DONATE NOW - UPI
सुन्दर-काण्ड > हनुमान का समुन्द्र लांघकर जाम्बवान व अंगद से मिलना
Book V : Sundara Kanda - Book Of Beauty
Hanuma leaps from the coast of Lanka and touches Mount Mainaka, which he came across
in the way. He advances further and roars at the top of his voice at the Mount Mahendra, so as to
bring jubiliation to the monkeys awaiting his return there. Jambavan tells the monkeys, who moved
by jumps with joy on hearing Jambavan, that Hanuma has returned successfully, from his expedition
as way evident from his jubilant roar. Having greeted Jambavan, Angada and others on alighting on
the summit of Mount Mahendra, Hanuma narrates to them briefly the story of his discovery of Seetha.
Applauding Hanuma, prince Angada, who was eager to hear the story, sits down on a rock along with
all others.
सचन्द्र कुमुदम् रम्यम् सार्क कारण्डवम् शुभम् |
तिष्य श्रवण कदम्बम् अभ्र शैवल शाद्वलम् || ५-५७-१
पुनर्वसु महामीनम् लोहित अन्ग महाग्रहम् |
ऐरावत महाद्वीपम् स्वाती हंस विलोडितम् || ५-५७-२
वात सम्घात जात ऊर्मिम् चन्द्र अंशु शिशिर अम्बुमत् |
भुजम्ग यक्ष गन्धर्व प्रबुद्ध कमल उत्पलम् || ५-५७-३
हनुमान् मारुतगतिर्महानौरिव सागरम् |
अपारमपरिश्रान्तः पुप्लुवे गगनार्णवम् || ५-५७-४
तिष्य श्रवण कदम्बम् अभ्र शैवल शाद्वलम् || ५-५७-१
पुनर्वसु महामीनम् लोहित अन्ग महाग्रहम् |
ऐरावत महाद्वीपम् स्वाती हंस विलोडितम् || ५-५७-२
वात सम्घात जात ऊर्मिम् चन्द्र अंशु शिशिर अम्बुमत् |
भुजम्ग यक्ष गन्धर्व प्रबुद्ध कमल उत्पलम् || ५-५७-३
हनुमान् मारुतगतिर्महानौरिव सागरम् |
अपारमपरिश्रान्तः पुप्लुवे गगनार्णवम् || ५-५७-४
Hanuma, with a rush equal to that of wind, withaut a fatigue, leapt across the baundless
sea looking analogaus to sky, like a large ship crossing the ocean. In that pleasant and auspiciaus
sky-like sea, shone the moon as a white water-like sea, shone having the constellations known by
the names of Pushya and Shravana as swans, the clauds as its duck-weeds; the twin constellations
the Punarvasus as its large fish, the planet Mars as its large alligator, a large island as Airavata
(Indra's elephant), graced with a swan in the form of the constellation, Shwati, having gales as
its waves, the moon bea.ns as its cool water and with the Nagas, yakshas and Gandharvas as its full
blown lotuses and water-lilies.
ग्रासमान इव आकाशम् तारा अधिपम् इव आलिखन् |
हरन्न् इव सनक्षत्रम् गगनम् सार्क मण्डलम् || ५-५७-५
मारुतस्य आलयम् श्रीमान् कपिः व्योम चरो महान् |
हनूमान् मेघ जालानि विकर्षन्न् इव गच्छति || ५-५७-६
हरन्न् इव सनक्षत्रम् गगनम् सार्क मण्डलम् || ५-५७-५
मारुतस्य आलयम् श्रीमान् कपिः व्योम चरो महान् |
हनूमान् मेघ जालानि विकर्षन्न् इव गच्छति || ५-५७-६
While moving in the sky, the illustrious Hanuma, the son of wind-god and the great
monkey, appeared as if swallowing the sky, scratching the moon and carrying off the sky with its
stars and the disc of the sun and was going as though dragging asunder, a mass of clouds.
