DONATE NOW - UPI
युद्ध-काण्ड > शार्दूल का वानर वीरो का परिचय
Dispatched by the king Ravana to ascertain the strength of the army in the
opposition-camp, Shardula the demon-spy acquaints his master with the important leaders of the
monkeys.
ततस्तमक्षोभ्य बलम् लंका अधिपतये चराः |
सुवेले राघवम् शैले निविष्टम् प्रत्यवेदयन् || ६-३०-१
सुवेले राघवम् शैले निविष्टम् प्रत्यवेदयन् || ६-३०-१
Thereafter, the spies informed Ravana about Rama, with his unperturbable army,
having encamped on Suvela Mountain."
चाराणाम् रावणः श्रुत्वा प्राप्तम् रामम् महाबलम् |
जात उद्वेगो अभवत् किंचित् शार्दूलम् वाक्यम् अब्रवीत् || ६-३०-२
जात उद्वेगो अभवत् किंचित् शार्दूलम् वाक्यम् अब्रवीत् || ६-३०-२
Hearing from the spies about the arrival of Rama, the exceedingly strong man, Ravana
became a little perturbed and spoke to Shardula as follows:
अयथावच् च ते वर्णो दीनः च असि निशा चर |
न असि कच्चिद् अमित्राणाम् क्रुद्धानाम् वशम् आगतः || ६-३०-३
न असि कच्चिद् अमित्राणाम् क्रुद्धानाम् वशम् आगतः || ६-३०-३
O, demon! Your complexion is not so as it should be. You look miserable too. I hope
that you have not fallen a victim to the enraged monkeys."
इति तेन अनुशिष्टस् तु वाचम् मन्दम् उदीरयत् |
तदा राक्षस शार्दूलम् शार्दूलो भय विह्वलः || ६-३०-४
तदा राक्षस शार्दूलम् शार्दूलो भय विह्वलः || ६-३०-४
Thus questioned by Ravana, Shardula afflicted with fear, then sluggishly spoke the
following words to Ravana the tiger among demons:
न ते चारयितुम् शक्या राजन् वानर पुम्गवाः |
विक्रान्ता बलवन्तः च राघवेण च रक्षिताः || ६-३०-५
विक्रान्ता बलवन्तः च राघवेण च रक्षिताः || ६-३०-५
"O, king! Those strong, bold and excellent monkeys protected by Rama are not capable
of being spied upon."
न अपि सम्भाषितुम् शक्याः सम्प्रश्नो अत्र न लभ्यते |
सर्वतो रक्ष्यते पन्था वानरैः पर्वत उपमैः || ६-३०-६
सर्वतो रक्ष्यते पन्था वानरैः पर्वत उपमैः || ६-३०-६
"They are not capable of being talked with and nothing can be found in interrogating
with them. The entire path is being protected by the monkeys looking like mountains."
प्रविष्ट मात्रे ज्ञातो अहम् बले तस्मिन्न् अचारिते |
बलाद् गृहीतो बहुभिर् बहुधा अस्मि विदारितः || ६-३०-७
बलाद् गृहीतो बहुभिर् बहुधा अस्मि विदारितः || ६-३०-७
"I was identified when that army was merely penetrated into (by me) and began to be
examined. I was seized forcibly by the demons (forming the retinue of Vibhishana), who investigated
me in various ways."
जानुभिर् मुष्टिभिर् दन्तैस् तलैः च अभिहतो भृशम् |
परिणीतो अस्मि हरिभिर् बलवद्भिर् अमर्षणैः || ६-३०-८
परिणीतो अस्मि हरिभिर् बलवद्भिर् अमर्षणैः || ६-३०-८
"I was beaten on all sides with knees, fists, teeth and palms by the enraged
monkeys. I was also paraded round in the midst of their army."
परिणीय च सर्वत्र नीतो अहम् राम संसदम् |
रुधिर आदिग्ध सर्व अन्गो विह्वलः चलित इन्द्रियः || ६-३०-९
रुधिर आदिग्ध सर्व अन्गो विह्वलः चलित इन्द्रियः || ६-३०-९
"Having been paraded all around thus, I was finally taken to the court of Rama. All
my limbs were bleeding and Rama. All my limbs were bleeding and I was trembling, with my senses
disturbed."
