सुन्दर-काण्ड > राम को सीता की मृत्यु का समाचार देने का भय, दोबारा ढूँढना



In this chapter Hanuma starts to search for Seetha overcoming the depression. He begins to go towards Ashoka garden to continue his search.

विमानात् तु सुसम्क्रम्य प्राकारम् हरि यूथपः |
हनूमान् वेगवान् आसीद् यथा विद्युद् घन अन्तरे || ५-१३-१
Hanuma the leader of Vanaras crossed from pushpaka toward the fort wall and became with speed like lighting in the middle of a cloud.
सम्परिक्रम्य हनुमान् रावणस्य निवेशनान् |
अदृष्ट्वा जानकीम् सीताम् अब्रवीद् वचनम् कपिः || ५-१३-२
The simian Hanuma went far from the house of Ravana and not seeing Seetha, the daughter of King Janaka, said these words:
भूयिष्ठम् लोडिता लन्का रामस्य चरता प्रियम् |
न हि पश्यामि वैदेहीम् सीताम् सर्व अन्ग शोभनाम् || ५-१३-३
"The city of Lanka has been mostly explored by me attempting for the pleasure of Rama. But I am unable to see Seetha, beautiful in all limbs, and the daughter of Videha."
पल्वलानि तटाकानि सरांसि सरितः तथा |
नद्यो अनूपवन अन्ताः च दुर्गाः च धरणी धराः || ५-१३-४
लोडिता वसुधा सर्वा न च पश्यामि जानकीम् |
"All earth consisting of pools, ponds, lakes and streams, rivers and forest areas filled with water, mountains difficult of access have been explored but I did not see Seetha."
इह सम्पातिना सीता रावणस्य निवेशने || ५-१३-५
आख्याता गृध्र राजेन न च पश्यामि ताम् अहम् |
"It has been said by the eagle King Sampati that Seetha is here in the house of Ravana. I am unable to see her."
किम् नु सीता अथ वैदेही मैथिली जनक आत्मजा || ५-१३-६
उपतिष्ठेत विवशा रावणम् दुष्ट चारिणम् |
"Otherwise Seetha belonging to Videha born in Mithila and daughter of king Janaka - Can she be helplessly together with the evil minded Ravana."
क्षिप्रम् उत्पततो मन्ये सीताम् आदाय रक्षसः || ५-१३-७
बिभ्यतो राम बाणानाम् अन्तरा पतिता भवेत् |
"I think while Ravana fearing Rama's arrows flew quickly carrying Seetha, she might have fallen down in the middle of the journey."
अथवा ह्रियमाणायाः पथि सिद्ध निषेविते || ५-१३-८
मन्ये पतितम् आर्याया हृदयम् प्रेक्ष्य सागरम् |
"Or I think the heart of the noble Seetha being stolen in the path served by Siddhas must have sunk at the site of the ocean."
रावणस्य ऊरु वेगेन भुजाभ्याम् पीडितेन च || ५-१३-९
तया मन्ये विशाल अक्ष्या त्यक्तम् जीवितम् आर्यया |
"I think due to great speed of Ravana and due to the torture of Ravana's shoulders the life has been given up by that noble one with wide eyes."
उपरि उपरि वा नूनम् सागरम् क्रमतः तदा || ५-१३-१०
विवेष्टमाना पतिता समुद्रे जनक आत्मजा |
"Then while being flown upon the surface of the ocean, Seetha definitely fell down in the ocean while wriggling."
आहो क्षुद्रेण च अनेन रक्षन्ती शीलम् आत्मनः || ५-१३-११
अबन्धुर् भक्षिता सीता रावणेन तपस्विनी |
"Or has the austere Seetha been eaten by this Ravana, the evil minded one while she was protecting her chastity without any relatives near her."
अथवा राक्षस इन्द्रस्य पत्नीभिर् असित ईक्षणा || ५-१३-१२
अदुष्टा दुष्ट भावाभिर् भक्षिता सा भविष्यति |
"Otherwise not being evil with black eyes, She may have been eaten by the wives of Ravana with evil thoughts."
सम्पूर्ण चन्द्र प्रतिमम् पद्म पत्र निभ ईक्षणम् || ५-१३-१३
रामस्य ध्यायती वक्त्रम् पन्चत्वम् कृपणा गता |
"The pitiable Seetha equaling full moon, with eyes equaling lotus petals must have obtained death while meditating upon Rama's face."
