DONATE NOW - UPI
युद्ध-काण्ड > श्री राम का समुद्र तट पे तीन दिन धरना देने पर भी समुद्र का दर्शन न देना
The careless ocean did not appear in his personal form to Rama, even when it was
requested to do so. Rama becomes angry at the ocean and looses fierce arrows, which cause a terror
among the creatures inhabiting the sea.
ततः सागरवेलायाम् दर्भानास्तीर्य राघवः |
अञ्जलिम् प्राङ्मुखः कृत्वा प्रतिशिश्ये महोदधेः || ६-२१-१
बाहुम् भुजङ्गभोगाभमुपधायारिसूदनः |
अञ्जलिम् प्राङ्मुखः कृत्वा प्रतिशिश्ये महोदधेः || ६-२१-१
बाहुम् भुजङ्गभोगाभमुपधायारिसूदनः |
Thereafter Rama, the annihilator of enemies, spreading sacred grass on the sea
shore, making a respectful salutation (by joining his palms) to the great ocean with his face
turned eastward, lied down with his arm, resembling the body of a snake , as his pillow."
मणिकाञ्चनकेयूरमुक्ताप्रवरभूषणैः || ६-२१-२
भुजैः परमनारीणामभिमृष्टमनेकधा || ६-२१-३
भुजैः परमनारीणामभिमृष्टमनेकधा || ६-२१-३
His arm formerly adorned with armlets of gems and gold and the most excellent jewels
of pearls, was touched more than once, by excellent women ( Kausalya and other mothers or by royal
maids)."
चन्दनागुरुभिश्चैव पुरस्तादभिसेवितम् || ६-२१-४
बालसूर्यप्रकाशैश्च चन्दनैरुपशोभितम् |
बालसूर्यप्रकाशैश्च चन्दनैरुपशोभितम् |
Formerly, his arm used to be tended with sandalwood and aloe and with saffron pastes
and made beautiful like the splendor of a rising sun."
शयने चोत्तमाङ्गेन सीतायाः शोभितम् पुरा || ६-२१-५
तक्षकस्येव सम्भोगम् गङ्गाजलनिषेवितम् |
तक्षकस्येव सम्भोगम् गङ्गाजलनिषेवितम् |
In the past, the aforesaid arm was graced by the head of Seetha on the couch. It
resembled the body of Takshaka. (A snake) supported on the water of the Ganga."
सम्गे युगसम्काशम् शत्रूणाम् शोकवर्धनम् | ६-२१-६
सुह्ऱ्^दाम् नन्दनम् दीर्घम् सागरान्तव्यपाश्रयम् |
सुह्ऱ्^दाम् नन्दनम् दीर्घम् सागरान्तव्यपाश्रयम् |
The aforesaid arm resembled a yoke. It enhanced the grief of his enemies in battle.
It was delightful to his friends. It is now placed at the shore of the sea."
अस्यता च पुनः सव्यम् ज्याघातविगतत्वचम् |
दक्षिणो कक्षिणम् बहुम् महापरिघसम्निभम् || ६-२१-७
गोसहस्रप्रदातारम् ह्युपधाय भुजम् महत् |
अद्य मे मरणम् वाथ तरणम् सागरस्य वा || ६-२१-८
इति रामो धृतिम् कृत्वा महाबाहुर्महोदधिम् |
अधिशिश्ये च विधिवत्प्रयतोऽत्र स्थितो मुनिः || ६-२१-९
दक्षिणो कक्षिणम् बहुम् महापरिघसम्निभम् || ६-२१-७
गोसहस्रप्रदातारम् ह्युपधाय भुजम् महत् |
अद्य मे मरणम् वाथ तरणम् सागरस्य वा || ६-२१-८
इति रामो धृतिम् कृत्वा महाबाहुर्महोदधिम् |
अधिशिश्ये च विधिवत्प्रयतोऽत्र स्थितो मुनिः || ६-२१-९
The aforesaid arm whose skin had been hardened by the strokes of the bow string, off
the left arm resembling a great mace and that mighty right arm that bestowed thousands of cows in
charity was used as a pillow. Rama, the competent man and the mighty armed said: " Either crossing
of the ocean or a death should occur to me today". Making that resolve he laid down by the ocean,
restraining his speech and with a pious disposition according to tradition."
