DONATE NOW - UPI
युद्ध-काण्ड > कुम्भकरण का जागना, वानरों में भय
Ravana returns to Lanka and asks some demons to go to the abode of sleeping
Kumbhakarna, to wake him up and request him to come to him. The slumbering Kumbhakarna is roused by
the demons under orders of their king. Kumbhakarna, giant in form, sets out on the high way to see
Ravana and the monkeys get alarmed to see the giant demon.
स प्रविश्य पुरीम् लङ्काम् रामबाणभयार्दितः |
भग्नदर्पस्तदा राजा बभूव व्यथितेन्द्रियः || ६-६०-१
भग्नदर्पस्तदा राजा बभूव व्यथितेन्द्रियः || ६-६०-१
Returning to the City of Lanka, Ravana the King of Demons was afflicted with the
fear of Rama's arrows, his pride was humbled and his senses troubled."
मातङ्ग इव सिम्हेन गरुडेनेव पन्नगः |
अभिभूतोऽभवद्राजा राघवेण महात्मना || ६-६०-२
अभिभूतोऽभवद्राजा राघवेण महात्मना || ६-६०-२
The king was overcome by the high-souled Rama, like an elephant is by a lion or a
serpent by an eagle."
ब्रह्मदण्डप्रतीकानाम् विद्युच्चलितवर्चसाम् |
स्मतन् राघवबाणानाम् विव्यथे राक्षसेश्वरः || ६-६०-३
स्मतन् राघवबाणानाम् विव्यथे राक्षसेश्वरः || ६-६०-३
The Lord of Demons was maddened in recollecting Rama's arrows resembling the Rod of
Brahma the Lord of creation and possessed of the splendour of lightning."
स काञ्चनमयम् दिव्यमाश्रित्य परमासनम् |
विप्रेक्षमाणो रक्षांसि रावणो वाक्यमब्रवीत् || ६-६०-४
विप्रेक्षमाणो रक्षांसि रावणो वाक्यमब्रवीत् || ६-६०-४
Resting on an excellent and charming throne made of gold, Ravana looked at the
demons and spoke the following words:
सर्वम् तत्खलु मे मोघम् यत्तप्तम् परमम् तपः |
यत्समानो महेन्द्रेण मानुषेण विनिर्जितः || ६-६०-५
यत्समानो महेन्द्रेण मानुषेण विनिर्जितः || ६-६०-५
"All that great penance performed by me became a waste indeed, for, I who am equal
to Mahendra the Lord of Celestials have been defeated by a mere man!"
इदम् तद्ब्रह्मणो घोरम् वाक्यम् मामभ्युपस्थितम् |
मानुषेभ्यो विजानीहि भयम् त्वमिति तत्तथा || ६-६०-६
मानुषेभ्यो विजानीहि भयम् त्वमिति तत्तथा || ६-६०-६
"The terrible words of Brahma the Lord of Creation saying, 'You know of the threat
from men' appear true. That is so."
देवदानवगन्धर्वैर्यक्षराक्षसपन्नगैः |
अवध्यत्वम् मया प्राप्तम् मानुषेभ्यो न याचितम् || ६-६०-७
अवध्यत्वम् मया प्राप्तम् मानुषेभ्यो न याचितम् || ६-६०-७
"I sought immunity from death at the hands of celestials, titans or celestials
musicians, or semi divine beings or demons or serpent-demons, but f man I made no mention."
विदितम् मानुषम् मन्ये रामं दशरथात्मजम् |
इक्ष्वाकुकुलजातेन अनर्ण्येन यत् पुरा || ६-६०-८
उत्पत्स्यति हि मद्वंशे पुरुषो राक्षसाधम |
यस्त्वाम् सपुत्रम् सामात्यम् सबलम् साश्वसारथिम् || ६-६०-९
निहनिष्यति सम्ग्रामे त्वाम् कुलाधम दुर्मते |
इक्ष्वाकुकुलजातेन अनर्ण्येन यत् पुरा || ६-६०-८
उत्पत्स्यति हि मद्वंशे पुरुषो राक्षसाधम |
यस्त्वाम् सपुत्रम् सामात्यम् सबलम् साश्वसारथिम् || ६-६०-९
निहनिष्यति सम्ग्रामे त्वाम् कुलाधम दुर्मते |
"Rama the son of Dasaratha is the man I think of whom Anaranya born of Ikshvaku
dynasty formerly spoke, saying: 'O, the worst of demons, the worst of your race and the wretched
one! In my race will be born a man who will slay you in battle with your sons, ministers, army,
horses and charioteer."
शप्तोऽहम् वेदवत्या च यदा सा धर्षिता पुरा || ६-६०-१०
सेयम् सीता महाभागा जाता जनकनन्दिनी |
सेयम् सीता महाभागा जाता जनकनन्दिनी |
"Further, I was formerly cursed by Vedavati when she was humiliated by me. The same
Vedavati is born as the highly fortunate Seetha the daughter of Janaka."
उमा नन्दीश्वरश्चापि रम्भा वरुणकन्यका || ६-६०-११
यथोक्तास्तन्मया प्राप्तम् न मिध्या ऋषिभाषितम् |
यथोक्तास्तन्मया प्राप्तम् न मिध्या ऋषिभाषितम् |
"What was predicted by Parvati the consort of Shiva, Nandishvara the attendant of
Shiva, Rambha the wife of Nalakubara and Punjikasthala the daughter of Varunda has come to pass!
The words of the sages never prove false."