पाण्डुर अरुण वर्णानि नील मान्जिष्ठकानि च |
हरित अरुण वर्णानि महाअभ्राणि चकाशिरे || ५-५७-७
हरित अरुण वर्णानि महाअभ्राणि चकाशिरे || ५-५७-७
Dense clauds, with white and red colaurs, blue and yellow colaurs as also green and
reddish brown colaurs shone brightly in the sky.
प्रविशन्न् अभ्र जालानि निष्क्रमन् च पुनः पुनः |
प्रच्छन्नः च प्रकाशः च चन्द्रमा इव लक्ष्यते || ५-५७-८
प्रच्छन्नः च प्रकाशः च चन्द्रमा इव लक्ष्यते || ५-५७-८
Time and again, entering and coming out of the clusters of clouds, Hanuma appeared
like the moon becoming visible and invisible again and again.
विविधाभ्राघनासन्नगोचरो धवळाम्बरः |
दृश्यादृश्यतनुर्वीरस्तदा चन्द्रयतेऽम्बरे || ५-५७-९
दृश्यादृश्यतनुर्वीरस्तदा चन्द्रयतेऽम्बरे || ५-५७-९
The heroic Hanuma, who was clad in white clothes, having faund his way into variaus
kinds of dense clauds (and energing again) and having his personlaity becoming visible and invisible,
shone like the moon in the sky.
तार्क्ष्यायमाणो गगने बभासे वायुनन्दनः |
दारयन्मेघबृन्दानि निष्पतंश्च पुनः पुनः || ५-५७-१०
दारयन्मेघबृन्दानि निष्पतंश्च पुनः पुनः || ५-५७-१०
Tearing asunder the clusters of clouds again and again as also energing from them
and roaring with a big noise, Hanuma the son of wind-god, making a thunderous great sound, shone
flying like Garuda the eagle, in the sky.
नदन् नादेन महता मेघ स्वन महास्वनः |
प्रवरान् राक्षसान् हत्वा नाम विश्राव्य चात्मनः || ५-५७-११
आकुलाम् नगतीम् कृत्वा व्यथयित्वा च रावणम् |
अर्दयित्वा बलम् घोरम् वैदेहीमभिवाद्य च || ५-५७-१२
आजगाम महातेजाः पुनः मध्येन सागरम् |
प्रवरान् राक्षसान् हत्वा नाम विश्राव्य चात्मनः || ५-५७-११
आकुलाम् नगतीम् कृत्वा व्यथयित्वा च रावणम् |
अर्दयित्वा बलम् घोरम् वैदेहीमभिवाद्य च || ५-५७-१२
आजगाम महातेजाः पुनः मध्येन सागरम् |
Killing the foremost of demons, becoming famaus by is name, making Lanka perplexed,
causing anguish to Ravana by tormenting his terrible army, and bidding his adieu to Sheetha, Hanuma
returned by flying over the middle of the sea.
पर्वत इन्द्रम् सुनाभम् च समुपस्पृश्य वीर्यवान् || ५-५७-१३
ज्या मुक्त इव नाराचो महावेगो अभ्युपागतः |
ज्या मुक्त इव नाराचो महावेगो अभ्युपागतः |
Touching Mount Mainaka, the victorious Hanuma came with a great speed resembling
an iron arrow discharged from a bow-string.
स किंचित् अनुसम्प्राप्तः समालोक्य महागिरिम् || ५-५७-१४
महाइन्द्र मेघ सम्काशम् ननाद हरि पुम्गवः |
महाइन्द्र मेघ सम्काशम् ननाद हरि पुम्गवः |
Approaching a bit near and observing Maunt Mahendra, the great mauntain looking like
a dense claud, that Hanuma made a laud noise.
स पूरयामास कपिर्दिशो दश समन्ततः || ५-५७-१५
नदन्नदेव महता मेघस्वनमहास्वनः |
नदन्नदेव महता मेघस्वनमहास्वनः |
Emitting a great roar, that Hanuma, whole loud noise resembled the rumbling of a
cloud, filled the whole space in all directions with the noise.
