भवन्ति मे |
पुष्प भार समृद्धानाम् वनानाम् शिशिरात्यये || ४-१-४४
पुष्प भार समृद्धानाम् वनानाम् शिशिरात्यये || ४-१-४४
"See Lakshmana, while these forests are abundantly weighty with flowers in wintry season these flowers
are becoming futile to me... [4-1-44]
रुचिराणि अपि पुष्पाणि पादपानाम् अतिश्रिया |
निष्फलानि महीम् यान्ति समम् मधुकरोत्करैः || ४-१-४५
निष्फलानि महीम् यान्ति समम् मधुकरोत्करैः || ४-१-४५
"Though these flowers on the trees are exceedingly beautiful they are falling onto the earth wastefully,
along with the swarms of honeybees hovering over them... [4-1-45.]
नदन्ति कावम् मुदिताः शकुना सङ्घशः कलम् |
आह्वयन्त इव अन्योन्यम् काम उन्मादकरा मम || ४-१-४६
आह्वयन्त इव अन्योन्यम् काम उन्मादकरा मम || ४-१-४६
"These blithesome birds appear to be inviting each other in mutual consent, and they are melodious calling
as they like, and this is causing love madness in me... [4-1-46]
वसन्तो यदि तत्र अपि यत्र मे वसति प्रिया |
नूनम् परवशा सीता सा अपि शोच्यति अहम् यथा || ४-१-४७
नूनम् परवशा सीता सा अपि शोच्यति अहम् यथा || ४-१-४७
"Should this spring season be there too, where my dear one Seetha is living, she with her unrequited
merriment will definitely be saddened like me... [4-1-47]
नूनम् न तु वसन्तः तम् देशम् स्पृशति यत्र सा |
कथम् हि असित पद्माक्षी वर्तयेत् सा मया विना || ४-१-४८
कथम् हि असित पद्माक्षी वर्तयेत् सा मया विना || ४-१-४८
"Definitely this spring season will not touch that place where she is... and even if this touches that
place, how can that lady with black-lotus-eyes can possibly comport without me! [4-1-48]
अथवा वर्तते तत्र वसन्तो यत्र मे प्रिया |
किम् करिष्यति सुश्रोणी सा तु निर् भर्त्सिता परैः || ४-१-४९
किम् करिष्यति सुश्रोणी सा तु निर् भर्त्सिता परैः || ४-१-४९
"Otherwise, even if the spring happens to be there where my dear is, what can that fine waisted lady
do under threat by others? [4-1-49]
श्यामा पद्म पलाशाक्षी मृदु भाषा च मेम् प्रिया |
नूनम् वसन्तम् आसाद्य परित्यक्ष्यति जीवितम् || ४-१-५०
नूनम् वसन्तम् आसाद्य परित्यक्ष्यति जीवितम् || ४-१-५०
"She in midst of her youth, eyes like lotus petals, also soft-spoken one is my dear one... and definitely
taken by the spring she leaves her life... [4-1-50]
दृढम् हि हृदये बुधिः मम संप्रतिवर्तते |
न अलम् वर्तयितुम् सीता साध्वी मत् विरहम् गता || ४-१-५१
न अलम् वर्तयितुम् सीता साध्वी मत् विरहम् गता || ४-१-५१
"Indeed in my heart a strong notion is prevailing that the chaste lady Seetha will be unable to live
separated from me... [4-1-51]
मयि भावो हि वैदेह्याः तत्त्वतो विनिवेशितः |
मम अपि भावः सीतायाम् सर्वधा विनिवेशितः || ४-१-५२
मम अपि भावः सीतायाम् सर्वधा विनिवेशितः || ४-१-५२
"My thoughts of Seetha alone are well biding in me, and in Seetha also thoughts about me will always
be abiding... [4-1-52.]