हा राम लक्ष्मण इति एव हा अयोध्येति च मैथिली || ५-१३-१४
विलप्य बहु वैदेही न्यस्त देहा भविष्यति |
"The daughter of Videha, Seetha. �O Rama!' �O Lakshmana!' �O Ayodhya!', thus weeping greatly may have given up her body."
अथवा निहिता मन्ये रावणस्य निवेशने || ५-१३-१५
नूनम् लालप्यते मन्दम् पन्जरस्था इव शारिका |
"I think otherwise being put in the house of Ravana Seetha is definitely crying like a caged myna."
जनकस्य कुले जाता राम पत्नी सुमध्यमा || ५-१३-१६
कथम् उत्पल पत्र अक्षी रावणस्य वशम् व्रजेत् |
"How can the daughter of King Janaka, Rama's wife Seetha with a beautiful waist, with eyes like black lotus petals obtain Ravana's capture."
विनष्टा वा प्रनष्टा वा मृता वा जनक आत्मजा || ५-१३-१७
रामस्य प्रिय भार्यस्य न निवेदयितुम् क्षमम् |
"It is not fair to let know Rama who has a dear wife if Seetha is lost or is not to be seen or has died."
निवेद्यमाने दोषः स्याद् दोषः स्याद् अनिवेदने || ५-१३-१८
कथम् नु खलु कर्तव्यम् विषमम् प्रतिभाति मे |
"To be let known becomes an error; not to let know becomes an error how to perform the duty? To me this seems dire situation."
अस्मिन्न् एवम् गते कर्ये प्राप्त कालम् क्षमम् च किम् || ५-१३-१९
भवेद् इति मतिम् भूयो हनुमान् प्रविचारयन् |
"This task while it goes this way the time is approaching. What becomes appropriate" thus Hanuma thought again this view point.
यदि सीताम् अदृष्ट्वा अहम् वानर इन्द्र पुरीम् इतः || ५-१३-२०
गमिष्यामि ततः को मे पुरुष अर्थो भविष्यति |
"If I go towards Sugreeva's city from here without seeing Seetha from that to what avail will this effort be?"
मम इदम् लन्घनम् व्यर्थम् सागरस्य भविष्यति || ५-१३-२१
प्रवेशः चिव लन्काया राक्षसानाम् च दर्शनम् |
"My crossing of the ocean entering the city of Lanka the site of rakshasas - all this will become waste."
किम् वा वक्ष्यति सुग्रीवो हरयो व समागताः || ५-१३-२२
किष्किन्धाम् समनुप्राप्तौ तौ वा दशरथ आत्मजौ |
"To me reaching Kishkindha what would Sugreeva say or Vanaras there or those sons of Dasharatha what would they say?"
गत्वा तु यदि काकुत्स्थम् वक्ष्यामि परम् अप्रियम् || ५-१३-२३
न दृष्टा इति मया सीता ततः त्यक्ष्यन्ति जीवितम् |
"Going there by me for Rama, �Seetha has not been seen' - thus if I say a very unpleasant word thereafter Rama will give up life."
परुषम् दारुणम् क्रूरम् तीक्ष्णम् इन्द्रिय तापनम् || ५-१३-२४
सीता निमित्तम् दुर्वाक्यम् श्रुत्वा स न भविष्यति |
"Hearing bad word belonging to Seetha that is harsh, horrible, cruel, sharp, sense agonizing, He will not exist."
तम् तु कृच्च्र गतम् दृष्ट्वा पन्चत्व गत मानसम् || ५-१३-२५
भृश अनुरक्तो मेधावी न भविष्यति लक्ष्मणः |
"Seeing that Rama being with troubles, being with a heart towards death, Lakshmana, one with great love and an intellectual will not exist."
विनष्टौ भ्रातरौ श्रुत्वा भरतो अपि मरिष्यति || ५-१३-२६
भरतम् च मृतम् दृष्ट्वा शत्रुघ्नो न भविष्यति |
"Hearing brothers to be dead, Bharata also will die. Seeing the dead Bharata, Shatrughana also will not exist."
पुत्रान् मृतान् समीक्ष्य अथ न भविष्यन्ति मातरः || ५-१३-२७
कौसल्या च सुमित्रा च कैकेयी च न संशयः |
"Thereafter seeing sons to be dead the mothers Kausalya, Sumitra and Kaikeyi will not exist - there is no doubt."