एतदेवाभ्युपागम्य यत्नम् कर्तुमहार्हथ || ६-६०-१२
राक्षसाश्चापि तिष्ठन्तु चर्यागोपुरमूर्धसु |
राक्षसाश्चापि तिष्ठन्तु चर्यागोपुरमूर्धसु |
"On account of all this and admitting it, you should exert yourselves to the
uttermost. Let the demons go to the summit of Charya Mountain."
स चाप्रतिमगाम्भीर्यो देवदानवदर्पहा || ६-६०-१३
ब्रह्मशापाभिभूतस्तु कुम्भकर्णो विबोध्यताम् |
ब्रह्मशापाभिभूतस्तु कुम्भकर्णो विबोध्यताम् |
"Awaken that kumbhakarna, who is without equal in prowess, who humbles the pride of
the celestials and demons, and on whom the curse of Brahma the Lord of creation rests."
समरे जितमात्मानम् प्रहस्तम् च निषूदितम् || ६-६०-१४
ज्ञात्वा रक्षोबलम् भीममादिदेश महाबलः |
ज्ञात्वा रक्षोबलम् भीममादिदेश महाबलः |
Having known that Prahasta being slain and knowing himself to have been defeated in
the battle, Ravana issued his commands tot he dreadful army, saying:
द्वारेषु यत्नः क्रियताम् प्राकारश्चाधिरुह्यताम् || ६-६०-१५
निद्रावशसमाविष्टः कुम्भकर्णो विबोध्यताम् |
निद्रावशसमाविष्टः कुम्भकर्णो विबोध्यताम् |
"Guard the gates with utmost care. Man the ramparts. Rouse Kumbhakarna who is
slumbering soundly."
सुखम् स्वपिति निश्चिन्तः कालोपहतचेतनः || ६-६०-१६
नव सप्त दशाष्टौ च मासान् स्वपिति राक्षसः |
नव सप्त दशाष्टौ च मासान् स्वपिति राक्षसः |
"Kumbhakarna is sleeping happily, his understanding vitiated by lust and free from
all anxieties. The demon sleeps for nine, seven, ten or eight months."
मन्त्रम् कृत्वा प्रसुप्तोऽयमिअस्तु नवमेऽहनि || ६-६०-१७
तम् तु बोधयत क्षिप्रम् कुम्भकर्णम् महाबलम् |
तम् तु बोधयत क्षिप्रम् कुम्भकर्णम् महाबलम् |
"Having deliberated with me nine days ago, he has since fallen asleep. Awaken
quickly that mighty Kumbhakarna."
स हि सम्ख्ये महाबाहुः ककुदम् सर्वरक्षसाम् || ६-६०-१८
वानरान् राजपुत्रौ च क्षिप्रमेव हनिष्यति |
वानरान् राजपुत्रौ च क्षिप्रमेव हनिष्यति |
"The mighty armed Kumbhakarna, the foremost of all demons will kill the monkeys and
the two princes at once in the battle."
एष केतुः परं सम्ख्ये मुख्ये वै सर्वरक्षसाम् || ६-६०-१९
कुम्भकर्णः सदा शेते मूढो ग्राम्यसुखे रतः |
कुम्भकर्णः सदा शेते मूढो ग्राम्यसुखे रतः |
"This Kumbhakarna, the chief among all the demons and a great mark in the battle,
being fond of a rustic comfort, is always sleeping stupidly."
रामेणाभिनिरस्तस्य सम्ग्रामेऽस्मिन् सुदारुणे || ६-६०-२०
भविष्यति न मे शोकः कुम्भकर्णे विबोधिते |
भविष्यति न मे शोकः कुम्भकर्णे विबोधिते |
"If Kumbhakarna is awaken, there will be no worry for me, who stand defeated by Rama
in this highly terrific battle."
किम् करिष्याम्यहम् तेन शक्रतुल्यबलेन हि || ६-६०-२१
ईदृशे व्यसने घोरे यो न साह्याय कल्पते |
ईदृशे व्यसने घोरे यो न साह्याय कल्पते |
"What is the use of him, who possessing a strength equal to that of Indra the Lord
of celestials, cannot help me in such a dreadful catastrophe?"
ते तु तद्वचनम् श्रुत्वा राक्षसेन्द्रस्य राक्षसाः || ६-६०-२२
जग्मुः परमसम्भ्रान्ताः कुम्भकर्णनिवेशनम् |
जग्मुः परमसम्भ्रान्ताः कुम्भकर्णनिवेशनम् |
Hearing those words of Ravana, those demons very briskly went to the abode of
Kumbhakarna."
ताम् प्रविश्य महाद्वाराम् सर्वतो योजनायताम् || ६-६०-२३
कुम्भक्र्णगुहाम् रम्याम् पुष्पगन्धप्रवाहिनीम् |
कुम्भकर्णस्य निःश्वासादवधूता महाबलाः || ६-६०-२४
प्रतिष्ठमानाः कृच्छ्रेण यत्ना त्प्रविविशुर्गुहाम् |
कुम्भक्र्णगुहाम् रम्याम् पुष्पगन्धप्रवाहिनीम् |
कुम्भकर्णस्य निःश्वासादवधूता महाबलाः || ६-६०-२४
प्रतिष्ठमानाः कृच्छ्रेण यत्ना त्प्रविविशुर्गुहाम् |
Entering the beautiful cave of Kumbhakarna, with a large door, having an area of a
Yojana on all sides and bearing a floral perfume, the demons of mighty strength, though shaken off
by Kumbhakarna's breaths, remained stable forcefully with difficulty and went into the cave."
ताम् प्रविश्य गुहाम् रम्याम् रत्नकाञ्चनकुट्टिमाम् || ६-६०-२५
ददृशुर्नैरृतव्याघ्राः शयानम् भीमविक्रमम् |
ददृशुर्नैरृतव्याघ्राः शयानम् भीमविक्रमम् |
Entering that beautiful cave inlaid with diamonds and gold, those tigers among
demons beheld Kumbhakarna, of terrific prowess, who was sleeping."
