DONATE NOW - UPI
बाल-काण्ड > राजा जनक द्वारा शिव धनुष का राम लक्ष्मण को परिचय
Legend of Shiva's bow is narrated as Vishvamitra asks Janaka to show that bow to
Rama and Lakshmana, as they have come this far to have a glimpse of that great bow.
Janaka, while narrating its history, makes an offer saying that his daughter Seetha
will be given in marriage, if only Rama can string the bowstring of Shiva's bow.
In the very same sixty-sixth chapter of Kishkindha Kanda, Valmiki narrates the birth
of Hanuma through Jambavanta, elaborately. But here Valmiki informs through Janaka
about the nature of birth of Seetha, very concisely, which gave raise to too much
of debate about this enigmatic Seetha and her birth. Some points are given in the
endnote.
ततः प्रभाते विमले कृत कर्मा नराधिपः |
विश्वामित्रम् महात्मानम् आजुहाव स राघवम् || १-६६-१
विश्वामित्रम् महात्मानम् आजुहाव स राघवम् || १-६६-१
Then on performing morning time rites in the aurora of next morning, king Janaka
invited great souled Vishvamitra, along with Raghava-s. [1-66-1]
तम् अर्चयित्वा धर्माअत्मा शास्त्र दृष्टेन कर्मणा |
राघवौ च महात्मानौ तदा वाक्यम् उवाच ह || १-६६-२
राघवौ च महात्मानौ तदा वाक्यम् उवाच ह || १-६६-२
On reverencing Vishvamitra and the noble souled Raghava-s according to the formalities
envisaged by scriptures, then the virtue souled Janaka spoke these words, indeed.
[1-66-2]
भगवन् स्वागतम् ते अस्तु किम् करोमि तव अनघ |
भवान् आज्ञापयतु माम् आज्ञाप्यो भवता हि अहम् || १-६६-३
भवान् आज्ञापयतु माम् आज्ञाप्यो भवता हि अहम् || १-६६-३
"Oh, god, you are welcome, oh, holy sage, bid me as to what I should for you, for
I am biddable by you, indeed... [1-66-3]
एवम् उक्तः स धर्मात्मा जनकेन महात्मना |
प्रत्युवाच मुनिर् वीरम् वाक्यम् वाक्य विशारदः || १-६६-४
प्रत्युवाच मुनिर् वीरम् वाक्यम् वाक्य विशारदः || १-६६-४
When said thus by the foreseer Janaka, [who can foresee as to why Vishvamitra came
with Raghava-s this far, and thus asked him as to what next is to be done,] that
sage Vishvamitra, for he is presager and wordsmith, [and who knows what is to be
done next,] said these words in reply to that valiant king Janaka. [1-66-4]
पुत्रौ दशरथस्य इमौ क्षत्रियौ लोक विश्रुतौ |
द्रष्टु कामौ धनुः श्रेष्ठम् यत् एतत् त्वयि तिष्ठति || १-६६-५
द्रष्टु कामौ धनुः श्रेष्ठम् यत् एतत् त्वयि तिष्ठति || १-६६-५
"These two are the sons of Dasharatha, well-renowned Kshatriya-s in world, and they
are desirous to see that marvellous bow which has a place with you... [1-66-5]
एतत् दर्शय भद्रम् ते कृत कामौ नृप आत्मजौ |
दर्शनात् अस्य धनुषो यथा इष्टम् प्रतियास्यतः || १-६६-६
दर्शनात् अस्य धनुषो यथा इष्टम् प्रतियास्यतः || १-६६-६
"You may show that bow, well bodes you, and on beholding that bow the desire of
these two princes will come true, and they will go back as they like... [1-66-6]
एवम् उक्तः तु जनकः प्रत्युवाच महामुनिम् |
श्रूयताम् अस्य धनुषो यत् अर्थम् इह तिष्ठति || १-६६-७
श्रूयताम् अस्य धनुषो यत् अर्थम् इह तिष्ठति || १-६६-७
