DONATE NOW - UPI
बाल-काण्ड > विश्वामित्र द्वारा शनुःशेप कि रक्षा व तपस्या
Sage Vishvamitra curses his sons as they defy his orders and accords two esoteric
hymns to Shunashepa, for chanting them in the Vedic-ritual of Ambariisha. Shunashepa
gets longevity on chanting those hymns. Thus Vishvamitra not only creates another
universe as in Trishanku's episode, he even accords longevity, or even deathlessness
to mortals by his ascetic power. Such as he is, he is the mentor of Rama, and hence
Sage Shataananda informs Rama about the capabilities of his own mentor, Vishvamitra,
in these many episodes.
शुनःशेपम् नरश्रेष्ठ गृहीत्वा तु महायशाः |
व्यश्रामत् पुष्करे राजा मध्याह्ने रघुनंदन || १-६२-१
व्यश्रामत् पुष्करे राजा मध्याह्ने रघुनंदन || १-६२-१
"Oh, Rama, the best one among men and the legatee of Raghu, on taking Shunashepa
that highly renowned king Ambariisha took rest at noontime on the lakeside of Holy
Lake." Thus Sage Shataananda continued the legend of Shunashepa, as a part of Vishvamitra's
legend. [1-62-1]
तस्य विश्रममाणस्य शुनःशेपो महायशाः |
पुष्करम् ज्येष्ठम् आगंय विश्वामित्रम् ददर्श ह || १-६२-२
तप्यन्तम् ऋषिभिः सार्थम् मातुलम् परम आतुरः |
पुष्करम् ज्येष्ठम् आगंय विश्वामित्रम् ददर्श ह || १-६२-२
तप्यन्तम् ऋषिभिः सार्थम् मातुलम् परम आतुरः |
"While the king Ambariisha is taking rest that highly brilliant Shunashepa came
to the lakeside of main Holy Lake with high anxiety, and there he indeed saw his
maternal uncle Sage Vishvamitra who is performing ascesis along with other sages.
[1-62-2, 3a]
विषण्ण वदनो दीनः तृष्णया च श्रमेण च || १-६२-३
पपात अन्के मुने राम वाक्यम् च इदम् उवाच ह |
पपात अन्के मुने राम वाक्यम् च इदम् उवाच ह |
"Shunashepa became pitiable and sulky faced by strain and thirst, oh, Rama, and
he immediately fell in the lap of saint Vishvamitra saying this sentence. [1-62-3b,
4a]
न मे अस्ति माता न पिता ज्ञातयो बान्धवाः कुतः || १-६२-४
त्रातुम् अर्हसि माम् सौंय धर्मेण मुनिपुंगव |
त्रातुम् अर्हसि माम् सौंय धर्मेण मुनिपुंगव |
" 'I have no mother or a father to save me. Then wherefore cousins or relatives
will be there to protect me. Oh, peaceable saint the eminent, it will be apt of
you to protect me according to saintliness. [1-62-4b, 5a]
त्राता त्वम् हि नरश्रेष्ठ सर्वेषाम् त्वम् हि भावनः || १-६२-५
राजा च कृतकार्यः स्यात् अहम् दीर्घ आयुः अव्ययः |
स्वर्ग लोकम् उपाश्नीयाम् तपः तप्त्वा हि अनुत्तमम् || १-६२-६
राजा च कृतकार्यः स्यात् अहम् दीर्घ आयुः अव्ययः |
स्वर्ग लोकम् उपाश्नीयाम् तपः तप्त्वा हि अनुत्तमम् || १-६२-६
" 'Oh, illustrious sage, you alone are the saviour to each and every one, isn't
it! You alone are the guardian angel, isn't it! Hence, let the purpose of the king
Ambariisha be achieved, and let longevity come to me, and I on becoming imperishable
and indeed on performing an unexcelled ascesis, I wish to enjoy in heavenly worlds.
[1-62-5b, 6]
स मे नाथो हि अनाथस्य भव भव्येन चेतसा |
पिता इव पुत्रम् धर्माअत्मन् त्रातुम् अर्हसि किल्बिषात् || १-६२-७
पिता इव पुत्रम् धर्माअत्मन् त्रातुम् अर्हसि किल्बिषात् || १-६२-७
" You shall be my providence with a providential sentiment as I stand unprotected,
and oh, virtue souled one, it will be apt of you to protect me from misfortune,
like a father protecting his own son.' Thus Shunashepa appealed to Vishvamitra.