ते तु तम् विकृतम् सुप्तम् विकीर्णमिव पर्वतम् || ६-६०-२६
कुम्भम् महानिद्रम् समेताः प्रत्यबोधयन् |
कुम्भम् महानिद्रम् समेताः प्रत्यबोधयन् |
They together tried to awaken Kumbhakarna who was sleeping nastily like a spread-out
mountain in a great slumber."
ऊर्ध्वलोमाञ्चिततनुम् श्वसन्तमिव पन्नगम् || ६-६०-२७
भ्रामयन्तम् विनिःश्वासैः शयानम् भीमविक्रमम् |
भीमनासापुटम् तम् तु पातालविपुलाननम् || ६-६०-२८
शयने न्यस्तसर्वाङ्गम् मेदोरुधिरगन्धिनम् |
काञ्चनाङ्गदनद्धाङ्गम् मेदोरुधिरगन्धिनम् || ६-६०-२९
ददृशुर्नैरृतव्याघ्रम् कुम्भकर्णमरिन्दमम् |
भ्रामयन्तम् विनिःश्वासैः शयानम् भीमविक्रमम् |
भीमनासापुटम् तम् तु पातालविपुलाननम् || ६-६०-२८
शयने न्यस्तसर्वाङ्गम् मेदोरुधिरगन्धिनम् |
काञ्चनाङ्गदनद्धाङ्गम् मेदोरुधिरगन्धिनम् || ६-६०-२९
ददृशुर्नैरृतव्याघ्रम् कुम्भकर्णमरिन्दमम् |
His limbs covered with down which stood on end, breathing like a serpent, as he
slept, Kumbhakarna of irresistible valour emitted dreadful snores, his nostrils being horrible, and
his mouth a gaping hell. Stretched to his full length on the earth, he gave forth an odour of
marrow and blood, his limbs were adorned with golden armlets and he wore a diadem as bright as the
sun, thus did that lion among demons, Kumbhakarna, the slayer of his foes, appear!
ततश्चक्रुर्महात्मानः कुम्भकर्णस्य चाग्रातः || ६-६०-३०
भूतानाम् मेरुसम्काशम् राशिम् परमतर्पणम् |
भूतानाम् मेरुसम्काशम् राशिम् परमतर्पणम् |
Then, those powerful demons, in order to satisfy him, placed a heap of venison as
high as Mount Meru, in front of Kumbhakarna."
मृगाणाम् महिषाणाम् च वराहाणाम् च संचयान् || ६-६०-३१
चक्रुर्नैरृतशार्दूला राशिमन्नस्य चाद्भुतम् |
चक्रुर्नैरृतशार्दूला राशिमन्नस्य चाद्भुतम् |
Those excellent demons piled up a great mass of wonderful food with the meat of
deers, buffaloes and pigs."
ततः शोणितकुम्भांश्च मांसानि विविधानि च || ६-६०-३२
पुरस्तात्कुम्भकर्णस्य चक्रुस्त्रिदशशत्रवः |
पुरस्तात्कुम्भकर्णस्य चक्रुस्त्रिदशशत्रवः |
Then, the demons placed pots of blood and various kinds of meat in front of
Kumbhakarna."
लिलिपुश्च परार्ध्येन चन्दनेन परम्तपम् || ६-६०-३३
दिव्यैराश्वासयामासुर्माल्यैर्गन्धैश्च गन्धिभिः |
दिव्यैराश्वासयामासुर्माल्यैर्गन्धैश्च गन्धिभिः |
They rubbed Kumbhakarna the scourge of his foes with the most rare sandalwood and
refreshed him with celestial and fragrant garlands as well as sweet-smelling perfumes."
धूपगन्धांश्च ससृजुस्तुष्टुवुश्च परम्तपम् || ६-६०-३४
जलदा इव चानेदुर्यातुधानास्ततस्ततः |
जलदा इव चानेदुर्यातुधानास्ततस्ततः |
They burnt incenses and hymned the praises of that warrior who proved fatal to his
foes. They cried out noises which burst forth on every side like thunder."
शङ्खांश्च पूरयामासुः शशाङ्कसदृशप्रभान् || ६-६०-३५
तुमुलम् युगपच्चापि विनेदुश्चाप्यमर्षिताः |
तुमुलम् युगपच्चापि विनेदुश्चाप्यमर्षिताः |
They blew couches which were as bright as the moon and with impatience, made with
impatience, made sounds tumultuously all at once."
नेदुरास्फोटयामासुश्चिक्षिपुस्ते निशाचराः || ६-६०-३६
कुम्भकर्णविबोधार्थम् चक्रुस्तेविपुलम् स्वनम् |
कुम्भकर्णविबोधार्थम् चक्रुस्तेविपुलम् स्वनम् |
Those demons made sounds by clapping their hands, in order to awaken Kumbhakarna and
shook him too, creating a great clamour."
सशङ्खभेरीपणवप्रणाद |
मास्फोटितक्ष्वेलितसिम्हनादम् |
दिशो द्रवन्तस्त्रिदिवम् किरन्तः |
श्रुत्वा विहम्गाः सहसा निपेतुः || ६-६०-३७
मास्फोटितक्ष्वेलितसिम्हनादम् |
दिशो द्रवन्तस्त्रिदिवम् किरन्तः |
श्रुत्वा विहम्गाः सहसा निपेतुः || ६-६०-३७
The birds passing through the sky ran helter-shelter and fell down soon on hearing
the sounds of the couches, drums, gongs, clapping of hands and leonine roars."