But Janaka replied the great sage Vishvamitra when he was addressed thus, "I shall
[firstly] tell by which reason that bow has its place here... [1-66-7]
देवरात इति ख्यातो निमेः ज्येष्ठो मही पतिः |
न्यासो अयम् तस्य भगवन् हस्ते दत्तो महात्मना || १-६६-८
न्यासो अयम् तस्य भगवन् हस्ते दत्तो महात्मना || १-६६-८
"Oh, godly sage, there was a king renowned as Devaraata, sixth one from Nimi, [the
originator of our lineage,] and this bow was handed down to him for custodial care
by the Sublime Soul, Shiva... [1-66-8]
दक्ष यज्ञ वधे पूर्वम् धनुः आयंय वीर्यवान् |
रुद्रः तु त्रिदशान् रोषात् स लीलम् इदम् अब्रवीत् || १-६६-९
रुद्रः तु त्रिदशान् रोषात् स लीलम् इदम् अब्रवीत् || १-६६-९
"Once, during the devastation of the Vedic-ritual of Daksha Prajapati, the mettlesome
god Rudra, rancorously outstretching the bowstring of this bow, said this to all
gods, superciliously... [1-66-9]
यस्मात् भाग अर्थिनो भागान् न अकल्पयत मे सुराः |
वर अंगानि महाअर्हाणि धनुषा शातयामि वः || १-६६-१०
वर अंगानि महाअर्हाणि धनुषा शातयामि वः || १-६६-१०
" 'Oh, gods, whereby you have not apportioned my portion [of oblations in Vedic-ritual
s, as I am also the] desirer of such portion, [thereby] I will shred the highly
revered heads of yours with this bow...' [So said Shiva to gods.] [1-66-10]
ततो विमनसः सर्वे देवा वै मुनिपुंगव |
प्रसादयन्ति देवेशम् तेषाम् प्रीतो अभवत् भवः || १-६६-११
प्रसादयन्ति देवेशम् तेषाम् प्रीतो अभवत् भवः || १-६६-११
"Then, oh, best saint Vishvamitra, all gods are truly dismayed, and on their supplicating,
Bhava, namely Shiva, the God of Gods is gladdened... [1-66-11]
प्रीति युक्तः तु सर्वेषाम् ददौ तेषाम् महात्मनाम् |
तत् एतत् देवदेवस्य धनू रत्नम् महात्मनः || १-६६-१२
न्यासभूतम् तदा न्यस्तम् अस्माकम् पूर्वजे विभो |
तत् एतत् देवदेवस्य धनू रत्नम् महात्मनः || १-६६-१२
न्यासभूतम् तदा न्यस्तम् अस्माकम् पूर्वजे विभो |
"And that Sublime Soul Shiva gladly gave that bow to all of the great souled gods,
and oh, godly saint, then those great souled gods gave this gem of a bow of Shiva,
the God of Gods, to our ancestor [Devaraata,] for custodial care... [1-66-12, 13a]
अथ मे कृषतः क्षेत्रम् लांगलात् उत्थिता मम || १-६६-१३
क्षेत्रम् शोधयता लब्ध्वा नाम्ना सीता इति विश्रुता |
क्षेत्रम् शोधयता लब्ध्वा नाम्ना सीता इति विश्रुता |
"Later, when I was ploughing the ritual field then raised by the plough [from the
furrow is a baby girl... since she is] gained while consecrating the ritual-field,
she is named as Seetha, and thus she is renowned... [1-66-13b, 14a]
भू तलात् उत्थिता सा तु व्यवर्धत मम आत्मजा || १-६६-१४
वीर्य शुल्का इति मे कन्या स्थापिता इयम् अयोनिजा |
वीर्य शुल्का इति मे कन्या स्थापिता इयम् अयोनिजा |
"Hers is a non-uterine birth as she surfaced from the surface of the earth, but
fostered as my own soul-born girl and I determined [to giver her in marriage to
a bridegroom where his] boldness is the only bounty, [I receive in that marriage...]