[1-62-7]
तस्य तत् वचनम् श्रुत्वा विश्वामित्रो महातपाः |
सान्त्वयित्वा बहु विधम् पुत्रान् इदम् उवाच ह || १-६२-८
सान्त्वयित्वा बहु विधम् पुत्रान् इदम् उवाच ह || १-६२-८
"On hearing that sentence of Shunashepa and on pacifying him in many ways, Vishvamitra
of higher ascesis, indeed said this to his sons. [1-62-8]
यत् कृते पितरः पुत्रान् जनयन्ति शुभ अर्थिनः |
पर लोक हित अर्थाय तस्य कालो अयम् आगतः || १-६२-९
पर लोक हित अर्थाय तस्य कालो अयम् आगतः || १-६२-९
" 'For what reason parents engender sons, desiring positivity and for the purpose
of welfare in the other worlds, this is the time that has come for fulfilling that
reason. [1-62-9]
अयम् मुनि सुतो बालो मत्तः शरणम् इच्छति |
अस्य जीवित मात्रेण प्रियम् कुरुत पुत्रकाः || १-६२-१०
अस्य जीवित मात्रेण प्रियम् कुरुत पुत्रकाः || १-६२-१०
" 'This youngster is the son of sage and he aspires shelter from me. Hence, oh,
sons, give him satisfaction just by giving life to him. [1-62-10]
सर्वे सुकृत कर्माणः सर्वे धर्म परायणाः |
पशु भूता नरेन्द्रस्य तृप्तिम् अग्नेः प्रयच्छत || १-६२-११
पशु भूता नरेन्द्रस्य तृप्तिम् अग्नेः प्रयच्छत || १-६२-११
" 'You all have done very good pious deeds and you all abide by probity. Hence,
you bestow appeasement to Fire-god on your becoming the ritual-animals of king Ambariisha
in lieu of this boy Shunashepa. [1-62-11]
नाथनान् च शुनःशेपो यज्ञः च अविघ्नतो भवेत् |
देवताः तर्पिताः च स्युः मम च अपि कृतम् वचः || १-६२-१२
देवताः तर्पिताः च स्युः मम च अपि कृतम् वचः || १-६२-१२
" 'As a result, Shunashepa will have protectors, Vedic-ritual will be unimpeded,
gods will be oblated, and my word too will be actualised.' Thus Vishvamitra said
to his sons. [1-62-12]
मुनेः तु वचनम् श्रुत्वा मधुष्यन्द आदयः सुताः |
स अभिमानम् नरश्रेष्ठ स लीलम् इदम् अब्रुवन् || १-६२-१३
स अभिमानम् नरश्रेष्ठ स लीलम् इदम् अब्रुवन् || १-६२-१३
"But on hearing the saying of the sage, oh, Rama, the best of men, Madhushyanda
and the other sons of Vishvamitra said this, haughtily and disparagingly. [1-62-13]
कथम् आत्म सुतान् हित्वा त्रायसे अन्य सुतम् विभो |
अकार्यम् इव पश्यामः श्व मांसम् इव भोजने || १-६२-१४
अकार्यम् इव पश्यामः श्व मांसम् इव भोजने || १-६२-१४
" 'On sacrificing your own sons how can you save another's son, oh, lordly father,
we deem this as a wrongdoing and as good as dog's meat in a dinner.' Thus the sons
of Vishvamitra replied their father. [1-62-14]
तेषाम् तत् वचनम् श्रुत्वा पुत्राणाम् मुनिपुंगवः |
क्रोध संरक्त नयनो व्याहर्तुम् उपचक्रमे || १-६२-१५
क्रोध संरक्त नयनो व्याहर्तुम् उपचक्रमे || १-६२-१५
"On listening that saying of his sons that eminent sage Vishvamitra started to curse
them while fury reddened his eyes. [1-62-15]
निःसाध्वसम् इदम् प्रोक्तम् धर्मात् अपि विगर्हितम् |
अतिक्रंय तु मत् वाक्यम् दारुणम् रोम हर्षणम् || १-६२-१६
अतिक्रंय तु मत् वाक्यम् दारुणम् रोम हर्षणम् || १-६२-१६
" 'You all have not only transgressed my word, but pertly replied me in an impudent
manner which is abhorrent and hair-raising, and recriminatory according to probity.