यदा भृशम् तैर्निनदैर्महात्मा |
न कम्भकर्णो बुबुधे प्रसुप्तः |
ततो भुशुण्डीर्मुसलानि सर्वे |
रक्षोगणास्तम् जगृहुर्गदाश्च || ६-६०-३८
न कम्भकर्णो बुबुधे प्रसुप्तः |
ततो भुशुण्डीर्मुसलानि सर्वे |
रक्षोगणास्तम् जगृहुर्गदाश्च || ६-६०-३८
As the illustrious Kumbhakarna did not waken from his slumber despite those great
sounds, all troops of demons seized hold of bars, pestles and maces towards him."
तम् शैलशृङ्गेर्मुसलैर्गदाभि |
र्वक्षःस्थले मुद्गरमुष्टिभिश्च |
सुखप्रसुप्तम् भुवि कुम्भकर्णम् |
रक्षांस्युदग्राणि तदा निजघ्नः || ६-६०-३९
र्वक्षःस्थले मुद्गरमुष्टिभिश्च |
सुखप्रसुप्तम् भुवि कुम्भकर्णम् |
रक्षांस्युदग्राणि तदा निजघ्नः || ६-६०-३९
Then, the cruel demons struck that sleeping Kumbhakarna on his chest with
mountain-tops, pestles, maces, hammers and their fists."
तस्य निःश्वासवातेन कुम्भकर्णस्य रक्षसः |
राक्षसा बलवन्तोऽपि स्थातुम् शेकुर्न चाग्रतः || ६-६०-४०
राक्षसा बलवन्तोऽपि स्थातुम् शेकुर्न चाग्रतः || ६-६०-४०
Even with all their strength, the demons could not stand upright before the
breathing winds of Kumbhakarna, the demon."
ततः परिहिता गाढम् राक्षसा भीमविक्रमाः |
मृदङ्गपणवान् भेरीः शङ्खकुम्भगणांस्तथा || ६-६०-४१
मृदङ्गपणवान् भेरीः शङ्खकुम्भगणांस्तथा || ६-६०-४१
Then, the terribly strong demons firmly seated themselves round him and began to
beat drums, cymbals, kettle-drums and myriads of couches and trumpets."
दश राक्षससाहस्रम् युगपत्पर्यवारयत् |
नीलञ्जनचयाकारम् ते तु तम् प्रत्य्बोधयन् || ६-६०-४२
अभिघ्नन्तो नदन्तश्च न च सम्बुबुधे तदा |
नीलञ्जनचयाकारम् ते तु तम् प्रत्य्बोधयन् || ६-६०-४२
अभिघ्नन्तो नदन्तश्च न च सम्बुबुधे तदा |
Ten thousand demons surrounded him all at once. Beating that colossus who resembled
a heap of antimony, the demons on their part tried to rouse him by making sounds. Even then, he did
not wake."
यदा चैनम् न शेकुस्ते प्रतिबोधयितुम् तदा || ६-६०-४३
ततो गुरुतरम् यत्नम् दारुणम् समुपाक्रमन् |
ततो गुरुतरम् यत्नम् दारुणम् समुपाक्रमन् |
As they were unable to rouse him by these means, they resorted to more energetic and
ruthless methods."
अश्वानुष्ट्रान् खरान्नागान् जघ्नर्दण्डकशाङ्कुशैः || ६-६०-४४
भेरीशङ्खेमृदङ्गांश्च सर्वप्राणैरवादयन् |
भेरीशङ्खेमृदङ्गांश्च सर्वप्राणैरवादयन् |
They beat horses, camels, donkeys, and elephants with sticks whips and thongs, so
that they trample upon him and blasted kettle-drums, couches and drums."
निजघ्नश्चास्य गात्राणि महाकाष्ठकटम्करैः || ६-६०-४५
मुद्गरैर्मुसलैश्चापि सर्वप्राणसमुद्यतैः |
मुद्गरैर्मुसलैश्चापि सर्वप्राणसमुद्यतैः |
They crushed his limbs under piles of heavy logs and pillars, as also maces lifted
with all their strength."
तेन नादेन महाअ लङ्का समभिपूरिता || ६-६०-४६
सपर्वतवना सर्वा सोऽपि नैव प्रबुध्यते |
सपर्वतवना सर्वा सोऽपि नैव प्रबुध्यते |
The entire Lanka, with its mountain and groves, was filled with great noise. He
nevertheless did not wake."
ततः सहस्रम् भेरीणाम् युगपत्समहन्यत || ६-६०-४७
मृष्टकाञ्चनकोणाना मासक्तानाम् समन्ततः |
मृष्टकाञ्चनकोणाना मासक्तानाम् समन्ततः |
Then, they beat a thousand drums all around with sticks of refined gold."
एवनओततुबुद्रस्त्य् तदा बौव ओरव्य्द्ग्तत || ६-६०-४८
शापस्य वशमापन्नस्ततः क्रुद्धा निशाचराः |
शापस्य वशमापन्नस्ततः क्रुद्धा निशाचराः |
Yet, as he did not wake from his profound slumber, being under the spell of a curse,
the demons were enraged."
महाक्रोधसमाविष्टाः सर्वे भीमपराक्रमाः || ६-६०-४९
तद्रक्षो बोधयिष्यन्तश्चक्रुरन्ये पराक्रमम् |
तद्रक्षो बोधयिष्यन्तश्चक्रुरन्ये पराक्रमम् |
All those demons of terrible strength were filled with a great fury. Some others
assembled their strength to awaken that demon."