एष पुष्पवहो वायुः सुख स्पर्शो हिमावहः |
ताम् विचिन्तयतः कान्ताम् पावक प्रतिमो मम || ४-१-५३
ताम् विचिन्तयतः कान्ताम् पावक प्रतिमो मम || ४-१-५३
"This breeze carrying fragrance of flowers is though pleasant for touch and though coolish like snow,
this alone is like fire to me as I am very much worried about that lady... [4-1-53]
सदा सुखम् अहम् मन्ये यम् पुरा सह सीताया |
मारुतः स विना सीताम् शोक संजनओ मम || ४-१-५४
मारुतः स विना सीताम् शोक संजनओ मम || ४-१-५४
"By which breeze I always felt happiness earlier along with Seetha... that breeze alone is increasing
anguish in me without Seetha... [4-1-54]
ताम् विन अथ विहङ्गो असौ पक्षी प्रणदितः तदा |
वायसः पादपगतः प्रहृष्टम् अभि कूजति || ४-१-५५
वायसः पादपगतः प्रहृष्टम् अभि कूजति || ४-१-५५
"When Seetha was with me, then this crow flew into the sky and cawed much indicating Seetha's departure
from me, and now sitting on a tree it is cawing agreeably indicating early arrival of Seetha... [4-1-55]
एष वै तत्र वैदेह्या विहगः प्रतिहारकः |
पक्षी माम् तु विशालाक्ष्याः समीपम् उपनेष्यति || ४-१-५६
पक्षी माम् तु विशालाक्ष्याः समीपम् उपनेष्यति || ४-१-५६
"This bird alone, then roving in the sky indicated about the abduction of Seetha... and this very same
bird will now lead me near to that broad eyed one... [4-1-56]
पश्य लक्ष्मण संनादम् वने मद विवर्धनम् |
पुष्पित अग्रेषु वृक्षेषु द्विजानाम् अवकूजताम् || ४-१-५७
पुष्पित अग्रेषु वृक्षेषु द्विजानाम् अवकूजताम् || ४-१-५७
"Lakshmana, observe the appealing tonality of birds in the forest that calling out atop the flowered
trees, that which is indeed furthering one's passion� [4-1-57]
विक्षिप्ताम् पवनेन एताम् असौ तिलक मञ्जरीम् |
षट्पदः सहसा अभ्येति मद उद्धूताम् इव प्रियाम् || ४-१-५८
षट्पदः सहसा अभ्येति मद उद्धूताम् इव प्रियाम् || ४-१-५८
"That honeybee is quickly reaching these red flowers bouquets of Tilaka that are like his loved ones
that are raising their faces with vigour�[4-1-58]
कामिनाम् अयम् अत्यन्तम् अशोकः शोक वर्धनः |
स्तबकैः पवन उत्क्षिप्तैः तर्जयन् इव माम् स्थितः || ४-१-५९
स्तबकैः पवन उत्क्षिप्तैः तर्जयन् इव माम् स्थितः || ४-१-५९
"To the impassioned ones that Ashoka tree is very much enhancing grief, and with its bouquets of flowers
hustled up by the wind it is sanding as though to daunt me... [4-1-59]
अमी लक्ष्मण दृश्यन्ते चूताः कुसुम शालिनः |
विभ्रम उत्सिक्त मनसः स अङ्गरागा नरा इव || ४-१-६०
विभ्रम उत्सिक्त मनसः स अङ्गरागा नरा इव || ४-१-६०
" Lakshmana, these mango trees bearing greenish yellow flower are appearing like men whose hearts are
flirtatiously aroused, and who have creamed their bodies with greenish-yellow body cream� [4-1-60]
सौमित्रे पश्य पम्पायाः चित्रासु वन राजिषु |
किंनरा नरशार्दूल विचरन्ति ततः ततः || ४-१-६१
किंनरा नरशार्दूल विचरन्ति ततः ततः || ४-१-६१
"Oh, tigerly man Soumitri, see these Pampa's amazing forests ranges... and therein the nymphs are moving,
hither and yon... [4-1-61]
इमानि शुभ गन्धीनि पश्य लक्ष्मण सर्वशः |
नलिनानि प्रकाशन्ते जले तरुण सूर्य वत् || ४-१-६२
नलिनानि प्रकाशन्ते जले तरुण सूर्य वत् || ४-१-६२
"See Lakshmana, these fragrant and propitious blue lotuses are everywhere in the waters, glistening
like tender sun... [4-1-62]
एषा प्रसन्न सलिला पद्म नील उत्पलायुता |
हंस कारण्डव आकीर्णा पम्पा सौगन्धिका युता || ४-१-६३
हंस कारण्डव आकीर्णा पम्पा सौगन्धिका युता || ४-१-६३
"This Pampa Lake is shining forth with its tranquil waters, that contain lotuses, blue water-lily's,
and red lotuses, along with swans and water-birds that permeate it � [4-1-63]
जले तरुण सूर्याभैः षट्पद आहत केसरैः |
पन्कजैः शोभते पम्पा समन्तात् अभिसंवृता || ४-१-६४
पन्कजैः शोभते पम्पा समन्तात् अभिसंवृता || ४-१-६४
"Lotuses with the resplendence of tender sun enwrapping its waters, pollen grain pilfered by honeybees
enwrapping those lotuses� with them this Pampa is beaming forth�
चक्रवाक युता नित्यम् चित्र प्रस्थ वनान्तरा |
मातंग मृग यूथैः च शोभते सलिल अर्थिभिः || ४-१-६५
मातंग मृग यूथैः च शोभते सलिल अर्थिभिः || ४-१-६५
"This Pampa is always bedecked with the ruddy geese, amazing deep areas of the forest, and with water