कृतज्ञः सत्य संधः च सुग्रीवः प्लवग अधिपः || ५-१३-२८
रामम् तथा गतम् दृष्ट्वा ततः त्यक्ष्यन्ति जीवितम् |
"Grateful, true to pledge Sugreeva, the leader of Vanaras, seeing Rama the leader of Vanaras seeing Rama die in that way will give up life thereafter."
दुर्मना व्यथिता दीना निरानन्दा तपस्विनी || ५-१३-२९
पीडिता भर्तृ शोकेन रुमा त्यक्ष्यति जीवितम् |
"Being tortured by the sorrow of husband, made sad by a gloomy heart, disconsolate without happiness, to be pitied, Ruma will give up life."
वालिजेन तु दुह्खेन पीडिता शोक कर्शिता || ५-१३-३०
पन्चत्व गमने राज्ञः तारा अपि न भविष्यति |
"Being distressed from the sorrow of Vali, being emaciated from grief, Tara also will not exist while the king Sugreeva is obtaining death."
माता पित्रोर् विनाशेन सुग्रीव व्यसनेन च || ५-१३-३१
कुमारो अपि अन्गदः कस्माद् धारयिष्यति जीवितम् |
"The young Angada also from the death of mother and father, from the grief of Sugreeva - why will he retain life?"
भर्तृजेन तु शोकेन अभिभूता वन ओकसः || ५-१३-३२
शिरांसि अभिहनिष्यन्ति तलैर् मुष्टिभिर् एव च |
"Vanaras being rejected by the sorrow due to their lord will strike their heads with palms and fists."
सान्त्वेन अनुप्रदानेन मानेन च यशस्विना || ५-१३-३३
लालिताः कपि राजेन प्राणामः त्यक्ष्यन्ति वानराः |
"Vanaras loved by the famous king Sugreeva through good words, through small gifts, through respect will give up lives."
न वनेषु न शैलेषु न निरोधेषु वा पुनः || ५-१३-३४
क्रीडाम् अनुभविष्यन्ति समेत्य कपि कुन्जराः |
"Best among Vanaras will not enjoy together sport in forest, not on mountains, not again in covered places."
सपुत्र दाराः सामात्या भर्तृ व्यसन पीडिताः || ५-१३-३५
शैल अग्रेभ्यः पतिष्यन्ति समेत्य विषमेषु च |
"Together with wife and children and together with ministers being tortured by grief of their lord, they will fall down from top of mountains on to flat lands and on to rugged lands."
विषम् उद्बन्धनम् वा अपि प्रवेशम् ज्वलनस्य वा || ५-१३-३६
उपवासम् अथो शस्त्रम् प्रचरिष्यन्ति वानराः |
"Vanaras will perform death by taking poison or getting hanged or entering fire or fasting or a weapon."
घोरम् आरोदनम् मन्ये गते मयि भविष्यति || ५-१३-३७
इक्ष्वाकु कुल नाशः च नाशः चैव वन ओकसाम् |
"While I am going I think about the destruction of Ikshvaaku dynasty and destruction of Vanaras and there will be a terrible wail."
सो अहम् न एव गमिष्यामि किष्किन्धाम् नगरीम् इतः || ५-१३-३८
न हि शक्ष्यामि अहम् द्रष्टुम् सुग्रीवम् मैथिलीम् विना |
"I will not go from here to the Kishkindha city. I am not capable to see Sugreeva without Seetha."
मयि अगच्चति च इहस्थे धर्म आत्मानौ महा रथौ || ५-१३-३९
आशया तौ धरिष्येते वनराः च मनस्विनः |
"I while not going, being here those virtuous ones, those great warriors those two Rama and Lakshmana will live by hope. Vanaras also who are agile will live."
हस्त आदानो मुख आदानो नियतो वृक्ष मूलिकः || ५-१३-४०
वानप्रस्थो भविष्यामि अदृष्ट्वा जनक आत्मजाम् |
सागर अनूपजे देशे बहु मूल फल उदके || ५-१३-४१
"Without seeing Seetha subsisting on whatever falls on hand, whatever comes to mouth, being self restrained I will become a hermit living on trees and herbs at a region near ocean which has many roots, fruits and much water."
चिताम् कृत्वा प्रवेक्ष्यामि समिद्धम् अरणी सुतम् |
उपविष्टस्य वा सम्यग् लिन्गिनम् साधयिष्यतः || ५-१३-४२
शरीरम् भक्षयिष्यन्ति वायसाः श्वापदानि च |
"Or I will enter fire which is glowing after making a funeral pile or while sitting performing fasting onto death my body will be eaten by crows and by beasts of prey."