तस्य रामस्य सुप्तस्य कुश आस्तीर्णे मही तले |
नियमाद् अप्रमत्तस्य निशास् तिस्रो अतिचक्रमुः || ६-२१-१०
नियमाद् अप्रमत्तस्य निशास् तिस्रो अतिचक्रमुः || ६-२१-१०
Following the scriptural injunction, that Rama who was devoted to his sacred vow,
while sleeping on the ground spread with Kusha grass, spent a time of three nights there."
स त्रिरात्रोषितस्तत्र नयज्ञो धर्मवत्सलः |
उपासत तदा रामः सागरम् सरिताम् पतिम् || ६-२१-११
उपासत तदा रामः सागरम् सरिताम् पतिम् || ६-२१-११
Remaining there for three nights, Rama who was skilled in policy and fond of piety,
waited upon the ocean, the lord of rivers."
न च दर्शयते मन्दस् तदा रामस्य सागरः |
प्रयतेन अपि रामेण यथा अर्हम् अभिपूजितः || ६-२१-१२
प्रयतेन अपि रामेण यथा अर्हम् अभिपूजितः || ६-२१-१२
Though honored according to his worth by the self subdued Rama, the careless ocean
did not appear in his personal form to Rama."
समुद्रस्य ततः क्रुद्धो रामो रक्त अन्त लोचनः |
समीपस्थम् उवाच इदम् लक्ष्मणम् शुभ लक्ष्मणम् || ६-२१-१३
समीपस्थम् उवाच इदम् लक्ष्मणम् शुभ लक्ष्मणम् || ६-२१-१३
Rama becoming angry with the ocean, having the outer corners of his eyes turned red,
spoke those words to Lakshmana, having auspicious marks, who was in his vicinity:
अवलेपम् समुद्रस्य न दर्शयति यत् स्वयम् |
प्रशमः च क्षमा चैव आर्जवम् प्रिय वादिता || ६-२१-१४
असामर्थ्यम् फलन्ति एते निर्गुणेषु सताम् गुणाः |
प्रशमः च क्षमा चैव आर्जवम् प्रिय वादिता || ६-२१-१४
असामर्थ्यम् फलन्ति एते निर्गुणेषु सताम् गुणाः |
"O, what arrogance of the ocean, who does not appear himself personally before me!
Indeed calmness, forbearance kind spoken ness and straight -forwardness- these qualities of noble
men give weak results, when directed towards those having no virtues."
आत्म प्रशंसिनम् दुष्टम् धृष्टम् विपरिधावकम् || ६-२१-१५
सर्वत्र उत्सृष्ट दण्डम् च लोकः सत् कुरुते नरम् |
सर्वत्र उत्सृष्ट दण्डम् च लोकः सत् कुरुते नरम् |
"This world honors that man, who boasts himself, is corrupt and shameless, runs
about in all directions advertising himself and commits every kind of excess"
न साम्ना शक्यते कीर्तिर् न साम्ना शक्यते यशः || ६-२१-१६
प्राप्तुम् लक्ष्मण लोके अस्मिन् जयो वा रण मूधनि |
प्राप्तुम् लक्ष्मण लोके अस्मिन् जयो वा रण मूधनि |
"O, Lakshmana! In this world, it is not possible to obtain fame, glory or victory at
the end of a battle, by conciliation"
अद्य मद् बाण निर्भिन्नैर् मकरैर् मकर आलयम् |
निरुद्ध तोयम् सौमित्रे प्लवद्भिः पश्य सर्वतः || ६-२१-१७
निरुद्ध तोयम् सौमित्रे प्लवद्भिः पश्य सर्वतः || ६-२१-१७
"O, Lakshmana! Behold now this ocean, having its water made suffocated soon with its
crocodiles floated on all sides and broken asunder by my arrows"."