thirsty herds of elephants and deer, and with them it gleams forth... [4-1-65]
पवन आहत वेगाभिः ऊर्मिभिः विमले अंभसि |
पन्कजानि विराजन्ते ताड्यमानानि लक्ष्मण || ४-१-६६
पन्कजानि विराजन्ते ताड्यमानानि लक्ष्मण || ४-१-६६
"In the tranquil water the speed of wind is throbbing ripples, and the ripples throb the lotuses, thus
the throbbing and rippling lotuses appear beautiful� [4-1-66]
पद्म पत्र विशालाक्षीम् सततम् प्रिय पन्कजाम् |
अपश्यतो मे वैदेहीम् जीवितम् न अभिरोचते || ४-१-६७
अपश्यतो मे वैदेहीम् जीवितम् न अभिरोचते || ४-१-६७
"That one with lotus-petal-like broad eyes, who always holds the lotuses dear...without finding that
Vaidehi... to me my life is uninteresting... [4-1-67]
अहो कामस्य वामत्वम् यो गताम् अपि दुर्लभाम् |
स्मारयिष्यति कल्याणीम् कल्याण तर वादिनीम् || ४-१-६८
स्मारयिष्यति कल्याणीम् कल्याण तर वादिनीम् || ४-१-६८
"Aha! Deplorable is the deviousness of Love-god, for he is causing reminisces about that graceful lady
who articulates that gracefully, even if she is gone away and cannot be regained now... [4-1-68]
शक्यो धारयितुम् कामो भवेत् अभ्यागतो मया |
यदि भूयो वसन्तो माम् न हन्यात् पुष्पित द्रुमः || ४-१-६९
यदि भूयो वसन्तो माम् न हन्यात् पुष्पित द्रुमः || ४-१-६९
"If this spring with its flowered trees is not going to deaden me... the Love-god is a possible one
to tolerate, though now he came upon me forcefully...[4-1-69]
यानि स्म रमणीयानि तया सह भवन्ति मे |
तानि एव अरमणीयानि जायन्ते मे तया विना || ४-१-७०
तानि एव अरमणीयानि जायन्ते मे तया विना || ४-१-७०
"All those places or objects that were delightful ones to me when she was with me, and they alone are
now becoming anguishing ones to me...for she parted from me� [4-1-70]
पद्मकोश पलाशानि द्रष्टुम् दृष्टिः हि मन्यते |
सीताया नेत्र कोशाभ्याम् सदृशान् इति लक्ष्मण || ४-१-७१
सीताया नेत्र कोशाभ्याम् सदृशान् इति लक्ष्मण || ४-१-७१
"To gaze the petals of the lotus buds my sight is fascinated... and in them I perceive the pair of Seetha's
bud-like eyes...Oh! Lakshmana...and they are alike thus... [4-1-71]
पद्म केसर संसृष्टो वृक्षान्तर विनिःसृतः |
निःश्वास इव सीताया वाति वायुः मनोहरः || ४-१-७२
निःश्वास इव सीताया वाति वायुः मनोहरः || ४-१-७२
"This breeze� let out from within the thickets of forests, breezing touching the pollen of lotuses,
is reminding Seetha's exhale, as such it is heart-stealing� [4-1-72]
सौमित्रे पश्य पम्पाया दक्षिणे गिरि सानुषु |
पुष्पितान् कर्णिकारस्य यष्टिम् परम शोभिताम् || ४-१-७३
पुष्पितान् कर्णिकारस्य यष्टिम् परम शोभिताम् || ४-१-७३
"Soumitri, see those flowered Karnikara trees with their tree-trunks on those southern hill-terraces
of Pampa, they are highly splendorous... [4-1-73]
अधिकम् शैल राजोऽयम् धातुभिः तु विभूषितः |
विचित्रम् सृजते रेणुम् वायु वेग विघट्टितम् || ४-१-७४
विचित्रम् सृजते रेणुम् वायु वेग विघट्टितम् || ४-१-७४
"That one, that kingly mountain which is ornamentally impregnated with ores and minerals is exhausting
much mass of wondrous dust with the colour of its ores, that is drifted by the wind's speed... [4-1-74]
गिरि प्रस्थास्तु सौमित्रे सर्वतः संप्रपुष्पितैः |
निष्पत्रैः सर्वतो रम्यैः प्रदीप्ता इव किंशुकैः || ४-१-७५
निष्पत्रैः सर्वतो रम्यैः प्रदीप्ता इव किंशुकैः || ४-१-७५
"On the mountainsides, Soumitri, all over fully flowered are the exquisite Kimshuka trees, while their
leaves are hidden under those reddish flowers, and with them that mountain is as though aglow... [4-1-75]
पम्पा तीर रुहाः च इमे संसक्ता मधु गन्धिनः |
मालती मल्लिका पद्म करवीराः च पुष्पिताः || ४-१-७६
मालती मल्लिका पद्म करवीराः च पुष्पिताः || ४-१-७६
"On the banks of Pampa these jasmines, water-lilies, red oleanders have grown up and they are now flowered
that is wetted with the fragrance of nectar...[4-1-76]
केतक्यः सिन्धुवाराः च वासन्त्यः च सुपुष्पिताः |
माधव्यो गन्धपूर्णाः च कुंदगुल्माः च सर्वशः || ४-१-७७
माधव्यो गन्धपूर्णाः च कुंदगुल्माः च सर्वशः || ४-१-७७
"The Mogra bushes, Sinduka, Vaasanti are well flowered. Maadhavi, flowers are also fully fragrant, and
everywhere there are bushes of Jasmine... [4-1-77]