इदम् अपि ऋषिभिर् दृष्टम् निर्याणम् इति मे मतिः || ५-१३-४३
सम्यग् आपः प्रवेक्ष्यामि न चेत् पश्यामि जानकीम् |
"This way to giving up body has been seen by sages. This is my opinion if I do not see Seetha, I will enter lot of water."
सुजात मूला सुभगा कीर्ति माला यशस्विनी || ५-१३-४४
प्रभग्ना चिर रात्री इयम् मम सीताम् अपश्यतः |
"Not seeing Seetha, my garland of glory of long time with a strong foundation, beautiful one together with fame has been destroyed."
तापसो वा भविष्यामि नियतो वृक्ष मूलिकः || ५-१३-४५
न इतः प्रतिगमिष्यामि ताम् अदृष्ट्वा असित ईक्षणाम् |
"I will become a hermit who is self restrained resorting to trees and herbs, I will not go from here not seeing Seetha with black eyes."
यदि इतः प्रतिगच्चामि सीताम् अनधिगम्य ताम् || ५-१३-४६
अन्गदः सहितैः सर्वैर् वानरैर् न भविष्यति |
"If I go back from here without knowing that Seetha, there will not be Angada together with all those Vanaras."
विनाशे बहवो दोषा जीवन् प्राप्नोति भद्रकम् || ५-१३-४७
तस्मात् प्राणान् धरिष्यामि ध्रुवो जीवति सम्गमः |
"There are lots of blemishes in dying; one who is alive sees auspicious things. For that reason I will keep my life. It is definite for the meeting of people who are alive."
एवम् बहु विधम् दुह्खम् मनसा धारयन् मुहुः || ५-१३-४८
न अध्यगच्चत् तदा पारम् शोकस्य कपि कुन्जरः |
Hanuma carrying in mind sorrow of various kinds again and again did not get then the crossing of sorrow.
रावणम् वा वधिष्यामि दशग्रीवम् महा बलम् || ५-१३-४९
कामम् अस्तु हृता सीता प्रत्याचीर्णम् भविष्यति |
"Otherwise I will kill Ravana with ten heads, with great prowess. Whatever happened to the stolen Seetha, this will be revenge to that."
अथवा एनम् समुत्क्षिप्य उपरि उपरि सागरम् || ५-१३-५०
रामाय उपहरिष्यामि पशुम् पशु पतेर् इव |
"Otherwise carrying this Ravana over the surface of ocean I will take him to Rama like an animal to the lord of animals."
इति चिन्ता समापन्नः सीताम् अनधिगम्य ताम् || ५-१३-५१
ध्यान शोका परीत आत्मा चिन्तयाम् आस वानरः |
Hanuma not seeing that Seetha thus begetting sorrow, thought with a mind cluttered with thoughts and sorrow.
यावत् सीताम् न पश्यामि राम पत्नीम् यशस्विनीम् || ५-१३-५२
तावद् एताम् पुरीम् लन्काम् विचिनोमि पुनः पुनः |
"To wherever I see Seetha, the wife of Sri Rama and one with fame, till there I will search the city of Lanka again and again."
सम्पाति वचनाच् च अपि रामम् यदि आनयामि अहम् || ५-१३-५३
अपश्यन् राघवो भार्याम् निर्दहेत् सर्व वानरान् |
"Based on words of Sampati if I bring Sri Rama then Sri Rama not seeing wife will burn all Vanaras."
इह एव नियत आहारो वत्स्यामि नियत इन्द्रियः || ५-१३-५४
न मत् कृते विनश्येयुः सर्वे ते नर वानराः |
"With limited food and with restrained senses, I live here itself. By my deed those men and vanaras - let they not be destroyed."
अशोक वनिका च अपि महती इयम् महा द्रुमा || ५-१३-५५
इमाम् अभिगमिष्यामि न हि इयम् विचिता मया |
"Whatever this Ashoka garden with great trees is being seen this I will obtain. This has not been searched by me."
वसून् रुद्रामः तथा आदित्यान् अश्विनौ मरुतो अपि च || ५-१३-५६
नमः कृत्वा गमिष्यामि रक्षसाम् शोक वर्धनः |
"Saluting the eight Vasus, Rudras and Adityas, the two Aswinis, seven Maruts, I will go to increase the grief of Rakshasas."