हरिभिर् वध्यमानः च याचमानः कृत अन्जलिः |
राघवेण परित्रातो जीवामि ह यदृच्चया || ६-३०-१०
राघवेण परित्रातो जीवामि ह यदृच्चया || ६-३०-१०
"While being plagued by the monkeys and asked for protection with joined palms, I
was saved fortunately by Rama, saying �stay!stay!'
एष शैलैः शिलाभिः च पूरयित्वा महाअर्णवम् |
द्वारम् आश्रित्य लंकाया रामस् तिष्ठति सायुधः || ६-३०-११
द्वारम् आश्रित्य लंकाया रामस् तिष्ठति सायुधः || ६-३०-११
"Rama has filled the sea with boulders and rocks, taking up his position at the
gates of Lanka and stands there, well-equipped with weapons."
गरुड व्यूहम् आस्थाय सर्वतो हरिभिर् वृतः |
माम् विसृज्य महातेजा लंकाम् एव अभिवर्तते || ६-३०-१२
माम् विसृज्य महातेजा लंकाम् एव अभिवर्तते || ६-३०-१२
"Having released me, Rama of great splendour arranged the army in the form of Garuda
(an eagle). He is encircled on all sides by the monkeys and is approaching towards Lanka."
पुरा प्राकारम् आयाति क्षिप्रम् एकतरम् कुरु |
सीताम् च अस्मै प्रयच्च आशु सुयुद्धम् वा प्रदीयताम् || ६-३०-१३
सीताम् च अस्मै प्रयच्च आशु सुयुद्धम् वा प्रदीयताम् || ६-३०-१३
"Before he reaches the ramparts, do one thing or the other quickly or give away
Seetha immediately or even offer him battle."
मनसा सम्तताप अथ तत् श्रुत्वा राक्षस अधिपः |
शार्दूलस्य महद् वाक्यम् अथ उवाच स रावणः || ६-३०-१४
शार्दूलस्य महद् वाक्यम् अथ उवाच स रावणः || ६-३०-१४
Having heard those words, Ravana the lord of demons reflected on it and thereafter
spoke the following significant words to Shardula."
यदि माम् प्रतियुध्येरन् देव गन्धर्व दानवाः |
न एव सीताम् प्रदास्यामि सर्व लोक भयाद् अपि || ६-३०-१५
न एव सीताम् प्रदास्यामि सर्व लोक भयाद् अपि || ६-३०-१५
"I will not give away Seetha even if the celestials or Gandharvas the celestial
musicians or the demons were to fight against me or even under danger from all beings."
एवम् उक्त्वा महातेजा रावणः पुनर् अब्रवीत् |
चारिता भवता सेना के अत्र शूराः प्लवम् गमाः || ६-३०-१६
चारिता भवता सेना के अत्र शूराः प्लवम् गमाः || ६-३०-१६
After uttering the aforesaid words, the heroic Ravana again spoke as follows: "Has
the army been espied by you? Who are the valiant monkeys among them?"
कीदृशाः किम् प्रभावाः च वानरा ये दुरासदाः |
कस्य पुत्राः च पौत्राः च तत्त्वम् आख्याहि राक्षस || ६-३०-१७
कस्य पुत्राः च पौत्राः च तत्त्वम् आख्याहि राक्षस || ६-३०-१७
"O, the virtuous gentle Shardula! What radiance do the monkeys, who are difficult to
be conquered possess of? what kind? Whose sons and grandsons are they? You tell me that
information."
तथात्र प्रतिपत्स्यामि ज्ञात्वा तेषाम् बल अबलम् |
अवश्यम् बल सम्ख्यानम् कर्तव्यम् युद्धम् इच्चता || ६-३०-१८
अवश्यम् बल सम्ख्यानम् कर्तव्यम् युद्धम् इच्चता || ६-३०-१८
"After knowing their strengths and weakness, I will decide in this matter
accordingly. Is it not necessary to count clearly those who are really yearning to fight the
battle?"