चिरिबिल्वा मधूकाः च वञ्जुला वकुलाः तथा |
चम्पकाः तिलकाः च एव नागवृक्षाः च पुष्पिताः || ४-१-७८
चम्पकाः तिलकाः च एव नागवृक्षाः च पुष्पिताः || ४-१-७८
"Charming are the saplings of Bilva, and Madhooka, and plants like Vakula, Champaka, Tilaka, Naaga trees
are well flowered.... [4-1-78]
पद्मकाः च एव शोभन्ते नील अशोकाः च पुष्पिताः
लोध्राः च गिरि पृष्ठेषु सिंह केसर पिन्जराः || ४-१-७९
लोध्राः च गिरि पृष्ठेषु सिंह केसर पिन्जराः || ४-१-७९
"Padmaka plants are well flourishing, and like that Neela, Ashoka are also flowered... trees on the
mountain terraces namely Lodhra trees are brownish like lion's mane... [4-1-79]
अन्कोलाः च कुरण्टाः च पूर्णकाः पारिभद्रकाः |
चूताः पाटलयः च अपि कोविदाराः च पुष्पिताः || ४-१-८०
चूताः पाटलयः च अपि कोविदाराः च पुष्पिताः || ४-१-८०
"The trees of Alangium, Kurntaka, Poornaka, Devadaaru, and also the Mango trees, and like that Patala
trees, and the trees of Mountain ebony are flowered...[4-1-80]
मुचुकुंद अर्जुनाः च एव दृश्यन्ते गिरिसानुषु
केतक उद्दालकाः च एव शिरीषाः शिंशुपा धवाः || १-४-८१
केतक उद्दालकाः च एव शिरीषाः शिंशुपा धवाः || १-४-८१
"Muchukunda trees, also Arjuna trees are seen on mountain terraces...Date palm trees, Uddaalaka trees
also... like that the Shiriisha tree, simshupa trees, and dhava trees... [4-1-81]
शाल्मल्यः किंशुकाः च एव रक्ताः कुरवकाः तथा |
तिनिशा नक्तमालाः च चंदनाः स्यंदनाः तथा || १-४-८२
तिनिशा नक्तमालाः च चंदनाः स्यंदनाः तथा || १-४-८२
"Silk cotton trees, palaasha trees also, like that are red mehandi trees, thus are Tinisha and Naktamaala
trees, sandalwood trees, spandana trees are all thus well flowered... [4-1-82]
हिन्तालः तिलकाः च एव नाग वृक्षाः च पुष्पिताः |
पुष्पितान् पुष्पित अग्राभिः लताभिः परिवेष्टितान् || ४-१-८३
पुष्पितान् पुष्पित अग्राभिः लताभिः परिवेष्टितान् || ४-१-८३
"Flowered are the trees like hintaala, tilaka, and naaga trees, and they are enfolded by the flowered
climber-plants at their apices... [4-1-83]
द्रुमान् पश्य इह सौमित्रे पम्पाया रुचिरान् बहून् |
वात विक्षिप्त विटपान् यथा आसन्नान् द्रुमान् इमान् || ४-१-८४
लताः समनुवर्तन्ते मत्ता इव वर स्त्रियः |
वात विक्षिप्त विटपान् यथा आसन्नान् द्रुमान् इमान् || ४-१-८४
लताः समनुवर्तन्ते मत्ता इव वर स्त्रियः |
"See the splendorous trees of Pampa here, oh! Soumitri...their branches bestirred by wind and bend onto
other trees, as though these trees are nearby and within the reach of climber-plants... thus the climber-plants
passionately bear upon those trees, like the doting of passionate women... [ [4-1-84, 85a]
पादपात् पादपम् गच्छन् शैलात् शैलम् वनात् वनम् || ४-१-८५
वाति न एक रस आस्वाद सम्मोदित इव अनिलः |
वाति न एक रस आस्वाद सम्मोदित इव अनिलः |
"And the breeze is perhaps unhappy by savouring only one kind of nectarine aroma, hence it appears to
be gliding from tree to tree, forest to forest, mountain to mountain... while going from tree to tree,
mountain to mountain, forest to forest... [4-1-85b, 86a]
केचित् पर्याप्त कुसुमाः पादपा मधु गन्धिनः || ४-१-८६
केचित् मुकुल संवीताः श्याम वर्णा इव आबभुः |
केचित् मुकुल संवीताः श्याम वर्णा इव आबभुः |
"Some trees are full with flowers whose nectar is fragrant, and some shine forth with dark colour as
they are enveloped with buds... [4-1-86b, 87a]
इदम् मृष्टम् इदम् स्वादु प्रफुल्लम् इदम् इत्यपि || ४-१-८७
राग युक्तो मधुकरः कुसुमेषु आवलीयते ||
राग युक्तो मधुकरः कुसुमेषु आवलीयते ||
"And the honeybee on assessing each of the flower as 'this one is pure... this one is delicious... and
this one is well bloomed...' is plunging into them... [4-1-87b, 88a]
निलीय पुनर् उत्पत्य सहसा अन्यत्र गच्छति |
मधु लुब्धो मधुकरः पंपा तीर द्रुमेषु असौ || ४-१-८८
मधु लुब्धो मधुकरः पंपा तीर द्रुमेषु असौ || ४-१-८८
"On plunging into the flowers that nectar-avaricious honeybee is again coming up, and quickly going
elsewhere in the trees on the banks of Pampa... [4-1-8]
इयम् कुसुम सन्घातैः उपस्तीर्णा सुखा कृता |
स्वयम् निपतितैः भूमिः शयन प्रस्तरैः इव || ४-१-८९
स्वयम् निपतितैः भूमिः शयन प्रस्तरैः इव || ४-१-८९
"These clusters of flowers that have fallen on their own are spreading out like a bed of flowers laid