भोगामः च पश्य नागानाम् मया भिन्नानि लक्ष्मण || ६-२१-१८
महाभोगानि मत्स्यानाम् करिणाम् च करान् इह |
महाभोगानि मत्स्यानाम् करिणाम् च करान् इह |
"See here, O, Lakshmana, the coils of water snakes, the huge bodies of alligators
and the trunks of sea elephants being shattered by me."
सशन्ख शुक्तिका जालम् समीन मकरम् शरैः || ६-२१-१९
अद्य युद्धेन महता समुद्रम् परिशोषये |
अद्य युद्धेन महता समुद्रम् परिशोषये |
"I will make the ocean with its multitude of conches, oyster shells, fishes and
crocodiles, dry up now in this great battle"
क्षमया हि समायुक्तम् माम् अयम् मकर आलयः || ६-२१-२०
असमर्थम् विजानाति धिक् क्षमाम् ईदृशे जने |
असमर्थम् विजानाति धिक् क्षमाम् ईदृशे जने |
"This ocean is considering me as an incapable man endowed as I am with forbearance.
It is a great mistake to show forbearance to such an individual."
स दर्शयति साम्ना मे सागरो रूपमात्मनः || ६-२१-२१
चापम् आनय सौमित्रे शरामः च आशी विष उपमान् |
समुद्रम् शोषयिष्यामि पद्भ्याम् यान्तु प्लवङ्गमाः || ६-२१-२२
चापम् आनय सौमित्रे शरामः च आशी विष उपमान् |
समुद्रम् शोषयिष्यामि पद्भ्याम् यान्तु प्लवङ्गमाः || ६-२१-२२
"The Ocean is not appearing himself before me on kind words. O, Lakshmana! Bring the
bow and the serpentine arrows. I shall dry up this ocean, so that our monkeys can cross it by
feet."
अद्य अक्षोभ्यम् अपि क्रुद्धः क्षोभयिष्यामि सागरम् |
वेलासु कृत मर्यादम् सहसा ऊर्मि समाकुलम् || ६-२१-२३
निर्मर्यादम् करिष्यामि सायकैर् वरुण आलयम् |
महार्णवम् क्षोBहयिष्ये महादानवसम्कुलम् || ६-२१-२४
वेलासु कृत मर्यादम् सहसा ऊर्मि समाकुलम् || ६-२१-२३
निर्मर्यादम् करिष्यामि सायकैर् वरुण आलयम् |
महार्णवम् क्षोBहयिष्ये महादानवसम्कुलम् || ६-२१-२४
"Being provoked now, I will shake this ocean, even if it is unshakable. I will force
the ocean, which is demarcated by banks and agitated with thousands of waves, bereft of a boundary,
by my arrows. I will agitate the great ocean, thronged with great demons."
एवम् उक्त्वा धनुष् पाणिः क्रोध विस्फारित ईक्षणः |
बभूव रामो दुर्धर्षो युग अन्त अग्निर् इव ज्वलन् || ६-२१-२५
बभूव रामो दुर्धर्षो युग अन्त अग्निर् इव ज्वलन् || ६-२१-२५
Speaking as aforesaid, Rama with his eyes made larger by anger and wielding a bow
with his hand, became dreadful to look at, as a blazing fire at the end of the world."
सम्पीड्य च धनुर् घोरम् कम्पयित्वा शरैर् जगत् |
मुमोच विशिखान् उग्रान् वज्राणि इव शत क्रतुः || ६-२१-२६
मुमोच विशिखान् उग्रान् वज्राणि इव शत क्रतुः || ६-२१-२६
Swaying his terrific bow and making the earth tremble by his violence Rama released
the arrow resembling a powerful thunderbolt of Indra. (god of celestials)."
ते ज्वलन्तो महावेगास् तेजसा सायक उत्तमाः |
प्रविशन्ति समुद्रस्य सलिलम् त्रस्त पन्नगम् || ६-२१-२७
प्रविशन्ति समुद्रस्य सलिलम् त्रस्त पन्नगम् || ६-२१-२७
Those excellent arrows having a great speed and ablaze by their splendor, penetrated
the waters of the ocean, striking the water- snakes with terror."