[1-66-14b, 15a]
भूतलात् उत्थिताम् ताम् तु वर्धमानाम् मम आत्मजाम् || १-६६-१५
वरयामासुः आगम्य राजानो मुनिपुंगव |
वरयामासुः आगम्य राजानो मुनिपुंगव |
"Oh, eminent sage, as my daughter has surfaced from the surface of earth and has
come of age, the kings, [having heard my declaration that the bounty for Seetha
is boldness alone,] have come and besought for her... [1-66-15b, 16a]
तेषाम् वरयताम् कन्याम् सर्वेषाम् पृथिवीक्षिताम् || १-६६-१६
वीर्य शुल्का इति भगवन् न ददामि सुताम् अहम् |
वीर्य शुल्का इति भगवन् न ददामि सुताम् अहम् |
"To all of those kings who are beseeching for the girl, I have not given my daughter,
saying that she will be given for a bounty of boldness... [1-6-16b, 17a]
ततः सर्वे नृपतयः समेत्य मुनिपुंगव || १-६६-१७
मिथिलाम् अभ्युपागंय वीर्यम् जिज्ञासवः तदा |
मिथिलाम् अभ्युपागंय वीर्यम् जिज्ञासवः तदा |
"Then all the kings convoked and on arriving at Mithila, then they wanted to ascertain
the calibre [of the bow, vis-a-vis their own...] [1-66-17b, 18a]
तेषाम् जिज्ञासमानानाम् शैवम् धनुः उपाहृतम् || १-६६-१८
न शेकुः ग्रहणे तस्य धनुषः तोलने अपि वा |
न शेकुः ग्रहणे तस्य धनुषः तोलने अपि वा |
"For them, those who wanted to ascertain the calibre of the bow, that bow of Shiva
is fetched to their proximity, but they are incapable to joggle it, or even to catch
hold of it... [1-66-18b, 19a]
तेषाम् वीर्यवताम् वीर्यम् अल्पम् ज्ञात्वा महामुने || १-६६-१९
प्रत्याख्याता नृपतयः तन् निबोध तपोधन |
प्रत्याख्याता नृपतयः तन् निबोध तपोधन |
"Oh, great saint, on knowing the valour of those valorous ones as valueless, I countermanded
them... oh, ascetically wealthy Vishvamitra, by that you may know [the sequel of
it...] [1-66-19b, 20a]
ततः परम कोपेन राजानो मुनिपुंगव || १-६६-२०
अरुन्धन् मिथिलाम् सर्वे वीर्य संदेहम् आगताः |
अरुन्धन् मिथिलाम् सर्वे वीर्य संदेहम् आगताः |
"Then, oh, eminent sage, those kings beleaguered Mithila in a blind fury, since
a self-mistrust bechanced among them all, about their own valour... [1-66-20b, 21a]
आत्मानम् अवधूतम् ते विज्ञाय मुनिपुंगव || १-६६-२१
रोषेण महता आविष्टाः पीडयन् मिथिलाम् पुरीम् |
रोषेण महता आविष्टाः पीडयन् मिथिलाम् पुरीम् |
"They surmised for themselves that they are brushed off by me, and they possessed
by a high rancour, they strangled the City of Mithila... [1-66-21b, 22a]
ततः संवत्सरे पूर्णे क्षयम् यातानि सर्वशः || १-६६-२२
साधनानि मुनिश्रेष्ठ ततो अहम् भृश दुःखितः |
साधनानि मुनिश्रेष्ठ ततो अहम् भृश दुःखितः |
"Then elapsed is an year and in anyway the possessions for livelihood went into
a decline, oh, eminent sage, thereby I am highly anguished [1-66-22b, 23a]
ततो देव गणान् सर्वान् तपसा अहम् प्रसादयम् || १-६६-२३
ददुः च परम प्रीताः चतुरंग बलम् सुराः |
ददुः च परम प्रीताः चतुरंग बलम् सुराः |
"Then I have assuaged the assemblages of gods by my ascesis and gods are also highly
gladdened and gave me fourfold forces... [1-66-23b, 24a]
ततो भग्ना नृपतयो हन्यमाना दिशो ययुः || १-६६-२४
अवीर्या वीर्य संदिग्धा स अमात्याः पाप कारिणः |
अवीर्या वीर्य संदिग्धा स अमात्याः पाप कारिणः |
"Then those evildoers and self-mistrustful kings while being drubbed [by the heaven-sent
army, they have become] vigourless and broken, and they beat a hasty retreat...
[1-66-24b, 25a]
तत् एतत् मुनिशार्दूल धनुः परम भास्वरम् || १-६६-२५
राम लक्ष्मणयोः च अपि दर्शयिष्यामि सुव्रत |
राम लक्ष्मणयोः च अपि दर्शयिष्यामि सुव्रत |
"Oh, tigerly sage this is that supremely radiant bow, and oh, saint of sacred vows,
I will show it, even to Rama and Lakshmana... [1-66-25b, 26a]
यदि अस्य धनुषो रामः कुर्यात् आरोपणम् मुने |
सुताम् अयोनिजाम् सीताम् दद्याम् दाशरथेः अहम् || १-६६-२६
सुताम् अयोनिजाम् सीताम् दद्याम् दाशरथेः अहम् || १-६६-२६
"If Rama strings the bowstring of that bow, oh, sage, I will offer my daughter,
whose birth is non-uterine, to Dasharatha's Rama..." [So said Janaka to Vishvamitra.]
[1-66-26b, c]
इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये बाल काण्डे षट् षष्टितमः सर्गः