on, with them the ground appears to endow comfort... [4-1-89]
विविधा विविधैः पुष्पैः तैः एव नगसानुषु |
विस्तेएर्णाः पीत रक्ताभा सौमित्रे प्रस्तराः कृताः || १-४-९०
विस्तेएर्णाः पीत रक्ताभा सौमित्रे प्रस्तराः कृताः || १-४-९०
"On mountain slopes varied flowers are spread out, with them the colour of diverse mountain slabs is
rendered into yellow-red hue... [4-1-90]
हिमान्ते पश्य सौमित्रे वृक्षाणाम् पुष्प संभवम् |
पुष्प मासे हि तरवः संघर्षात् इव पुष्पिताः || ४-१-९१
पुष्प मासे हि तरवः संघर्षात् इव पुष्पिताः || ४-१-९१
"Soumitri see the bloom of flowers in spring after winter, as if the trees have indeed bore the flowers
in competition with one another... [4-1-91]
आह्वयन्त इव अन्योन्यम् नगाः षट्पद नादिताः |
कुसुमोत्तंस विटपाः शोभन्ते बहु लक्ष्मण || ४-१-९२
कुसुमोत्तंस विटपाः शोभन्ते बहु लक्ष्मण || ४-१-९२
"The drones of honeybees among the trees with flowered treetops appear to be the talk of trees, and
the swinging branches of trees appear to be their invitational gestures to one another, thus those trees
look highly attractive... [4-1-92]
एष कारण्डवः पक्षी विगाह्या सलिलम् शुभम् |
रमते कान्ताया सार्थम् कामम् उद्दीपयन् इव || ४-१-९३
रमते कान्ताया सार्थम् कामम् उद्दीपयन् इव || ४-१-९३
"Entering the blessed waters this bird, partridge, is rejoicing together with his female, kindling desire
in me too... [4-1-93]
मंदकिन्यास्तु यदिदम् रूपम् एतन् मनोररम् |
स्थाने जगति विख्याता गुणाः तस्या मनोरमाः || ४-१-९४
स्थाने जगति विख्याता गुणाः तस्या मनोरमाः || ४-१-९४
"This sort of heart pleasing nature is also available with River Ganga, and that alone reasonably signifies
the popularity of River Pampa in the world... [4-1-94]
यदि दृश्येत सा साध्वी यदि च इह वसेम हि |
स्पृहयेयम् न शक्राय न अयोध्यायै रघूत्तम || ४-१-९५
स्पृहयेयम् न शक्राय न अयोध्यायै रघूत्तम || ४-१-९५
"If that devot lady Seetha is found, and also if we were to stay here only, I neither think about Indra's
throne in Heavens nor Ayodhya's throne, which is like Indra's throne on the earth... [4-1-95]
न हि एवम् रमणीयेषु शाद्वलेषु तया सह |
रमतो मे भवेत् चिन्ता न स्पृहा अन्येषु वा भवेत् ||४-१-९६
रमतो मे भवेत् चिन्ता न स्पृहा अन्येषु वा भवेत् ||४-१-९६
"Nay... if I were to take delight this way in these pleasant green meadows along with her, there will
be no worry to me... nor interest in other things... [4-1-96]
अमी हि विविधैः पुष्पैः तरवो रुचिर च्छदाः |
कानने अस्मिन् विना कान्ताम् चित्तम् उत्पादयन्ति मे || ४-१-९७
कानने अस्मिन् विना कान्ताम् चित्तम् उत्पादयन्ति मे || ४-१-९७
"Indeed these beautifully leaved and variously flowered trees are maddening my heart as I am without
that lady Seetha in this forest... [4-1-97]
पश्य शीत जलाम् च इमाम् सौमित्रे पुष्कर आयुताम् |
चक्रवाक अनुचरिताम् कारण्डव निषेविताम् || ४-१-९८
चक्रवाक अनुचरिताम् कारण्डव निषेविताम् || ४-१-९८
"See the cool water of this Pampa Lake, Soumitri, filled with blue lotuses, and with ruddy geese well
moving in, and well venerated by the partridge birds...[4-1-98]
प्लवैः क्रौञ्चैः च संपूर्णाम् महा मृग निषेविताम् |
अधिकम् शोभते पम्पा विकूजद्भिः विहङ्गमैः || ४-१-९९
अधिकम् शोभते पम्पा विकूजद्भिः विहङ्गमैः || ४-१-९९
"Well filled with waterfowls, curlew birds, and adored by great animals, this Pampa glistens much with
pleasantly calling birds...[4-1-99]
दीपयन्ती इव मे कामम् विविधा मुदिता द्विजाः |
श्यामाम् चन्द्र मुखीम् स्मृत्वा प्रियाम् पद्म निभ ईक्षणाम् || ४-१-१००
श्यामाम् चन्द्र मुखीम् स्मृत्वा प्रियाम् पद्म निभ ईक्षणाम् || ४-१-१००
"Enkindling passion in me, are these umpteen gladdened birds, reminding me of my dear one who is in
the mid of her youth, moonfaced, and with the radiance of lotuses in her eyes... [4-1-100]
पश्य सानुषु चित्रेषु मृगीभिः सहितान् मृगान् |
माम् पुनः मृग शबाक्षी वैदेह्या विरहीकृतम् |
व्यधयन्तीव मे चित्तम् संचरन्तः ततः ततः || ४-१-१०१
माम् पुनः मृग शबाक्षी वैदेह्या विरहीकृतम् |
व्यधयन्तीव मे चित्तम् संचरन्तः ततः ततः || ४-१-१०१
"See that female deer along with male deer moving there and there on those wonderful mountainsides...