जित्वा तु राक्षसान् देवीम् इक्ष्वाकु कुल नन्दिनीम् || ५-१३-५७
सम्प्रदास्यामि रामाया यथा सिद्धिम् तपस्विने |
"Defeating all rakshasas, I will give Seetha, who gives happiness to Ikshvaaku dynasty to Sri Rama as the fruit of austerity to an ascetic."
स मुहूर्तम् इव ध्यात्वा चिन्ता विग्रथित इन्द्रियः || ५-१३-५८
उदतिष्ठन् महा बाहुर् हनूमान् मारुत आत्मजः |
The gloried son of Vayu that Hanuma got up with his senses tied by grief.
नमो अस्तु रामाय सलक्ष्मणाय |
देव्यै च तस्यै जनक आत्मजायै |
नमो अस्तु रुद्र इन्द्र यम अनिलेभ्यो |
नमो अस्तु चन्द्र अर्क मरुद् गणेभ्यः || ५-१३-५९
"Let there be salutations to Sri Rama together with Lakshmana, also to that, who is divine let there be salutations. To Rudra, Indra, Yama and Vaayu let there be salutations."
स तेभ्यः तु नमः कृत्वा सुग्रीवाय च मारुतिः |
दिशः सर्वाः समालोक्य अशोक वनिकाम् प्रति || ५-१३-६०
That Hanuma saluting to all those and also to Sugreeva, observing all directions went towards Ashoka garden.
स गत्वा मनसा पूर्वम् अशोक वनिकाम् शुभाम् |
उत्तरम् चिन्तयाम् आस वानरो मारुत आत्मजः || ५-१३-६१
The son of Vayu, that Vanara went by mind before itself toward that Ashoka garden. The auspicious one pondered the task to be done later.
ध्रुवम् तु रक्षो बहुला भविष्यति वन आकुला |
अशोक वनिका चिन्त्या सर्व संस्कार संस्कृता || ५-१३-६२
"The Ashoka garden definitely will be with many rakshasas, filled with trees, adorned with various cultures and sacred."
रक्षिणः च अत्र विहिता नूनम् रक्षन्ति पादपान् |
भगवान् अपि सर्व आत्मा न अतिक्षोभम् प्रवायति || ५-१३-६३
सम्क्षिप्तो अयम् मया आत्मा च राम अर्थे रावणस्य च |
"There definitely guards will be protecting assigned, trees, omnipresent Lord Vayu also will be blowing by without force, and by me this body has been made small for the sake of Sri Rama and to avoid Ravana."
सिद्धिम् मे सम्विधास्यन्ति देवाः सर्षि गणाः त्व् इह || ५-१३-६४
ब्रह्मा स्वयम्भूर् भगवान् देवाः चैव दिशन्तु मे |
सिद्धिम् अग्निः च वायुः च पुरु हूतः च वज्रधृत् || ५-१३-६५
वरुणः पाश हस्तः च सोम आदित्यै तथैव च |
अश्विनौ च महात्मानौ मरुतः सर्व एव च || ५-१३-६६
सिद्धिम् सर्वाणि भूतानि भूतानाम् चैव यः प्रभुः |
दास्यन्ति मम ये च अन्ये अदृष्टाः पथि गोचराः || ५-१३-६७
"Devas together with ascetics will make success to me here, self born Brahma the divine one and devas and Agni and Vaayu, Devendra wearing the weapon of Vajra and Varuna with Pasha in hand and also the Sun and the moon and the aswinis. The great ones Maruts and Eshwara may give my success. Whoever is the lord of all living creatures among all living beings others who being unseen exist in the path may give success to me."
तद् उन्नसम् पाण्डुर दन्तम् अव्रणम् |
शुचि स्मितम् पद्म पलाश लोचनम् |
द्रक्ष्ये तद् आर्या वदनम् कदा न्व् अहम् |
प्रसन्न तारा अधिप तुल्य दर्शनम् || ५-१३-६८
"When will I see that noble face with a high nose, with white teeth without any injuries with a bright smile, with eyes resembling lotus petals with sight equaling the splendor of clear full moon?"
क्षुद्रेण पापेन नृशंस कर्मणा |
सुदारुण अलाम्कृत वेष धारिणा|
बल अभिभूता अबला तपस्विनी |
कथम् नु मे दृष्ट पथे अद्य सा भवेत् || ५-१३-६९
"How that powerless Seetha, a helpless one, forcefully taken away by the mean vile Ravana with a cruel action, with a horribly decorated form will fall in the range of my sight today."
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये सुन्दरकाण्डे त्रयोदशः सर्गः