अथ एवम् उक्तः शार्दूलो रावणेन उत्तमः चरः |
इदम् वचनम् आरेभे वक्तुम् रावण सम्निधौ || ६-३०-१९
इदम् वचनम् आरेभे वक्तुम् रावण सम्निधौ || ६-३०-१९
Hearing Ravana's words, Shardula the excellent spy then started to narrate these
words for Ravana's information:
अथ ऋक्ष रजसः पुत्रो युधि राजन् सुदुर्जयः |
गद्गदस्य अथ पुत्रो अत्र जाम्बवान् इति विश्रुतः || ६-३०-२०
गद्गदस्य अथ पुत्रो अत्र जाम्बवान् इति विश्रुतः || ६-३०-२०
"Certainly, king Sugreeva, the son of Riksharajasa, is difficult to be conquered in
battle. Here is the son of Gadgada, famously called as Jambavan."
गद्गदस्य एव पुत्रो अन्यो गुरु पुत्रः शत क्रतोः |
कदनम् यस्य पुत्रेण कृतम् एकेन रक्षसाम् || ६-३०-२१
कदनम् यस्य पुत्रेण कृतम् एकेन रक्षसाम् || ६-३०-२१
"The other one is the son of the same Gadgada. Another one is the son of Brihaspati
the teacher of Indra the lord of celestials, called Kesari by whose son Hanuman the demons were
destroyed."
सुषेणः च अपि धर्म आत्मा पुत्रो धर्मस्य वीर्यवान् |
सौम्यः सोम आत्मजः च अत्र राजन् दधि मुखः कपिः || ६-३०-२२
सौम्यः सोम आत्मजः च अत्र राजन् दधि मुखः कपिः || ६-३०-२२
"O, king! Here is Sushena the son of Yama the Lord of Death who is valiant and
virtuous, as well as a monkey called Dadhimukha, the cool-minded, who is the son of moon."
सुमुखो दुर्मुखः च अत्र वेग दर्शी च वानरः |
मृत्युर् वानर रूपेण नूनम् सृष्टः स्वयम्भुवा || ६-३०-२३
मृत्युर् वानर रूपेण नूनम् सृष्टः स्वयम्भुवा || ६-३०-२३
"Sumukha, Durmukha and a monkey called Vegadarshi are surely the personifications of
death in the form of monkeys, created by Brahma, the Lord of creation."
पुत्रो हुत वहस्य अथ नीलः सेना पतिः स्वयम् |
अनिलस्य च पुत्रो अत्र हनूमान् इति विश्रुतः || ६-३०-२४
अनिलस्य च पुत्रो अत्र हनूमान् इति विश्रुतः || ६-३०-२४
"Here is Nila the army-general himself, the son of Agni the Lord of Fire. Here is
the son of Vayu the Lord of Wind well- known as Hanuman."
नप्ता शक्रस्य दुर्धर्षो बलवान् अन्गदो युवा |
मैन्दः च द्विविदः च उभौ बलिनाव् अश्वि सम्भवौ || ६-३०-२५
पुत्रा वैवस्वतस्य अत्र पन्च काल अन्तक उपमाः |
गजो गव अक्षो गवयः शरभो गन्ध मादनः || ६-३०-२६
दश वानरकोट्यश्च शूराणाम् युद्धकाङ्ग्क्षिणाम् |
श्रीमताम् देवपुत्राणाम् शेषम् नाख्यातुमुत्सहे || ६-३०-२७
मैन्दः च द्विविदः च उभौ बलिनाव् अश्वि सम्भवौ || ६-३०-२५
पुत्रा वैवस्वतस्य अत्र पन्च काल अन्तक उपमाः |
गजो गव अक्षो गवयः शरभो गन्ध मादनः || ६-३०-२६
दश वानरकोट्यश्च शूराणाम् युद्धकाङ्ग्क्षिणाम् |
श्रीमताम् देवपुत्राणाम् शेषम् नाख्यातुमुत्सहे || ६-३०-२७
"The young Angada, Indra's grandson, the strong and invincible one, both the mighty
Mainda and Dvinda born of the two divinties of Ashvin* as well as Gaja, Gavaksha, Gavaya, Sharabha
and Gandhamadhana the five sons of Yama the God of Death all of them resembling Yama at the time of
dissolution of the world, the valiant ten crores of monkeys who are yearning for battle are all
here. I cannot venture to tell about the remaining glorious sons of god."