and at me, who am weaned away from such a fawn-eyed lady Seetha... and such as I am, my heart is further
agonised on seeing these wide-eyed deer, and for not seeing her, the wide-eyed Seetha... [4-1-101]
अस्मिन् सानुनि रम्ये हि मत्त द्विज गणाकुले |
पश्य अयम् यदि ताम् कन्ताम् ततः स्वस्ति भवेत् मम || ४-१-१०२
पश्य अयम् यदि ताम् कन्ताम् ततः स्वस्ति भवेत् मम || ४-१-१०२
"If only I can see that lady on those spectacular terraces filled with impassioned bird groups with
much ado, then there shall be peace for me... [4-1-102]
जीवेयम् खलु सौमित्रे मया सह सुमध्यमा |
सेवेत यदि वैदेही पम्पायाः पवनम् शुभम् || ४-१-१०३
सेवेत यदि वैदेही पम्पायाः पवनम् शुभम् || ४-१-१०३
"I live along for sure, Soumitri, if that slender-waisted Vaidehi basks in this benignant breeze of
Pampa along with me... [4-1-103]
पद्म सौगन्धिक वहम् शिवम् शोक विनाशनम् |
धन्या लक्ष्मण सेवन्ते पम्पाया वन मरुतम् || ४-१-१०४
धन्या लक्ष्मण सेवन्ते पम्पाया वन मरुतम् || ४-१-१०४
""Lakshmana, the breeze from the greenswards of Pampa that carries the fragrance of lotuses including
that of red lotuses is an auspicious one, an eliminator of melancholy, and those that adore such a breeze
are fortunate ones... [4-1-104]
श्यमा पद्म पलाशाक्षी प्रिया विरहिता मया |
कथम् धरयति प्राणान् विवशा जनकात्मजा || ४-१-१०५
कथम् धरयति प्राणान् विवशा जनकात्मजा || ४-१-१०५
"That youthful, lotus-petal eyed beloved of mine, that Janaka's daughter... how can that helpless lady
bear her lives without me... [4-1-105]
किम् नु वक्ष्यामि धर्मज्ञम् राजानम् सत्य वादिनम् |
जनकम् पृष्ट सीतम् तम् कुशलम् जन संसदि || ४-१-१०६
जनकम् पृष्ट सीतम् तम् कुशलम् जन संसदि || ४-१-१०६
"What sort of well-being can I say to that virtuous and truth speaking King Janaka, if he enquires about
Seetha's well-being among hosts of people? [4-1-106]
या मम् अनुगता मन्दम् पित्रा प्रस्थापितुम् वनम् |
सीता धर्मम् समास्थय क्व नु सा वर्तते प्रिया || ४-१-१०७
सीता धर्मम् समास्थय क्व नु सा वर्तते प्रिया || ४-१-१०७
"She who accompanied me, an unfortunate one whom his father sent to forests, taking up a virtuous course...
now where will be she, that ladylove of mine, be abiding... [4-1-107]
तया विहीनः कृपणः कथम् लक्ष्मण धारये |
य माम् अनुगता रज्यात् भ्रष्टम् विहत चेतसम् || ४-१-१०८
य माम् अनुगता रज्यात् भ्रष्टम् विहत चेतसम् || ४-१-१०८
"Whose kingdom is forfeited, and whose soul succumbed to the circumstance at the time of exile, but
she accompanied suchlike me, and Lakshmana, without her how I can I live on in desolation... [4-1-108]
तत् चारु अञ्चित पद्माक्षम् सुगन्धि शुभम् अव्रणम् |
अपश्यतो मुखम् तस्याः सीदति इव मतिः मम || ४-१-१०९
अपश्यतो मुखम् तस्याः सीदति इव मतिः मम || ४-१-१०९
"She who has a pretty and beaming face with lotus-like eyes, that is fragrant, auspicious and scarless,
and not seeing such a face my mind is as though sinking... [4-1-109]
स्मित हास्यान्तर युतम् गुणवत् मधुरम् हितम् |
वैदेह्याः वाक्यम् अतुलम् कदा श्रोष्यामि लक्ष्मण || ४-१-११०
वैदेह्याः वाक्यम् अतुलम् कदा श्रोष्यामि लक्ष्मण || ४-१-११०
" Lakshmana, when can I hear that conversation of Vaidehi that will have smiles and wits in between...