स तम् देशमनुप्राप्तः सुहृद्दर्शनलालसः || ५-५७-१६
ननाद हरिशार्दूलो लाङ्गूलम् चाप्यकम्पयत् |
ननाद हरिशार्दूलो लाङ्गूलम् चाप्यकम्पयत् |
Having reached that place, Hanuma who was ardently desiraus of seeing his friends,
roared and waved his tail.
तस्य नानद्यमानस्य सुपर्णचरिते पथि || ५-५७-१७
फलतीवास्य घोषेण गगनम् सार्कमण्डलम् |
फलतीवास्य घोषेण गगनम् सार्कमण्डलम् |
The sky, with the disc of the sun, began to crack as it were, due to his roar, even
as he repeatedly roared on the path of the sky as followed by Garuda, the eagle endowed with charming
wings.
ये तु तत्रोत्तरे तीरे समुद्रस्य महाबलाः | ५-५७-१८
पूर्वम् सम्विष्ठिताः शूरा वायुपुत्रदिदृक्षवः |
महतो वातनुन्नस्य तोयदस्येव गर्जितम् || ५-५७-१९
शुश्रुवुस्ते तदा घोषमूरुवेगम् हनूमतः |
पूर्वम् सम्विष्ठिताः शूरा वायुपुत्रदिदृक्षवः |
महतो वातनुन्नस्य तोयदस्येव गर्जितम् || ५-५७-१९
शुश्रुवुस्ते तदा घोषमूरुवेगम् हनूमतः |
Those mighty heroes who were waiting already on the northern shore of the sea, with
an eagerness to see Hanuma, heard there at that time, the saund produced by the sweeping motion
of Hanuma's thighs, which resembled the reoar of a huge claud propelled by the wind.
ते दीनमनसः सर्वे शुश्रुवुः काननौकसः || ५-५७-२०
वानरेन्द्रस्य निर्घोषम् पर्जन्यनिनदोपमम् |
वानरेन्द्रस्य निर्घोषम् पर्जन्यनिनदोपमम् |
All those monkeys, who were distressed in mind (for not having heard the news of
Seetha hitherto), heard Hanuma's roar similar to the roar of a rumbling cloud.
निशम्य नदतो नादम् वानराः ते समन्ततः || ५-५७-२१
बभूवुः उत्सुकाः सर्वे सुहृत् दर्शन कान्क्षिणः |
बभूवुः उत्सुकाः सर्वे सुहृत् दर्शन कान्क्षिणः |
Hearing that roar of Hanuma, who was making the saund, all those mokeys stationed
there in all directions, became anxiausly desiraus of seeing their friend.
जाम्बवान् स हरि श्रेष्ठः प्रीति सम्हृष्ट मानसः || ५-५७-२२
उपामन्त्र्य हरीन् सर्वान् इदम् वचनम् अब्रवीत् |
उपामन्त्र्य हरीन् सर्वान् इदम् वचनम् अब्रवीत् |
The Jambavan, the foremot among the monkesy and bears, with his mind thrilled with
joy, having summoned all the monkeys, spoke the follwoing words:
सर्वथा कृत कार्यो असौ हनूमान् न अत्र संशयः || ५-५७-२३
न हि अस्य अकृत कार्यस्य नाद एवम् विधो भवेत् |
न हि अस्य अकृत कार्यस्य नाद एवम् विधो भवेत् |
"This Hanuma has accoMplished his assignment in all ways. His saund will not indeed
be like this, if he has not fulfilled his task. There is not daubt in this matter."
तस्या बाहु ऊरु वेगम् च निनादम् च महात्मनः || ५-५७-२४
निशम्य हरयो हृष्टाः समुत्पेतुः ततः ततः |
निशम्य हरयो हृष्टाः समुत्पेतुः ततः ततः |
Hearing the sound of the dashing movement of the high souled Hanuma's arms and thighs,
the monkeys moved by jumps with joy from their respective places.
