बाल-काण्ड > राजा दशरथ का राम लक्ष्मण को विश्वामित्र के साथ भेजना
King Dasharatha sends Rama and Lakshmana along with Sage Vishvamitra as requested
by the sage. In their course of travel, Sage Vishvamitra imparts a secret knowledge
to the young princes Rama and Lakshmana, called bala atibala
vidya-s, by practicing which nothing can wither their vigour and vitality.
तथा वसिष्टे ब्रुवति राजा दशरथः स्वयम् |
प्रहृष्ट वदनो रामम् आजुहाव स लक्ष्मणम् || १-२२-१
प्रहृष्ट वदनो रामम् आजुहाव स लक्ष्मणम् || १-२२-१
When Vashishta said that way king Dasharatha with an air of satisfaction personally
fetched Rama along with Lakshmana. [1-22-1]
कृतः स्वस्त्ययनम् मात्रा पित्रा दशरथेन च |
पुरोधसा वसिष्ठेन मङ्गलैः अभिमंत्रितम् || १-२२-२
स पुत्रम् मूर्ध्नि उपाघ्राय राजा दशरथः तदा |
ददौ कुशिक पुत्राय सुप्रीतेन अंतरात्मना || १-२२-३
पुरोधसा वसिष्ठेन मङ्गलैः अभिमंत्रितम् || १-२२-२
स पुत्रम् मूर्ध्नि उपाघ्राय राजा दशरथः तदा |
ददौ कुशिक पुत्राय सुप्रीतेन अंतरात्मना || १-२२-३
Rama is blessed for a propitious travel firstly by his mother Kausalya and then
by his father king Dasharatha, thereupon the royal priest Vashishta rendered Vedic
hymns blessing the journey, then Dasharatha well pleased in his heart of hearts
kissed his son Rama on forehead and entrusted him to Vishvamitra. [1-22-2, 3]
ततो वायुः सुख स्पर्शो नीरजस्को ववौ तदा |
विश्वामित्र गतम् रामम् दृष्ट्वा राजीव लोचनम् || १-२२-४
विश्वामित्र गतम् रामम् दृष्ट्वा राजीव लोचनम् || १-२२-४
Then on seeing the lotus-eyed Rama following Vishvamitra the breeze became dustless
and breezed pleasant for touch. [1-22-4]
पुष्प वृष्टिः महती आसीत् देव दुन्दुभि निःस्वनैः |
शङ्ख दुन्दुभि निर्घोषः प्रयाते तु महात्मनि || १-२२-५
शङ्ख दुन्दुभि निर्घोषः प्रयाते तु महात्मनि || १-२२-५
When the great-souled Rama forged ahead there occurred an abounding downpour of
flowers with the booming of divine drums, together with the boom and blare of
drums and conch-shells of Ayodhya. [1-22-5]
विश्वामित्रो ययौ अग्रे ततो रामो महायशाः |
काक पक्ष धरो धन्वी तम् च सौमित्रिः अन्वगात् || १-२२-६
काक पक्ष धरो धन्वी तम् च सौमित्रिः अन्वगात् || १-२२-६
Rama with jet-black hair-locks handling his bow followed Vishvamitra who walked
ahead, while Lakshmana handling his own bow followed Rama. [1-22-6]
कलापिनौ धनुष् पाणी शोभयानौ दिशो दश |
विश्वामित्रम् महात्मानम् त्रि शीर्षौ इव पन्नगौ |
अनुजग्मतुः अक्षुद्रौ पितामहम् इव अश्विनौ || १-२२-७
विश्वामित्रम् महात्मानम् त्रि शीर्षौ इव पन्नगौ |
अनुजग्मतुः अक्षुद्रौ पितामहम् इव अश्विनौ || १-२२-७
Rama and Lakshmana, with two quivers each and two bows in their hands, and making
all the ten directions of compass lambent followed Vishvamitra, as if three headed
serpents followed Vishvamitra, and with their highly dynamic physiques and spiritedness
they look as if like the Ashwin twin gods of unequal charm following Brahma, the
Forefather. [1-22-7, 8]