अन्ये भेरीः समाजघ्नरन्ये चक्रुर्महास्वनम् || ६-६०-५०
केशानन्ये प्रलुलुपुः कर्णावन्ये दशन्ति च |
केशानन्ये प्रलुलुपुः कर्णावन्ये दशन्ति च |
Some beat drums, some shouted, some tore out his hair and some others bit his
ears."
उदकुम्भशतान्यन्ये समसिञ्चन्त कर्णयोः || ६-६०-५१
न कुम्भकर्णः पस्पन्दे महानिद्रावशं गतः |
न कुम्भकर्णः पस्पन्दे महानिद्रावशं गतः |
Some poured hundreds of pitchers of water into his ears but Kumbhakarna, plunged in
deep sleep, did not stir."
न कुम्भकर्णः पस्पन्दे महानिद्रावशम् गतः || ६-६०-५२
मूर्ध्नि वक्षसि गात्रेषु पातयन् कूटमुद्गरान् |
मूर्ध्नि वक्षसि गात्रेषु पातयन् कूटमुद्गरान् |
Some strong ones, armed with rocks and hammers, struck the rocks and hammers on his
head, chest and other limbs."
रज्जुबन्धनबद्धाभिः शतग्नीभिश्च सर्वशः || ६-६०-५३
वध्यमानो महाकायो न प्राबुध्यत राक्षसः |
वध्यमानो महाकायो न प्राबुध्यत राक्षसः |
Though smitten by missiles fastened with ropes on all sides, the giant bodied demon
did not wake."
वारणानाम् सहस्रम् च शरीरेऽस्य प्रधावितम् || ६-६०-५४
कुम्भकर्णस्तदा बुद्ध्वा स्पर्शम् परमबुध्यत |
कुम्भकर्णस्तदा बुद्ध्वा स्पर्शम् परमबुध्यत |
A thousand elephants ran up and down on his body till Kumbhakarna lightly woke up
and became aware of the pressure."
स पात्यमानैर्गिरिशृङ्गवृक्षै |
रचिन्तयंस्तान्विपुलान् प्रहारान् |
निद्राक्षयात् क्षुद्भयपीडितश्च |
विजृम्भमाणः सहसोत्पपाप || ६-६०-५५
रचिन्तयंस्तान्विपुलान् प्रहारान् |
निद्राक्षयात् क्षुद्भयपीडितश्च |
विजृम्भमाणः सहसोत्पपाप || ६-६०-५५
Being insensible to those violent blows of crags and trees hurled upon him, but
under the prompting of extreme hunger, Kumbhakarna suddenly sprang up from sleep, yawning due to
loss of sleep."
स नागभोगाचलशृङ्गकल्पौ |
विक्षिप्य बाहू जितवज्रसारौ |
विवृत्य वक्त्रम् वडवामुखाभम् |
निशाचरोऽसौ विकृतम् जजृम्भे || ६-६०-५६
विक्षिप्य बाहू जितवज्रसारौ |
विवृत्य वक्त्रम् वडवामुखाभम् |
निशाचरोऽसौ विकृतम् जजृम्भे || ६-६०-५६
Waving his arms resembling serpent's coils or the peaks of mountains, hard as cut
diamonds, that demons opening his monstrous month like unto the face of a submarine fire,
yawned."
तस्य जाजृम्भमाणस्य वक्त्रम् पातालसम्निभम् |
दद्ऱ्^उशे मेरुशृङ्गाग्रे दिवाकर इवोदितः || ६-६०-५७
दद्ऱ्^उशे मेरुशृङ्गाग्रे दिवाकर इवोदितः || ६-६०-५७
His mouth yawning horribly resembled hell and appeared like the sun rising under the
high peak of Meru Mountain."
स जृम्भमाणोऽतिबलः प्रबुद्धस्तु निशाचरः |
निःश्वासश्चास्य सम्जज्ञे पर्वदादिव मारुतः || ६-६०-५८
निःश्वासश्चास्य सम्जज्ञे पर्वदादिव मारुतः || ६-६०-५८
That mighty demon, being awake, yawned, heaving a sigh, like unto a tempest arising
from a mountain."
रूपमुत्तिष्ठतस्तस्य कुम्भकर्णस्य तद् बभौ |
युगाने सर्वभूतानि कालस्येव दिधक्षतः || ६-६०-५९
युगाने सर्वभूतानि कालस्येव दिधक्षतः || ६-६०-५९
That figure of Kumbhakarna, rising up, stood out resembling Time at the dissolution
of the world, prepared to devour all beings."
तस्याग्निदीप्तिसदृशे विद्युत्सदृशवर्चसी |
ददृशाते महानेत्रे दीप्ताविव महाग्रहौ || ६-६०-६०
ददृशाते महानेत्रे दीप्ताविव महाग्रहौ || ६-६०-६०
His huge eyes, resembling flames of fire, with a glitter equal to that of lightning,
appeared like great blazing planets."
ततस्त्वदर्शयन् सर्वान् भक्ष्यांश्च विविधान् बहून् |
वराहान् महिषांश्चैव बभक्ष स महाबलः || ६-६०-६१
वराहान् महिषांश्चैव बभक्ष स महाबलः || ६-६०-६१
Then, the demons pointed to various kinds of victuals, boar and buffalo. The mighty
Kumbhakarna devoured them."
आदद्बुभुक्षितो मांसम् शोणितम् तृषितोऽपिबत् |
मेदःकुम्भांश्च मद्यांश्च पपौ शक्ररिपुस्तदा || ६-६०-६२
मेदःकुम्भांश्च मद्यांश्च पपौ शक्ररिपुस्तदा || ६-६०-६२
Then, the hungry Kumbhakarna, the enemy of Indra, ate the meat and being thirsty
drank the blood and gulped pitchers full of fat and wine."