पुत्रो दशरथस्येष सिम्हसम्हननो युवा |
दूषणो निहतो येन खरश्च त्रिशिरास्तथा || ६-३०-२८
दूषणो निहतो येन खरश्च त्रिशिरास्तथा || ६-३०-२८
"This young man is Rama, Dasartha's son, who is well-built like a lion, by whom
Dushana ws killed as also Khara and Trishana."
नास्ति रामस्य सदृशो विक्रमे भुवि कश्चन |
विराधो निहतो येन कबन्धश्चान्तकोपमः || ६-३०-२९
विराधो निहतो येन कबन्धश्चान्तकोपमः || ६-३०-२९
"There is no one on earth who is equal in prowess to Rama, by whom Viradha was
killed as also Kabandha who was equal to Yama."
वक्तुम् न शक्तो रामस्य गुणान् कश्चिन्नरः क्षितौ |
जनस्थानगता येन तावन्तो राक्षसा हताः || ६-३०-३०
जनस्थानगता येन तावन्तो राक्षसा हताः || ६-३०-३०
"No man on this earth is able to narrate the qualities of Rama, by whom all the
demons staying in Janasthana were killed."
लक्ष्मणश्चात्र धर्मात्मा मातङ्गवामिवर्षभः |
यस्य बाणपथम् प्राप्य व जीवेदपि वासवः || ६-३०-३१
यस्य बाणपथम् प्राप्य व जीवेदपि वासवः || ६-३०-३१
"Here too is the virtuous Lakshamana, resembling the most excellent elephant among
elephants, in the path of whose arrows, even Indra the Lord of celestials himself could not
survive
श्वेतो ज्योतिर् मुखः च अत्र भास्करस्य आत्म सम्भवौ |
वरुणस्य च पुत्रो अथ हेम कूटः प्लवम् गमः || ६-३०-३२
विश्व कर्म सुतो वीरो नलः प्लवग सत्तमः |
विक्रान्तो वेगवान् अत्र वसु पुत्रः सुदुर्धरः || ६-३०-३३
वरुणस्य च पुत्रो अथ हेम कूटः प्लवम् गमः || ६-३०-३२
विश्व कर्म सुतो वीरो नलः प्लवग सत्तमः |
विक्रान्तो वेगवान् अत्र वसु पुत्रः सुदुर्धरः || ६-३०-३३
"Sweta and Jyotirmukha, the sons of the sun-god, a monkey called Hemakuta, another
son of Varuna, Nila the son of Visvakarma the strong and the best of monkeys, as well as that
mighty and swift Durdhara the son of Vasus are all here."
राक्षसानाम् वरिष्ठः च तव भ्राता विभीषणः |
परिगृह्य पुरीम् लंकाम् राघवस्य हिते रतः|| ६-३०-३४
परिगृह्य पुरीम् लंकाम् राघवस्य हिते रतः|| ६-३०-३४
"There is the prince of demons Vibhishana, your brother, who having secured the city
of Lanka (as a prospective gift from Rama) remains devoted to the good of Rama."
इति सर्वम् समाख्यातम् तव इदम् वानरम् बलम् |
सुवेले अधिष्ठितम् शैले शेष कार्ये भवान् गतिः || ६-३०-३५
सुवेले अधिष्ठितम् शैले शेष कार्ये भवान् गतिः || ६-३०-३५
"Thus, I have described about the entire army of monkeys stationed on the Mount
Suvela. Now, it is for you to decide what remains to be done!"
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये युद्धकाण्डे त्रिंशः सर्गः