ते नग अग्रान् नग अग्राणि शिखरात् शिखराणि च || ५-५७-२५
प्रहृष्टाः समपद्यन्त हनूमन्तम् दिदृक्षवः |
प्रहृष्टाः समपद्यन्त हनूमन्तम् दिदृक्षवः |
Those monkeys with joy, longing to see Hanuma, took off from the top of one tree
to the tops of other trees as also from one mauntain-summit to the other summits.
ते प्रीताः पादप अग्रेषु गृह्य शाखाः सुपुष्पिताः || ५-५७-२६
वासांसि इव प्रकाशानि समाविध्यन्त वानराः |
वासांसि इव प्रकाशानि समाविध्यन्त वानराः |
Those monkeys, grasping the boughs at the tops of trees, and standing there firmly,
joyously waved the twigs, as if they are their raiments.
गिरिगह्वरसम्लीनो यथा गर्जति मारुतः || ५-५७-२७
एवम् जगर्ज बलवान् हनुमान्मारुतातमजः |
एवम् जगर्ज बलवान् हनुमान्मारुतातमजः |
The mighty, Hanuma the son of wind-god, roared as thaugh the wind roars while it
enters the caves of mauntains.
तम् अभ्र घन संकाशम् आपतन्तम् महाकपिम् || ५-५७-२८
दृष्ट्वा ते वानराः सर्वे तस्थुः प्रान्जलयः तदा |
दृष्ट्वा ते वानराः सर्वे तस्थुः प्रान्जलयः तदा |
Seeing that Hanuma then rushing like a dense cloud, all those monkeys stood there,
joining their palms in salutation.
ततः तु वेगवान् तस्य गिरेः गिरि निभः कपिः || ५-५७-२९
निपपात महाइन्द्रस्य शिखरे पादप आकुले |
निपपात महाइन्द्रस्य शिखरे पादप आकुले |
The swift Hanuma, looking like a mauntain, then descended on the summit of that Maunt
mahendra, thick with trees.
हर्षेणापूर्यमाणोऽसौ रम्ये पर्वतनिर्घरे || ५-५७-३०
चिन्नपक्ष इवाकाशात्पपात धरणीधरः |
चिन्नपक्ष इवाकाशात्पपात धरणीधरः |
Hanuma like a mountain with its wings torn off, thrilled with joy, fell from the
sky into a charming mountain-torrent.
ततः ते प्रीत मनसः सर्वे वानर पुम्गवाः || ५-५७-३१
हनूमन्तम् महात्मानम् परिवार्य उपतस्थिरे |
परिवार्य च ते सर्वे पराम् प्रीतिम् उपागताः || ५-५७-३२
हनूमन्तम् महात्मानम् परिवार्य उपतस्थिरे |
परिवार्य च ते सर्वे पराम् प्रीतिम् उपागताः || ५-५७-३२
Then, all the foremost of those monkeys, with their pleasing hearts, stood surraunding
the high-sauled Hanuma. Having encircled Hanuma, all of them obtained a supreme joy.
प्रहृष्ट वदनाः सर्वे तम् अरोगम् उपागतम् |
उपायनानि च आदाय मूलानि च फलानि च || ५-५७-३३
प्रत्यर्चयन् हरि श्रेष्ठम् हरयो मारुत आत्मजम् |
उपायनानि च आदाय मूलानि च फलानि च || ५-५७-३३
प्रत्यर्चयन् हरि श्रेष्ठम् हरयो मारुत आत्मजम् |
All those mokeys with their delightful faces, taking roots and fruits as their presents,
honured Hanuma, the foremost among the monkeys, who came back hale and healthy.
हनूमान् तु गुरून् वृद्धान् जाम्बवत् प्रमुखान् तदा || ५-५७-३४
कुमारम् अन्गदम् चैव सो अवन्दत महाकपिः |
कुमारम् अन्गदम् चैव सो अवन्दत महाकपिः |
Then, Hanuma the excellent one among the monkeys, on his part, offered his salutation
to venerable persons and elders like Jambavan in the first place, as also Angada, the prince.