ततस्तृप्त इति ज्ञात्वा समुत्पेरुर्निशाचराः |
शिरोभिश्च प्रणम्यैनम् सर्वतः पर्यवारयन् || ६-६०-६३
शिरोभिश्च प्रणम्यैनम् सर्वतः पर्यवारयन् || ६-६०-६३
Thereupon, knowing that Kumbhakarna was gratified of his hunger, the demons
approached him, saluting him with their heads bent and surrounded him on all sides."
निद्राविशदनेत्रस्तु कलुषीकृतलोचनः |
चारयन् सर्वतो दृष्टिम् तानुवाच निशाचरान् || ६-६०-६४
चारयन् सर्वतो दृष्टिम् तानुवाच निशाचरान् || ६-६०-६४
Raising his eyelids that were heavy with sleep, his gaze still veiled, he directed
his glance towards those demons and spoke as follows:
स सर्वान् सान्त्वयामास नैर्ऱ्^तान् नैरृतर्षभः |
बोधनाद्विस्मितश्चापि राक्षसानिदमब्रवीत् || ६-६०-६५
बोधनाद्विस्मितश्चापि राक्षसानिदमब्रवीत् || ६-६०-६५
That excellent demons kindly addressing all the demons and surprised at being
roused, spoke the following words to the demons:
किमर्थमहामादृत्य भवद्भिः प्रतिबोधितः |
कच्चित्सुकुशलम् राज्ञो भयम् वा नेह किंचन् || ६-६०-६६
कच्चित्सुकुशलम् राज्ञो भयम् वा नेह किंचन् || ६-६०-६६
"For what reason have you thus wakened me so suddenly? Is all well with the king or
anything in peril here?"
अथवा ध्रुवमन्येभ्यो भयम् परमुपस्थितम् |
यदर्थमेव त्वरिरैर्भवद्भिः प्रतिबोधितः || ६-६०-६७
यदर्थमेव त्वरिरैर्भवद्भिः प्रतिबोधितः || ६-६०-६७
"Surely, there must be some great danger from an external source since you have
wakened me in haste."
अद्य राक्षसराजस्य भयमुत्पाटयाम्यहम् |
दारयिष्ये महेन्द्रम् वा शीतयिष्ये तथानलम् || ६-६०-६८
दारयिष्ये महेन्द्रम् वा शीतयिष्ये तथानलम् || ६-६०-६८
"Now, I shall drive away the misfortune from Ravana the King of Demons, even if I
have to cut Mahendra himself to pieces or to freeze the Fire."
स ह्यल्पकारणे सुप्तम् बोधयिष्यति मादृशम् |
तदाख्यातार्थतत्त्वेन मत्प्रबोधनकारणम् || ६-६०-६९
तदाख्यातार्थतत्त्वेन मत्प्रबोधनकारणम् || ६-६०-६९
"For a petty reason, one does not indeed awaken, one such as I, from my slumber.
Hence, tell me frankly, for what reason you have roused me."
एवम् ब्रुवाणम् सम्रब्धम् कुम्भकर्णमरिंदमम् |
यूपाक्षः सचिवो राज्ञः कृताञ्जलिरभाषत || ६-६०-७०
यूपाक्षः सचिवो राज्ञः कृताञ्जलिरभाषत || ६-६०-७०
Yupaksha, a minister of the King, with his hands joined salutation, spoke (as
follows) to Kumbhakarna, the annihilator of his enemies, thus talking excitedly."
न नो देवकृतम् किंचिद्भयमस्ति कदाचन |
मानुषान्नो भयम् राजंस्तुमुलम् सम्प्रबाधते || ६-६०-७१
मानुषान्नो भयम् राजंस्तुमुलम् सम्प्रबाधते || ६-६०-७१
"O, Prince! There is no threat whatsoever at anytime for us from celestials but a
mere man is driving us back by a tumultuous tremor."
न दैत्यदानवेभ्यो वा भयमस्ति हि तादृशम् |
यादृशम् मानुषम् राजन् भयमस्मानुपस्थितम् || ६-६०-७२
यादृशम् मानुषम् राजन् भयमस्मानुपस्थितम् || ६-६०-७२
"O, Prince! It is not indeed the celestials or demons who have put us in such a
peril as it comes to us from a man."
वानरैः पर्वताकारैर्लङ्केयम् परिवारिता |
सीताहरणसम्तप्ताद्रामान्नस्तुमुलम् भयम् || ६-६०-७३
सीताहरणसम्तप्ताद्रामान्नस्तुमुलम् भयम् || ६-६०-७३
"Monkeys, whose forms are as large as mountains, are besieging Lanka. There is a
tumultuous peril for us from Rama, who is furious on account of Seetha's abduction."
एकेन वानरेणेयम् पूर्वम् दग्धा महापुरी |
कुमारो निहतश्चाक्षः सानुयात्रः सकुञ्जरः || ६-६०-७४
कुमारो निहतश्चाक्षः सानुयात्रः सकुञ्जरः || ६-६०-७४
"Already, a single monkey set fire to our great city of slew the youthful Prince
Aksha with his escort of elephants and retinue."
स्वयम् रक्षोधिपश्चापि पौलस्त्यो देवकण्टकः |
व्रजेति सम्युगे मुक्तो रामेणादित्यवर्चसा || ६-६०-७५
व्रजेति सम्युगे मुक्तो रामेणादित्यवर्चसा || ६-६०-७५
" ' Get thee hence' were the words addressed by Rama who is equal to the sun in
splendour, to Ravana in person the Lord of Demons and the trouble-some person to celestials."