wisdom wise pleasing, friendly and unique one in its own way... [4-1-110]
प्राप्य दुःखम् वने श्यामा माम् मन्मध विकर्शितम् |
नष्ट दुःखेव हृष्टेव साध्वी साधु अभ्यभाषत || ४-१-१११
नष्ट दुःखेव हृष्टेव साध्वी साधु अभ्यभाषत || ४-१-१११
"That youthful and decent lady though succumbed to suffering in forests used to look as though got rid
of her sufferings, and as though gladsome woman, and she used to speak to me, one smitten by her love,
very fondly... [4-1-111]
किम् नु वक्ष्यामि अयोध्यायाम् कौसल्याम् हि नृपात्मज |
क्व सा स्नुषा इति पृच्छन्तीम् कथम् च अति मनस्विनीम् || ४-१-११२
क्व सा स्नुषा इति पृच्छन्तीम् कथम् च अति मनस्विनीम् || ४-१-११२
"What can I say in Ayodhya to that kind hearted lady and my mother Kausalya, oh, prince Lakshmana, when
she asks �where is she, my daughter-in-law? And how is she? ' [4-1-112]
गच्छ लक्ष्मण पश्य त्वम् भरतम् भ्रातृउ वत्सलम् |
न हि अहम् जीवितुम् शक्तः ताम् ऋते जनकात्मजम् || ४-१-११३
न हि अहम् जीवितुम् शक्तः ताम् ऋते जनकात्मजम् || ४-१-११३
"Begone! Lakshmana.... you may see Bharata, that affectionate one for his brothers... I may not be able
to live on leaving off Seetha... isn't so!" [So said Rama to Lakshmana] [4-1-113]
इति रामम् महात्मानम् विलपन्तम् अनाथ वत् |
उवाच लक्ष्मणो भ्राता वचनम् युक्तम् अव्ययम् || ४-१-११४
उवाच लक्ष्मणो भ्राता वचनम् युक्तम् अव्ययम् || ४-१-११४
To that great-souled Rama who is bewailing that way like a waif, his brother Lakshmana said these appropriate
and infallible words. [4-1-114]
संस्थम्भ राम भद्रम् ते मा शुचः पुरुषोत्तम |
न ईदृइशानाम् मतिः मन्दा भवति अकलुषात्मनाम् || ४-१-११५
न ईदृइशानाम् मतिः मन्दा भवति अकलुषात्मनाम् || ४-१-११५
"Oh, best one among men, please control yourself Rama, let safety betide you, do not lament, the intellect
of your kind of unblemished souls does not become languorous... [4-1-115]
स्मृत्वा वियोगजम् दुःखम् त्यज स्नेहम् प्रिये जने |
अति स्नेह परिष्वन्गात् वर्तिः अर्द्रा अपि दह्यते || ४-१-११६
अति स्नेह परिष्वन्गात् वर्तिः अर्द्रा अपि दह्यते || ४-१-११६
"Recollect the sadness caused by departure of loved ones, and it may please be forsaken for some extent,
with the embrace of too much of friendship of the water-drenched wick with oil, even that water-drenched
wick burns in the lamp... [4-1-116]
यदि गच्छति पतालम् ततो अभ्यऽधिकम् एव वा |
सर्वधा रावणः तात न भविष्यति राघव || ४-१-११७
सर्वधा रावणः तात न भविष्यति राघव || ४-१-११७
"If Ravana goes to the netherworlds, or still deeper worlds from there, oh my brother, still he will
not live, Raghava... [4-1-117]
प्रवृत्तिः लभ्यताम् तावत् तस्य पापस्य रक्षसः |
ततः हास्यति वा सीताम् निधनम् वा गमिष्यति || ४-१-११८
ततः हास्यति वा सीताम् निधनम् वा गमिष्यति || ४-१-११८
"Let the emplacement of that sinning demon e obtained... and then he either cedes Seetha or enters into
his own doom... [4-1-118]
यदि याति दितेः गर्भम् रावणः सह सीताया |
तत्र अपि एनम् हनिष्यामि न चेत् दास्यति मैथिलीम् || ४-१-११९
तत्र अपि एनम् हनिष्यामि न चेत् दास्यति मैथिलीम् || ४-१-११९
"Even if he enters the womb of Diti along with Seetha, and if he does not give away Seetha, even there
I wish to slay him,...[4-1-119]
स्वास्थ्यम् भद्रम् भजस्व आर्यः त्यजताम् कृपणा मतिः |
अर्थो हि नष्ट कार्यार्थैः न अयत्ने न अधिगम्यते || ४-१-१२०
अर्थो हि नष्ट कार्यार्थैः न अयत्ने न अधिगम्यते || ४-१-१२०
"May you rejuvenate and be secure, oh, revered one, cast-off your pathetic mood... result of purpose
will be lost indeed, for the endeavourers without a try, thus nothing can be regained by them... [4-1-120]
उत्साहो बलवान् आर्य नास्ति उत्साहात् परम् बलम् |
सः उत्साहस्य हि लोकेषु न किंचित् अपि दुर्लभम् || ४-१-१२१
सः उत्साहस्य हि लोकेषु न किंचित् अपि दुर्लभम् || ४-१-१२१
"Vehemence is might, oh, noble one, there is no superior might than vehemence and to him with vehemence