तदा कुशिक पुत्रम् तु धनुष् पाणी स्वलंकृतौ |
बद्ध गोध अंगुलि त्राणौ खड्गवन्तौ महाद्युती || १-२२-८
कुमारौ चारु वपुषौ भ्रातरौ राम लक्ष्मणौ |
अनुयातौ श्रिया दीप्तौ शोभयेताम् अनिन्दितौ || १-२२-९
स्थाणुम् देवम् इव अचिन्त्यम् कुमारौ इव पावकी |
बद्ध गोध अंगुलि त्राणौ खड्गवन्तौ महाद्युती || १-२२-८
कुमारौ चारु वपुषौ भ्रातरौ राम लक्ष्मणौ |
अनुयातौ श्रिया दीप्तौ शोभयेताम् अनिन्दितौ || १-२२-९
स्थाणुम् देवम् इव अचिन्त्यम् कुमारौ इव पावकी |
Those two youngsters with charming and bejewelled physiques are handling bows
and swords and their fingers have leathern covers. Both the unreprovable brothers
Rama and Lakshmana are highly resplendent and effulgent by their worth. While
they are following Vishvamitra they looked like the sons of Fire-god, namely Skanda
and Vishakha, following the great god with inscrutable potential, namely Shiva,
and thus the brothers have made Vishvamitra to shine forth in even pose with god
Shiva. [1-22-8, 9, 10a]
अध्यर्ध योजनम् गत्वा सरय्वा दक्षिणे तटे | १-२२-१०
रामा इति मधुराम् वाणीम् विश्वामित्रः अभ्यभाषत |
रामा इति मधुराम् वाणीम् विश्वामित्रः अभ्यभाषत |
And on going one and half yojana distance Vishvamitra addressed Rama in a harmonious
voice calling, 'oh, Rama', on the southern riverbank of Sarayu. [1-22-10b, 11a]
गृहाण वत्स सलिलम् मा भूत् कालस्य पर्ययः || १-२२-११
मंत्र ग्रामम् गृहाण त्वम् बलाम् अतिबलाम् तथा |
मंत्र ग्रामम् गृहाण त्वम् बलाम् अतिबलाम् तथा |
" "Take water, my boy, and like that you receive a group of hymns,
bala and ati bala from
me, and let no time lapse. [1-22-11b, 12a]
न श्रमो न ज्वरो वा ते न रूपस्य विपर्ययः || १-२२-१२
न च सुप्तम् प्रमत्तम् वा धर्ष इष्यन्ति नैरृताः |
न च सुप्तम् प्रमत्तम् वा धर्ष इष्यन्ति नैरृताः |
"On receiving these hymns neither tiredness nor fever, nor disfiguring of personality
can effect you, nor the demons can charge you either you are sleeping or unvigilant.
[1-11-12b, 13a]
न बाह्वोः सदृशो वीर्ये पृथिव्याम् अस्ति कश्चन || १-२२-१३
त्रिषु लोकेषु वा राम न भवेत् सदृशः तव |
त्रिषु लोकेषु वा राम न भवेत् सदृशः तव |
"As it is none whosoever on earth can equal you in dexterity, Rama, and by reciting
these hymns none can equal you in the three worlds. [1-22-13b, 14a]
बलाम् अतिबलाम् चैव पठतः तात राघव || १-२२-१४
न सौभाग्ये न दाक्षिण्ये न ज्ञाने बुद्धि निश्चये |
न उत्तरे प्रति वक्तव्ये समो लोके तव अनघ || १-२२-१५
न सौभाग्ये न दाक्षिण्ये न ज्ञाने बुद्धि निश्चये |
न उत्तरे प्रति वक्तव्ये समो लोके तव अनघ || १-२२-१५
"My dear Raghava, if bala atibala hymns are practised, oh, impeccable one, none
can equal you in the world by your handsomeness, calibre, erudition, by your discernment,
and even in replying or rebutting you. [1-22-14b, 15]
एतत् विद्या द्वये लब्धे न भवेत् सदृशः तव |
बला च अतिबला चैव सर्व ज्ञानस्य मातरौ || १-२२-१६
बला च अतिबला चैव सर्व ज्ञानस्य मातरौ || १-२२-१६
"On receiving these two teachings there will be none similar to you, for bala