यन्न देवैः कृतो राजा नापि दैत्यैर्न दानवैः |
कृतः स इह रामेण विमुक्तः प्राणसंशयात् || ६-६०-७६
कृतः स इह रामेण विमुक्तः प्राणसंशयात् || ६-६०-७६
"That which this king never suffered at the hands of Gods or Demons or Danavas, he
has had to endure here from Rama, who released him from the danger to his life."
स यूपाक्षवचः श्रुत्वा भ्रातुर्युधि पराभवम् |
कुम्भक्र्णो विवृत्ताक्षो यूपाक्षमिदमब्रवीत् || ६-६०-७७
कुम्भक्र्णो विवृत्ताक्षो यूपाक्षमिदमब्रवीत् || ६-६०-७७
Hearing about the humiliation of his brother in the battle through the words of
Yupaksha, Kumbhakarna rolling his great eyes, spoke to Yupaksha (as follows):
सर्वमद्यैव यूपाक्ष हरिसैन्यम् सलक्ष्मणम् |
राघवम् च रणे जित्वा ततो द्रक्ष्यामि रावणम् || ६-६०-७८
राघवम् च रणे जित्वा ततो द्रक्ष्यामि रावणम् || ६-६०-७८
"O, Yupaksha! Now itself, after conquering the entire army of monkeys with Lakshmana
and Rama on the battle-field, then only I shall see Ravana."
राक्षसांस्तर्पयिष्यामि हरीणाम् मांसशोणितैः |
रामलक्ष्मणयोश्चापि स्वयम् पास्यामि शोणितम् ||६-६०-७९
रामलक्ष्मणयोश्चापि स्वयम् पास्यामि शोणितम् ||६-६०-७९
"I shall satiate the demons with the flesh and blood of monkeys and, as for Rama and
Lakshmana, I shall drink their blood myself."
तत्तस्य वाक्यम् ब्रुवतो निशम्य |
सगर्वितम् रोषविवृद्धदोषम् |
महोदरो नैरृतयोधमुख्यः |
कृताञ्जलिर्वाक्यमिदम् बभाषे || ६-६०-८०
सगर्वितम् रोषविवृद्धदोषम् |
महोदरो नैरृतयोधमुख्यः |
कृताञ्जलिर्वाक्यमिदम् बभाषे || ६-६०-८०
Hearing these haughty from that demon, whose anger increased his ferocity, Mahodara
the chief of warriors of demons, having offered obeisance with joined palms, spoke the following
words:
रावणस्य वचः श्रुत्वा गुणदोषौ विमृश्य च |
पश्चादपि महाबाहो शत्रून्युधि विजेष्यसि || ६-६०-८१
पश्चादपि महाबाहो शत्रून्युधि विजेष्यसि || ६-६०-८१
"O, the mighty armed! When you have listened to the words of Ravana and considered
the advantages and disadvantages of the matter, even afterwards you can conquer the enemies in
battle."
महोदरवचः श्रुत्वा राक्षसैः परिवारितः |
कुम्भकर्णो महातेजाः सम्प्रतस्थे महाबलः || ६-६०-८२
कुम्भकर्णो महातेजाः सम्प्रतस्थे महाबलः || ६-६०-८२
Hearing the words of Mahodara, the might Kumbhakarna of great valour prepared to
depart, surrounded by demons."
सुप्तमुत्थाप्य भीमाक्षम् भीमरूपपराक्रमम् |
राक्षसास्त्वरिता जग्मुर्दशग्रीवनिवेशनम् || ६-६०-८३
राक्षसास्त्वरिता जग्मुर्दशग्रीवनिवेशनम् || ६-६०-८३
The demons, having awaken that sleeping Kumbhakarna of dreadful eyes, form and
valour, went to the King's palace in haste."
तेऽभिगम्य दशग्रीवमासीनम् परमासने |
ऊचुर्बद्धाञ्जलिपुटाः सर्व एव निशाचराः || ६-६०-८४
ऊचुर्बद्धाञ्जलिपुटाः सर्व एव निशाचराः || ६-६०-८४
All those demons, approaching Ravana who was seated on the throne, said to him with
joined palms, as follows:
कुम्भकर्णः प्रबुद्धोऽसौ भ्राता ते राक्षसेश्वर |
कथम् तत्रैव निर्यातु द्रक्ष्यसे तमिहागतम् || ६-६०-८५
कथम् तत्रैव निर्यातु द्रक्ष्यसे तमिहागतम् || ६-६०-८५
"O, Lord of Demons! Kumbhakarna, your brother, has wakened. Is it your will that he
should enter the battle field from there itself or do you desire him to come here and see you?"
रावणस्त्वब्रवीद्धृष्टो राक्षसांस्तानुपस्थितान् |
द्रष्टुमेनमिहेच्छामि यथान्यायम् च पूज्यताम् || ६-६०-८६
द्रष्टुमेनमिहेच्छामि यथान्यायम् च पूज्यताम् || ६-६०-८६
Ravana answered those demons who stood before him and with a glad heart, said: "I
want to see him here. Bring him after extending the honours due to him in a befitting manner."
तथेत्युक्त्वा तु ते सर्वे पुनरागम्य राक्षसाः |
कुम्भकर्णमिदम् वाक्यमूचू रावणचोदिताः || ६-६०-८७
कुम्भकर्णमिदम् वाक्यमूचू रावणचोदिताः || ६-६०-८७
Uttering "Be it so", all those demons as commanded by Ravana, returned to
Kumbhakarna and spoke the following words:
द्रष्टुम् त्वाम् काम्क्षते राजा सर्वराक्षसपुम्गवः |
गमने क्रियताम् बुद्धिर्भ्रातरम् सम्प्रहर्षय || ६-६०-८८
गमने क्रियताम् बुद्धिर्भ्रातरम् सम्प्रहर्षय || ६-६०-८८
"The king, the lion of all the demons, desires to see you. Go and gratify your
brother!"