there is no impossibility in the world,... even the slightest... [4-1-121]
उत्साहवन्तः पुरुषा न अवसीदन्ति कर्मसु |
उत्साह मत्रम् आश्रित्य सीताम् प्रतिलप्स्याम् जनकीम् || ४-१-१२२
उत्साह मत्रम् आश्रित्य सीताम् प्रतिलप्स्याम् जनकीम् || ४-१-१२२
"Vehement men do not regress in deeds, and taking hold of vehemence alone we regain Seetha...[4-1-122]
त्यज्य काम वृत्तत्वम् शोकम् सम् न्यस्य पृष्टतः |
महात्मानम् कृतात्मानम् आत्मानम् न अवबुध्यसे || ४-१-१२३
महात्मानम् कृतात्मानम् आत्मानम् न अवबुध्यसे || ४-१-१२३
"You leave off this enclosure of ardency and pushback that compassion ... you are not able to know your
great and controlled soul...with these thoughts of self-pity and fondness... [4-1-123]
एवम् संबोधितः तेन शोकोपहत चेतनः |
त्य्ज्य शोकम् च मोहम् च रामो धैर्यम् उपागमत् || ४-१-१२४
त्य्ज्य शोकम् च मोहम् च रामो धैर्यम् उपागमत् || ४-१-१२४
Thus addressed by Lakshmana, then Rama whose conscience is marred by emotions, got rid of pity and fondness,
and acquired courage, to perform the deed demanded of his incarnation. [4-1-124]
सोऽभ्य अतिक्रामत् अव्यग्रः ताम् अचिन्त्य पराक्रमः |
रामः पम्पाम् सु रुचिराम् रम्याम् पारिप्लव द्रुमान् || ४-१-१२५
रामः पम्पाम् सु रुचिराम् रम्याम् पारिप्लव द्रुमान् || ४-१-१२५
He that inestimable valiant Rama strode forward those areas of charming Pampa Lake, with the charm of
wind-flopped trees, getting rid of grief. [4-1-125]
निरीक्षमाणः सहसा महात्मा सर्वम् वनम् निर्झर कन्दराम् च |
उद्विग्न चेताः सह लक्ष्मणेन विचार्य दुःखोपहतः प्रतस्थे || ४-१-१२६
उद्विग्न चेताः सह लक्ष्मणेन विचार्य दुःखोपहतः प्रतस्थे || ४-१-१२६
That great one Rama on observing all over quickly, all round the forest with its brooks and caves, and
reviewing with Lakshmana, though agonised at heart that anguished one travelled on. [4-1-126]
तम् मत्त मातङ्ग विलास गामी गच्छन्तम् अव्यग्र मनाः महात्मा |
स लक्ष्मणो राघवम् अप्रमत्तो ररक्ष धर्मेण बलेन च एव || ४-१-१२७
स लक्ष्मणो राघवम् अप्रमत्तो ररक्ष धर्मेण बलेन च एव || ४-१-१२७
While that great soul Rama is walking ahead, that great souled Lakshmana whose stride is also like that
of an elephant, and whose deeds are agreeable to Rama, vigilantly protected Rama with an un-despaired
mind and even by his virtue and strength. [4-1-127]
तौ ऋष्यमूकस्य समीप चारी चरन् ददर्श अद्भुत दर्शनीयौ |
शाखा मृगाणाम् अधिपः तरस्वी वितत्रसे नैव चिचेष्ट चेष्टाम् || ४-१-१२८
शाखा मृगाणाम् अधिपः तरस्वी वितत्रसे नैव चिचेष्ट चेष्टाम् || ४-१-१२८
He who is the chief of Vanara-s, who moves about Mt. Rishyamuka, while he is meandering thereabout he
happened to see those two who are so amazing for a look, namely Rama and Lakshmana, by which he is so
frightened that he is petrified. [4-1-128]
स तौ महात्मा गज मन्द गामि शखा मृगः तत्र चिरन् चरन्तौ |
दृष्ट्वा विषादम् परमम् जगाम चिन्ता परीतो भय भार मग्नः || ४-१-१२९
दृष्ट्वा विषादम् परमम् जगाम चिन्ता परीतो भय भार मग्नः || ४-१-१२९
On seeing those two Rama and Lakshmana who are advancing his way, he that great soul who is a tree-branch
animal, and he who strides like an elephant, derived profound agony that muffled him in worry, and he
is engulfed under the weight of his fear. [4-1-129]
तम् आश्रमम् पुण्य सुखम् शरण्यम् सदैव शाखा मृग सेवितान्तम् |
त्रस्ताः च दृष्ट्वा हरयोः अभिजग्मुः महौजसौ राघव लक्ष्मणौ तौ || ४-१-१३०
त्रस्ताः च दृष्ट्वा हरयोः अभिजग्मुः महौजसौ राघव लक्ष्मणौ तौ || ४-१-१३०
On seeing those magnificent two, Rama and Lakshmana, the monkeys are frightened and fled towards the
pious hermitage of Sage Matanga, which has an inland that is always adored by monkeys for it is consolatory
and sheltering them. [4-1-130]
इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये किष्किन्ध काण्डे प्रथमः सर्गः