ततो वेगः समुद्रस्य सनक्र मकरो महान् |
स बभूव महाघोरः समारुत रवस् तदा || ६-२१-२८
स बभूव महाघोरः समारुत रवस् तदा || ६-२१-२८
The great jerk of water with fishes and alligators of the ocean, together with the
resonance of the wind became very much dreadful."
महाऊर्मि माला विततः शन्ख शुक्ति समाकुलः |
सधूम परिवृत्त ऊर्मिः सहसा अभून् महाउदधिः || ६-२१-२९
सधूम परिवृत्त ऊर्मिः सहसा अभून् महाउदधिः || ६-२१-२९
Immediately that great ocean, became shaken by the cluster of huge waves enveloped
by a multitude of conches in its rolling waves and a smoke came out."
व्यथिताः पन्नगाः च आसन् दीप्त आस्या दीप्त लोचनाः |
दानवाः च महावीर्याः पाताल तल वासिनः || ६-२१-३०
दानवाः च महावीर्याः पाताल तल वासिनः || ६-२१-३०
Sea-snakes having brilliant faces and glittering eyes and the very valiant demons
residing in nethermost subterranean region of the sea, were perturbed."
ऊर्मयः सिन्धु राजस्य सनक्र मकरास् तदा |
विन्ध्य मन्दर सम्काशाः समुत्पेतुः सहस्रशः || ६-२१-३१
विन्ध्य मन्दर सम्काशाः समुत्पेतुः सहस्रशः || ६-२१-३१
Thousands of waves, so large resembling Vindhya and Mandhara mountains, jumped up
from the sea with its crocodiles and sea monsters."
आघूर्णित तरन्ग ओघः सम्ब्भ्रान्त उरग राक्षसः |
उद्वर्तित महाग्राहः सम्वृत्तः सलिल आशयः || ६-२१-३२
उद्वर्तित महाग्राहः सम्वृत्तः सलिल आशयः || ६-२१-३२
That ocean with its multitude of fluctuating waves, with its frightened serpents and
demons, with huge crocodiles coming out, became full of noise."
ततस्तु तम् राघव मुग्रवेगम् |
प्रकर्षमाणम् ध्मरप्रमेयम् |
सौमित्रिरुत्पत्य विनिःश्वसन्तम् |
मामेति चोक्त्वा धनुराललम्बे || ६-२१-३३
प्रकर्षमाणम् ध्मरप्रमेयम् |
सौमित्रिरुत्पत्य विनिःश्वसन्तम् |
मामेति चोक्त्वा धनुराललम्बे || ६-२१-३३
Then Lakshmana rushed towards Rama who in a terrific velocity was stretching his
incomparable bow, with a penetrating sigh, crying: "No further, no farther" and took hold of the
bow."
एतद्विनापि ह्युदधेस्तवार्य |
सम्पत्स्यते वीरतमस्य कार्यम् |
भवद्विधाः क्रोधवशम् न यान्ति |
दीर्घम् भवान्पश्यतु साधुवृत्तम् || ६-२१-३४
सम्पत्स्यते वीरतमस्य कार्यम् |
भवद्विधाः क्रोधवशम् न यान्ति |
दीर्घम् भवान्पश्यतु साधुवृत्तम् || ६-२१-३४
"O, honorable man! Even without the destruction of the ocean, the purpose of you the
greatest hero will be fulfilled. Men like you do not fall into the sway of anger. You see some
durable and noble alternative"
अन्तर्हितैश्चापि तथान्तरिक्षे |
ब्रह्मर्षिभिश्चैव सुरर्षिभिश्च |
शब्दः कृतः कष्टमिति ब्रुवद्भि |
र्मा मेति चोक्त्वा महता स्वरेण || ६-२१-३५
ब्रह्मर्षिभिश्चैव सुरर्षिभिश्च |
शब्दः कृतः कष्टमिति ब्रुवद्भि |
र्मा मेति चोक्त्वा महता स्वरेण || ६-२१-३५
Brahmana-sages and celestial sages, stationed in the interior of the sky cried in a
loud voices, saying "No farther, no farther" and making a noise "Ah,Oh,Alas!"
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये युद्धकाण्डे एकविंशः सर्गः