कुम्भकर्णस्तु दुर्धर्षो भ्रातुराज्ञाय शासनम् |
तथेत्युक्त्वा महावीर्यः शयनादुत्पपात ह || ६-६०-८९
तथेत्युक्त्वा महावीर्यः शयनादुत्पपात ह || ६-६०-८९
Hearing his brother's wish, Kumbhakarna the inviolable demon of great prowess,
uttering "so be it", leapt up from his couch."
प्रक्षाल्य वदनम् ह्ऱ्^ष्टः स्नातः परमभूषितः |
पिपासुस्त्वरयामास पानम् बलसमीरणम् || ६-६०-९०
पिपासुस्त्वरयामास पानम् बलसमीरणम् || ६-६०-९०
Washing his face and bathing, refreshed and delighted, adorning himself well and
feeling thirsty, he hastened them to bring him a drink which can boost up his strength."
ततस्ते त्वरितास्तत्र राक्षसा रावणाज्ञया |
मद्यम् भक्ष्यांश्च विविधान् क्षिप्रमेवोपहारयन् || ६-६०-९१
मद्यम् भक्ष्यांश्च विविधान् क्षिप्रमेवोपहारयन् || ६-६०-९१
Thereupon, those demons brought him quickly the wine and various kinds of eatable
there, in their hurry to take Kumbhakarna with them as per Ravana's commands."
पीत्वा घटसहस्रे द्वे गमनायोपचक्रमे |
ईषत्समुत्कटो मत्तस्तेजोबलसमन्वितः || ६-६०-९२
ईषत्समुत्कटो मत्तस्तेजोबलसमन्वितः || ६-६०-९२
Having drunk two thousand pitchers, Kumbhakarna prepared to set out and slightly
inebriated and flushed, he was exhilarated and filled with energy."
कुम्भकर्णो बबौ रुष्टः कालान्तकयमोपमः |
भ्रूतुः स भवनम् गच्छन् रक्षोबलसमन्वितः || ६-६०-९३
कुम्भकर्णः पदन्यासैरकम्पयत मेदिनीम् |
भ्रूतुः स भवनम् गच्छन् रक्षोबलसमन्वितः || ६-६०-९३
कुम्भकर्णः पदन्यासैरकम्पयत मेदिनीम् |
The fuming Kumbhakarna, going to his brother's palace along with the army of demons,
appeared like Yama the Lord of Death at the end of all-destroying Time. He caused the earth to
tremble with his foot-steps, while marching."
स राजमार्गम् वपुषा प्रकाशयन् |
सहस्ररस्मिर्धरणीमिवांशुभिः |
जगाम तत्राञ्जलिमालया वृतः |
शतक्रतुर्गेहमिव स्वयम्भुवः || ६-६०-९४
सहस्ररस्मिर्धरणीमिवांशुभिः |
जगाम तत्राञ्जलिमालया वृतः |
शतक्रतुर्गेहमिव स्वयम्भुवः || ६-६०-९४
The royal high way was illumined by his body, like unto that orb of a thousand rays
(the sun) by its flashes illumines the earth and he went there, surrounded by a circle of demons
paying obeisance, resembling Indra the Lord of Celestials approaching the abode of Brahma the Lord
of Creation."
तम् राजमार्गस्थममित्रघातिनम् |
वनौकसस्ते सहसा बहिःस्थिताः |
दृष्ट्वाऽ प्रमेयम् गिरिशृङ्गकल्पम् |
वितत्रसुस्ते सह यूथपालैः || ६-६०-९५
वनौकसस्ते सहसा बहिःस्थिताः |
दृष्ट्वाऽ प्रमेयम् गिरिशृङ्गकल्पम् |
वितत्रसुस्ते सह यूथपालैः || ६-६०-९५
Seeing that slayer of his foes on the royal high way, that monster as high as the
peak of a mountain, those monkeys stationed outside the city, as also their leaders, were
frightened suddenly."
केचिछरण्यम् शरणम् स्म रामम् |
व्रजन्ति केचिद्व्यथिताः पतन्ति |
केचिद्दिशश्च व्यथिताः पतन्ति |
केचिद्बयार्ताभुवि शेरते स्म || ६-६०-९६
व्रजन्ति केचिद्व्यथिताः पतन्ति |
केचिद्दिशश्च व्यथिताः पतन्ति |
केचिद्बयार्ताभुवि शेरते स्म || ६-६०-९६
Some gained refuge in Rama who affords protection, some fell down tottering, some
fled away perturbed in all directions and some others lay on the ground, confounded with fear."
तमद्रिशृङ्गप्रतिमम् किरीटिनम् |
स्पृशन्तमादित्यमिवात्मतेजसा |
वनौकसः प्रेक्ष्य विवृद्धमद्भुतम् |
भयार्दिता दुद्रुविरे यतस्ततः || ६-६०-९७
स्पृशन्तमादित्यमिवात्मतेजसा |
वनौकसः प्रेक्ष्य विवृद्धमद्भुतम् |
भयार्दिता दुद्रुविरे यतस्ततः || ६-६०-९७
Seeing that colossus appearing like a great peak, having a diadem who seemed to
touch the sun with his brilliance, the monkeys were seized with terror and had grown immensely in
size, fled hither and thither."
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये युद्धकांडे षष्टितमः सर्गः