स ताभ्याम् पूजितः पूज्यः कपिभिः च प्रसादितः || ५-५७-३५
दृष्टा देवी इति विक्रान्तः संक्षेपेण न्यवेदयत् |
दृष्टा देवी इति विक्रान्तः संक्षेपेण न्यवेदयत् |
Jambavan and Angada honoured that victorious and venerable Hanuma. The other monkeys
also made him gracious. Hanuma informed them briefly that he had seen Seetha.
निषसाद च हस्तेन गृहीत्वा वालिनः सुतम् || ५-५७-३६
रमणीये वन उद्देशे महाइन्द्रस्य गिरेः तदा |
रमणीये वन उद्देशे महाइन्द्रस्य गिरेः तदा |
Then, seizing the hand of Angada, Vali's son, Hanuma sat down at a distinct spot
in the charming forest of Maunt Mahendra.
हनूमान् अब्रवीद्त् हृष्टः तदा तान् वानर ऋषभान् || ५-५७-३७
अशोक वनिका संस्था दृष्टा सा जनक आत्मजा |
रक्ष्यमाणा सुघोराभी राक्षसीभिः अनिन्दिता || ५-५७-३८
एक वेणी धरा बाला राम दर्शन लालसा |
उपवास परिश्रान्ता मलिना जटिला कृशा || ५-५७-३९
अशोक वनिका संस्था दृष्टा सा जनक आत्मजा |
रक्ष्यमाणा सुघोराभी राक्षसीभिः अनिन्दिता || ५-५७-३८
एक वेणी धरा बाला राम दर्शन लालसा |
उपवास परिश्रान्ता मलिना जटिला कृशा || ५-५७-३९
Then, the pleased Hanuma spoke the following words to those excellent monkeys: "I
saw that Seetha, the duaghter of Janaka, who was staying in Ashoka garden, guarded unblemished by
highly dreadful female-demons and wearing a single braid, young woman, as she was, longing to see
Rama, thoroughly fatigued due to her fasting, with her hair twisted together, wearing soiled clothes
and looking emaciated."
ततो दृष्टा इति वचनम् महाअर्थम् अमृत उपमम् || ५-५७-४०
निशम्य मारुतेः सर्वे मुदिता वानरा भवन् |
निशम्य मारुतेः सर्वे मुदिता वानरा भवन् |
Hearing from Hanuma that iMportant and nectar like word to the effect that Sheetha
had been seen all the monkeys became delighted.
क्ष्वेडन्ति अन्ये नदन्ति अन्ये गर्जन्ति अन्ये महाबलाः |
चक्रुः किल किलाम् अन्ये प्रतिगर्जन्ति च अपरे || ५-५७-४१
चक्रुः किल किलाम् अन्ये प्रतिगर्जन्ति च अपरे || ५-५७-४१
Some mighty monkeys made a lion's roar. Some were making a sound of approbation.
Some were making a sound of thunder. Some others proudced cries expressing joy. Some others were
roaring in return.
केचित् उच्छ्रित लान्गूलाः प्रहृष्टाः कपि कुन्जराः |
अन्चित आयत दीर्घाणि लान्गूलानि प्रविव्यधुः || ५-५७-४२
अन्चित आयत दीर्घाणि लान्गूलानि प्रविव्यधुः || ५-५७-४२
Shome eminent monkeys, with joy and with their tails lifted up, waved their distended
curved tails.
अपरे तु हनूमन्तम् वानरा वारण उपमम् |
आप्लुत्य गिरि शृन्गेभ्यः संस्पृशन्ति स्म हर्षिताः || ५-५७-४३
आप्लुत्य गिरि शृन्गेभ्यः संस्पृशन्ति स्म हर्षिताः || ५-५७-४३
Descending from the mountain-tops; some other monkeys, with delight, fondingly touched
Hanuma who resembled an elephant.