and atibala are the mothers of all knowledge. [1-22-16]
क्षुत् पिपासे न ते राम भविष्येते नरोत्तम |
बलाम् अतिबलाम् चैव पठतः तात राघव || १-२२-१७
बलाम् अतिबलाम् चैव पठतः तात राघव || १-२२-१७
"Oh, best one among men, Raghava, if you go on reciting bala and atiblala hymns,
my dear Rama, there will be no hunger or thirst to you. [1-22-17]
गृहाण सर्व लोकस्य गुप्तये रघु नन्दन |
विद्या द्वयम् अधीयाने यशः च अथ भवेत् भुवि |
पितामह सुते हि एते विद्ये तेजः समन्विते || १-२२-१८
प्रदातुम् तव काकुत्थ्स सदृअशः त्वम् हि पार्थिव |
विद्या द्वयम् अधीयाने यशः च अथ भवेत् भुवि |
पितामह सुते हि एते विद्ये तेजः समन्विते || १-२२-१८
प्रदातुम् तव काकुत्थ्स सदृअशः त्वम् हि पार्थिव |
"And if these twin teachings are practised an inestimable renown will also accrue,
oh, Raghu's legatee, these two hymns that possess brilliance are the daughters
of Forefather Brahma, and oh, Rama of Kakutstha, I intend to impart these hymns
to you, oh virtuous one, as you are the most eligible one, hence take the teachings
that are kept safe from the world. [1-22-18, 19a]
कामम् बहुगुणाः सर्वे त्वयि एते न अत्र संशयः |१-२२-१९
तपसा संभृते च एते बहु रूपे भविष्यतः |
तपसा संभृते च एते बहु रूपे भविष्यतः |
"Though all of these numerous qualities are undoubtedly available with you, that
too in abundance, yet these hymns if ascetically nurtured will yield various results."
Thus spoke Sage Vishvamitra to Rama. [1-22-19b, 20a]
ततो रामो जलम् स्पृष्ट्वा प्रहृष्ट वदनः शुचिः | १-२२-२०
प्रति जग्राह ते विद्ये महर्षेर् भावित आत्मनः |
प्रति जग्राह ते विद्ये महर्षेर् भावित आत्मनः |
Then Rama on touching water to purify himself received those teachings from the
contemplative soul Vishvamitra with gladness beaming on his face. [1-22-20b, 21a]
विद्या समुदितो रामः शुशुभे भीम विक्रमः || १-२२-२१
सहस्र रश्मिः भग्वान् शरदीव दिवाकरः |
गुरु कार्याणि सर्वाणि नियुज्य कुशिक आत्मजे |
ऊषुः ताम् रजनीम् तत्र सरय्वाम् सुसुखम् त्रयः || १-२२-२२
सहस्र रश्मिः भग्वान् शरदीव दिवाकरः |
गुरु कार्याणि सर्वाणि नियुज्य कुशिक आत्मजे |
ऊषुः ताम् रजनीम् तत्र सरय्वाम् सुसुखम् त्रयः || १-२२-२२
Rama, the one with marvellous valiance, on obtaining those teachings performed
all his duties of a student in respect of a teacher and then shone forth like
the thousand rayed sun on a cloudless sky of autumn. Then those three very happily
stayed on the riverbank of Sarayu for that night. [1-22-21b, 22]
दशरथ नृइप सूनु सत्तमाभ्याम्
तृण शयने अनुचिते तदा उषिताभ्याम् |
कुशिक सुत वचोऽनुलालिताभ्याम् |
सुखमिव सा विबभौ विभावरी च || १-२२-२३
तृण शयने अनुचिते तदा उषिताभ्याम् |
कुशिक सुत वचोऽनुलालिताभ्याम् |
सुखमिव सा विबभौ विभावरी च || १-२२-२३
Though both Rama and Lakshmana slept on an undeserving grass bed, nestled by the
comfortable words of Vishvamitra that night is as though pleasant to the noteworthy
children of Dasharatha. [1-22-24]
इति वाल्मीकि रामायणे आदिकाव्ये बाल काण्डे द्वाविंशः सर्गः ||