[1-62-16]
श्व मांस भोजिनः सर्वे वासिष्ठा इव जातिषु |
पूर्णम् वर्ष सहस्रम् तु पृथिव्याम् अनुवत्स्यथ || १-६२-१७
पूर्णम् वर्ष सहस्रम् तु पृथिव्याम् अनुवत्स्यथ || १-६२-१७
" 'You all will be whirling around the earth totally for a thousand years taking
birth in the race that subsists on dog's meat, like the sons of Vashishta.' Thus
Vishvamitra cursed his sons. [1-62-17]
कृत्वा शाप समायुक्तान् पुत्रान् मुनिवरः तदा |
शुनःशेपम् उवाच आर्तम् कृत्वा रक्षाम् निरामयाम् || १-६२-१८
शुनःशेपम् उवाच आर्तम् कृत्वा रक्षाम् निरामयाम् || १-६२-१८
"On making his sons bounden by curse, then that best saint spoke to the pitiable
Shunashepa, on making unharmed invulnerability to him with sanctifying hymns. [1-62-18]
पवित्र पाशैर् बद्धो रक्त माल्य अनुलेपनः |
वैष्णवम् यूपम् आसाद्य वाग्भिः अग्निम् उदाहर || १-६२-१९
वैष्णवम् यूपम् आसाद्य वाग्भिः अग्निम् उदाहर || १-६२-१९
" 'When you are fastened with sacred fastener to the sacrificial post of Vishnu,
smeared with red paste and garlanded with red garlands, you praisefully address
the Fire-god with the words I going to impart to you in Vedic hymns. [1-62-19]
इमे च गाथे द्वे दिव्ये गायेथा मुनि पुत्रक |
अंबरीषस्य यज्ञे अस्मिन् ततः सिद्धिम् अवाप्स्यसि || १-६२-२०
अंबरीषस्य यज्ञे अस्मिन् ततः सिद्धिम् अवाप्स्यसि || १-६२-२०
" 'These two divine hymns, oh, son of saint, shall be chanted in the Vedic-ritual
of Ambariisha, then you will obtain your aspiration.' Thus Vishvamitra taught two
Vedic hymns to the boy. [1-62-20]
शुनःशेपो गृहीत्वा ते द्वे गाथे सुसमाहितः |
त्वरया राज सिंहम् तम् अंबरीषम् उवाच ह || १-६२-२१
त्वरया राज सिंहम् तम् अंबरीषम् उवाच ह || १-६२-२१
"Shunashepa having taken those two hymns from Vishvamitra very attentively has instantly
gone to that lion-king Ambariisha and indeed spoke to him. [1-62-21]
राज सिंह महाबुद्धे शीघ्रम् गच्छावहे वयम् |
निवर्तयस्व राजेन्द्र दीक्षाम् च समुदाहर || १-६२-२२
निवर्तयस्व राजेन्द्र दीक्षाम् च समुदाहर || १-६२-२२
" 'Oh, king the lion, let us go promptly to your ritual place, oh, best king, you
may apply yourself to your pledge in completing the ritual, with me as its sacrificial
animal,' thus the boy said. [1-62-22]
तत् वाक्यम् ऋषि पुत्रस्य श्रुत्वा हर्ष समन्वितः |
जगाम नृपतिः शीघ्रम् यज्ञ वाटम् अतन्द्रितः || १-६२-२३
जगाम नृपतिः शीघ्रम् यज्ञ वाटम् अतन्द्रितः || १-६२-२३
"On listening that sentence of the son of sage, the king Ambariisha is gladdened
and proceeded to the ritual hall immediately and spiritedly. [1-62-23]
सदस्य अनुमते राजा पवित्र कृत लक्षणम् |
पशुम् रक्त अंबरम् कृत्वा यूपे तम् समबन्धयत् || १-६२-२४
पशुम् रक्त अंबरम् कृत्वा यूपे तम् समबन्धयत् || १-६२-२४
"The king with the permission of officiators of ritual got the boy prepared as a
ritual animal with sanctified bodily features and clad him in red clothes and got
him securely fastened to the sacrificial post. [1-62-24]
स बद्धो वाग्भिः अग्र्याभिः अभितुष्टाव वै सुरौ |
इन्द्रम् इन्द्र अनुजम् चैव यथावत् मुनि पुत्रकः || १-६२-२५
इन्द्रम् इन्द्र अनुजम् चैव यथावत् मुनि पुत्रकः || १-६२-२५
"When Shunashepa is tied to ritual post he immensely pleased two gods, namely Indra
and Upendra as well, with those two hymns he got from Vishvamitra. [1-62-25]
ततः प्रीतः सहस्र अक्षो रहस्य स्तुति तोषितः |
दीर्घम् आयुः तदा प्रादात् शुनःशेपाय राघव || १-६२-२६
दीर्घम् आयुः तदा प्रादात् शुनःशेपाय राघव || १-६२-२६
"Then the Thousand-eyed Indra who is satisfied with esoteric laudation is gladdened,
and oh, Raghava, then he bestowed longevity to Shunashepa. [1-62-26]
स च राजा नरश्रेष्ठ यज्ञस्य च समाप्तवान् |
फलम् बहु गुणम् राम सहस्राक्ष प्रसादजम् || १-६२-२७
फलम् बहु गुणम् राम सहस्राक्ष प्रसादजम् || १-६२-२७
"Oh, Rama, the best one among men, he that king Ambariisha also obtained the fruits
of that Vedic-ritual in manyfold, resulted from the grace of Thousand-eyed Indra.
[1-62-27]
विश्वामित्रो अपि धर्मात्मा भूयः तेपे महातपाः |
पुष्करेषु नरश्रेष्ठ दश वर्ष शतानि च || १-६२-२८
पुष्करेषु नरश्रेष्ठ दश वर्ष शतानि च || १-६२-२८
"Oh, Rama, the best among men, even the virtue-souled great ascetic Vishvamitra
again performed ascesis at the same Holy lakeside for another thousand years." Thus
Sage Shataananda continued the narration of Vishvamitra's legend. [1-62-28]
इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये बाल काण्डे द्वि षष्टितमः सर्गः