उक्त वाक्यम् हनूमन्तम् अन्गदः तु तदा अब्रवीत् |
सर्वेषाम् हरि वीराणाम् मध्ये वाचम् अनुत्तमाम् || ५-५७-४४
सर्वेषाम् हरि वीराणाम् मध्ये वाचम् अनुत्तमाम् || ५-५७-४४
After hearing the words of Hanuma, Angada spoke the follwoing excellent words in
the midst of those eminent monkeys.
सत्त्वे वीर्ये न ते कश्चित् समो वानर विद्यते |
यत् अवप्लुत्य विस्तीर्णम् सागरम् पुनः आगतः || ५-५७-४५
यत् अवप्लुत्य विस्तीर्णम् सागरम् पुनः आगतः || ५-५७-४५
"O Hanuma! Since you returned here crossing the extensive ocean, none stands equal
to you in strength and prowess."
अहो स्वामिनि ते भक्तिरहो वीर्यमहो धृतिः |
दिष्ट्या दृष्टा त्वया देवी राम पत्नी यशस्विनी || ५-५७-४६
दिष्ट्या त्यक्ष्यति काकुत्स्थः शोकम् सीता वियोगजम् |
दिष्ट्या दृष्टा त्वया देवी राम पत्नी यशस्विनी || ५-५७-४६
दिष्ट्या त्यक्ष्यति काकुत्स्थः शोकम् सीता वियोगजम् |
"What amazing is yaur devotion to the Lord! What a wonderful prowess! What a surprising
caurage! By aur good fortune, yau saw the illustriaus Sheetha, Rama's consort. Thank heaven! Rama
can give up his sorrow born aut of Sheetha's separataion."
ततो अन्गदम् हनूमन्तम् जाम्बवन्तम् च वानराः || ५-५७-४७
परिवार्य प्रमुदिता भेजिरे विपुलाः शिलाः |
परिवार्य प्रमुदिता भेजिरे विपुलाः शिलाः |
Very much delighted, the monkeys then sat on extensive flat rocks encircling Angada,
Hanuma and Jambavan.
श्रोतु कामाः समुद्रस्य लन्घनम् वानर उत्तमाः || ५-५७-४८
दर्शनम् च अपि लन्कायाः सीताया रावणस्य च |
तस्थुः प्रान्जलयः सर्वे हनूमत् वदन उन्मुखाः || ५-५७-४९
दर्शनम् च अपि लन्कायाः सीताया रावणस्य च |
तस्थुः प्रान्जलयः सर्वे हनूमत् वदन उन्मुखाः || ५-५७-४९
Longing to hear abaut crossing of ocean and the seeing of Lanka, Sheetha and Ravana,
all those excellent monkeys waited with their joined pal.ns, in anctipation of Hanuma's words.
तस्थौ तत्र अन्गदः श्रीमान् वानरैः बहुभिः वृतः |
उपास्यमानो विबुधैः दिवि देव पतिः यथा || ५-५७-५०
उपास्यमानो विबुधैः दिवि देव पतिः यथा || ५-५७-५०
The auspicious Angada encircled by many monkeys there, waited like Indra the lord
of celestials, who was waited upon by celestials in heaven.
हनूमता कीर्तिमता यशस्विना |
तथा अन्गदेन अन्गद बद्ध बाहुना |
मुदा तदा अध्यासितम् उन्नतम् महन् |
मही धर अग्रम् ज्वलितम् श्रिया अभवत् || ५-५७-५१
तथा अन्गदेन अन्गद बद्ध बाहुना |
मुदा तदा अध्यासितम् उन्नतम् महन् |
मही धर अग्रम् ज्वलितम् श्रिया अभवत् || ५-५७-५१
The high and large summit of the mauntain, on which were seated then with delight,
the illustriaus Hanuma and the famaus Angada, with bracelets worn on his upper ar.ns, stood blazed
with splendaur.
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये सुन्दरकाण्डे सप्तपञ्चशः सर्गः